📝 Hozirda, sportcha chgk qoidalari bo‘yicha maxsus kengash o‘yin hay'ati va apellyatsion hay'at uchun javoblarni qabul qilish borasida maxsus qo‘llanma ishlab chiqmoqda. Bu qo‘llanma hozirda tavsiyaviy ahamiyatga ega bo‘lsada, ko‘plab so‘rovnomalar asosida ishlab chiqilmoqda va allaqachon turnirlarda qo‘llanilishi ham boshlangan.Quyida shu qo‘llanmadagi
savol formasi bo‘yicha qabul qismiga to‘xtalaman.
Savol formasi — bu javob qanday kategoriya(obyekt, harakat, sifat va hk) dan iborat bo‘lishi lozimligini aniq ko‘rsatuvchi savol qismi.
Javobni ifodalashga talablar — javob matni qanday xususiyatga(M: nechta so‘z, harflar turi) ega bo‘lishi lozimligini aniq ko‘rsatuvchi savol qismi.
Savol formasida javobni ifodalashga qo‘yilgan talablar savol sharti sifatida emas, balki javobni shu tarzda ham ifodalash mumkin degan tavsiyaviy ahamiyatga ega deb hisoblash aytilmoqda.
Kengash javobni ifodalashga qo‘yilgan talablarga to‘g‘ri kelmasada ammo savoldagi realiyaga mos javobni qabul qilish lozim demoqda.
Deylik, ikki so‘zda yozib bering deb qo‘yilgan talab tavsiyaviy ahamiyatga ega bo‘ladi va 3-4 so‘zda yozilgan javoblarni ham qabul qilish mumkin bo‘ladi. Albatta, javob ta'riflovchi yoki qo‘shimcha adashtirivchi ma'lumotga ega bo‘lmasa.
Yoki, “bir xil harfdan boshlanuchi ikki so‘zda yozib bering” deb talab qilingan savolda ham bir xil harfdan boshlanmaydigan ammo shu realiyaga mos javob qabul qilinadi.
Misollar: 19-asrda Filip Klover patentlagan ixtiroda kichik qurol ichki tomondan mahkamlangan edi. U tepasidan ochilishi bilan qurol o‘q uzgan. Savol, uni undosh harflar bilan boshlanuvchi ikki so‘zda yozib bering.
J: tobut qopqog‘i.
Bu savolda forma — “U”, javobga qo‘yilgan talab esa “undosh harflar bilan boshlanuvchi ikki so‘z”. Bu holatda realiyani ikki so‘zda yozish so‘ralgan bo‘lsada “tobut uchun qopqoq”[крышка от гроба] javobini ham qabul qilish kerak, deyilmoqda.
Yana bir misol: Fiziklar bir qator tajribalar o‘tkazib, suyuqlik ma’lum bir balandlikdan tushganda chaplashib ketmasligini aniqlashdi, demak barcha dog‘lar ataylab ishlangan. Bu olimlarga ularning haqiqiyligini aniqlashga yordam beradi. Ularni bir xil harfdan boshlanuvchi ikki so‘z bilan yozib bering.
J: Pollokning polotnolari.
Izoh: Rassom Jekson Pollokning ishini o‘rgangan fiziklar u bo‘yoqni kartinalarga ataylab ma'lum balandlikdan quyib borishi va shunda dog‘lar shunchaki emas, maxsus hosil qilinishini aniqlagan. Bu olimlarga Pollok polotnolarining haqiqiyligini aniqlashga ham yordam beradi.
Bu savolda esa forma — ular.
Javobni ifodalashga talab: bir xil harfdan boshlanuvchi ikki so‘z.
Yuqoridagi misolda esa “Pollokning kartinalari” javobini ham qabul qilish tavsiya qilinadi.
Agar muallif javobni ifodalaydigan talablarga qat'iy rioya qilinishini istasa unda bu talablarni savol sharti sifatida aniq qo‘yishi kerak(M:javobni lotinchadan kirib kelgan so‘z bilan ayting qabilida).
Yuqoridagi savolda esa matnga quyidagicha o‘zgartish kiritish mumkin: Ularni bir xil boshlanuvchi ikki so‘z bilan atash mumkin. Savol, shu ikki so‘zni yozib bering.
Shunda faqat, "Pollokning polotnolari” javobi qabul qilinadi.
P. S. Bizda ham barcha navbatchilar va AH ga shu
qo‘llanmadan foydalanish tavsiya qilib kiritilsa bo‘larkan.
@breynstorm