Sharl Monteske “Qonunlar ruhi”
Ushbu kitobning tarjima qilinishini intiqlik bilan kutgandim va bu ma’rifatli ishga bosh-qosh bo’lgan, xizmat qilgan barcha ziyolilardan minnatdorman. Asar haqida gapiradigan bo’lsam, unda inson-jamiyat-davlat strukturasi asosida kishilarning yaratiq sifatida huquqqa bo’lgan tabiiy ehtiyoji hamda uning tajribaviy rivojlanish tarixi ancha mufassal yoritilgan. Lekin Monteskening qarashlari ham boshqa G’arb allomalari singari yevrosentrizm (Yevropa madaniyatining boshqalardan oliyligi) va orientalizmdan (sharq-musulmon sivilizatsiyasiga yuzaki va past nazar bilan qarash) holi emas. Ammo umuman olganda, “Qonunlar ruhi” qonun normalari islohoti va ularni mazmunan sharhlashga doimiy kuchli ehtiyoj mavjud bo’lgan bugungi dunyoviy jamiyatimiz uchun va xalqimizning huquqiy ongini shakllantirishda juda foydali bo’lishiga ishonaman. Quyida esa asardan olingan jo’yali iqtiboslar bilan tanishishingiz mumkin.
• Dunyoda biz ko’rayotgan barcha hodisalar taqdirning ko’r-ko’ronalik mahsulidir, deguvchilar (ateistlar) buyuk safsatani ta’kidlaydilar, chunki aqlli mavjudotlarni yaratgan so’qir taqdirdan ko’ra bema’niroq nima bo’lishi mumkin?
• Qonunlar bu narsalarning tabiatiga borib taqaladigan zaruriy munosabatlardir.
• Adolat har qanday qonundan oldin ham bor edi, insonning adolatni qonunlar dastasida paypaslashi hamisha ham uni o’rnatganini bildiravermaydi.
• Haqiqiy tenglikning mohiyati: hamma amr qilishi yoki hech kim amr qilmasligida emas, balki odamlar o’ziga tenglarga bo’ysunishi va o’z tenglarini boshqarishi haqidadir. U bizdan ustunlik qiluvchilar bo’lmasligini ta’minlashga emas, balki bizning ustunlarimiz biz bilan teng bo’lishini ta’minlashga intilishi bilan ahamiyatlidir.
• Bolalarga Vatanga muhabbat tuyg’usini singdirishning eng to’g’ri yo’li bu Vatan muhabbatining otalarda bo’lishidir.
• Xalq tug’ilishi bilan tubanlashmaydi; u katta insonlari tubanlashib qolgandan keyin o’lishni boshlaydi.
• Har bir farqda bir xillik va har bir o’zgarishda doimiylik bor.
• Xalq doimo haddan tashqari faoliyatli, yoki butunlay ishtiroksizdir. Ba’zan u yuz minglab qo’llari bilan hamma narsani qulatib tashlaydi, lekin shunday ham bo’ladiki, u yuz minglab oyoqlarida hasharotlar kabi sudralib yuradi.
• Agar xalqning yo’lboshchisi bo’lmasa, uning kuchi yanada dahshatlidir.
• Buzilganlikning ikki turi bor: birinchisi, xalq qonunlarga rioya qilmasa; ikkinchisi esa, xalq qonunlar bilan buzilgan bo’lsa vujudga keladi; ikkinchi kasallikni davolab bo’lmaydi, chunki uning sababi dorining o’zida yashiringan.
• Baxtsizlik qachon xalqni qamrab oladi, qachonki xalq ishongan kimsalar o’zlarining shaxsiy buzuqliklarini yashirish maqsadida xalqni ham fahshga boshlamoqchi bo’lsalar. Xalq ularning hokimiyatparastligini sezmasligi uchun xalqning buyukligi haqida gapirishadi; xalq ularning ochko’zligini (hirsini) sezmasligi uchun ular doimo xalqning ochko’zligini bayroq qilib ko’tarishga harakat qilishadi.
• Xalqqa ko’p narsa berilayotganining yagona sababi undan yanada ko’proq narsani olib qo’yish uchundir.
• Xalq uchun o’z erkinligini sotish orqali ko’p foyda chiqarib olayotgani qanchalik ahamiyatli bo’lib ko’rinsa, ular o’sha erkinlikni yo’qotishga majbur bo’ladigan payt shunchalik yaqin bo’ladi.
• Hayvonlar – biz ega bo’lgan yuqori afzalliklardan mahrum, ammo ularda bizda yo’q narsalar ham mavjud. Ularda bizdagi umid tuyg’usi yo’q, shu bilan birga bizdagi qo’rquv ham yo’q; ular ham biz kabi o’lishadi, lekin buni anglamaydilar; ularning ko’plari o’zlarini bizdan ko’ra yaxshi muhofaza qiladi va biz kabi nafslarini suiiste’mol qilmaydilar.
• Har bir boshqaruvning tanazzuli deyarli har doim prinsiplar tanazzulidan boshlanadi.
• Go’zal axloq va intizomga nisbatan muhabbat yo’qmi, demak, fazilat ham yo’q.
#booklife
Manzilimiz: t.me/Qutolmish
Ushbu kitobning tarjima qilinishini intiqlik bilan kutgandim va bu ma’rifatli ishga bosh-qosh bo’lgan, xizmat qilgan barcha ziyolilardan minnatdorman. Asar haqida gapiradigan bo’lsam, unda inson-jamiyat-davlat strukturasi asosida kishilarning yaratiq sifatida huquqqa bo’lgan tabiiy ehtiyoji hamda uning tajribaviy rivojlanish tarixi ancha mufassal yoritilgan. Lekin Monteskening qarashlari ham boshqa G’arb allomalari singari yevrosentrizm (Yevropa madaniyatining boshqalardan oliyligi) va orientalizmdan (sharq-musulmon sivilizatsiyasiga yuzaki va past nazar bilan qarash) holi emas. Ammo umuman olganda, “Qonunlar ruhi” qonun normalari islohoti va ularni mazmunan sharhlashga doimiy kuchli ehtiyoj mavjud bo’lgan bugungi dunyoviy jamiyatimiz uchun va xalqimizning huquqiy ongini shakllantirishda juda foydali bo’lishiga ishonaman. Quyida esa asardan olingan jo’yali iqtiboslar bilan tanishishingiz mumkin.
• Dunyoda biz ko’rayotgan barcha hodisalar taqdirning ko’r-ko’ronalik mahsulidir, deguvchilar (ateistlar) buyuk safsatani ta’kidlaydilar, chunki aqlli mavjudotlarni yaratgan so’qir taqdirdan ko’ra bema’niroq nima bo’lishi mumkin?
• Qonunlar bu narsalarning tabiatiga borib taqaladigan zaruriy munosabatlardir.
• Adolat har qanday qonundan oldin ham bor edi, insonning adolatni qonunlar dastasida paypaslashi hamisha ham uni o’rnatganini bildiravermaydi.
• Haqiqiy tenglikning mohiyati: hamma amr qilishi yoki hech kim amr qilmasligida emas, balki odamlar o’ziga tenglarga bo’ysunishi va o’z tenglarini boshqarishi haqidadir. U bizdan ustunlik qiluvchilar bo’lmasligini ta’minlashga emas, balki bizning ustunlarimiz biz bilan teng bo’lishini ta’minlashga intilishi bilan ahamiyatlidir.
• Bolalarga Vatanga muhabbat tuyg’usini singdirishning eng to’g’ri yo’li bu Vatan muhabbatining otalarda bo’lishidir.
• Xalq tug’ilishi bilan tubanlashmaydi; u katta insonlari tubanlashib qolgandan keyin o’lishni boshlaydi.
• Har bir farqda bir xillik va har bir o’zgarishda doimiylik bor.
• Xalq doimo haddan tashqari faoliyatli, yoki butunlay ishtiroksizdir. Ba’zan u yuz minglab qo’llari bilan hamma narsani qulatib tashlaydi, lekin shunday ham bo’ladiki, u yuz minglab oyoqlarida hasharotlar kabi sudralib yuradi.
• Agar xalqning yo’lboshchisi bo’lmasa, uning kuchi yanada dahshatlidir.
• Buzilganlikning ikki turi bor: birinchisi, xalq qonunlarga rioya qilmasa; ikkinchisi esa, xalq qonunlar bilan buzilgan bo’lsa vujudga keladi; ikkinchi kasallikni davolab bo’lmaydi, chunki uning sababi dorining o’zida yashiringan.
• Baxtsizlik qachon xalqni qamrab oladi, qachonki xalq ishongan kimsalar o’zlarining shaxsiy buzuqliklarini yashirish maqsadida xalqni ham fahshga boshlamoqchi bo’lsalar. Xalq ularning hokimiyatparastligini sezmasligi uchun xalqning buyukligi haqida gapirishadi; xalq ularning ochko’zligini (hirsini) sezmasligi uchun ular doimo xalqning ochko’zligini bayroq qilib ko’tarishga harakat qilishadi.
• Xalqqa ko’p narsa berilayotganining yagona sababi undan yanada ko’proq narsani olib qo’yish uchundir.
• Xalq uchun o’z erkinligini sotish orqali ko’p foyda chiqarib olayotgani qanchalik ahamiyatli bo’lib ko’rinsa, ular o’sha erkinlikni yo’qotishga majbur bo’ladigan payt shunchalik yaqin bo’ladi.
• Hayvonlar – biz ega bo’lgan yuqori afzalliklardan mahrum, ammo ularda bizda yo’q narsalar ham mavjud. Ularda bizdagi umid tuyg’usi yo’q, shu bilan birga bizdagi qo’rquv ham yo’q; ular ham biz kabi o’lishadi, lekin buni anglamaydilar; ularning ko’plari o’zlarini bizdan ko’ra yaxshi muhofaza qiladi va biz kabi nafslarini suiiste’mol qilmaydilar.
• Har bir boshqaruvning tanazzuli deyarli har doim prinsiplar tanazzulidan boshlanadi.
• Go’zal axloq va intizomga nisbatan muhabbat yo’qmi, demak, fazilat ham yo’q.
#booklife
Manzilimiz: t.me/Qutolmish