Inson tug'ilar ekan, o'sha vaqtning o'zida uning huquqlari paydo bo'ladi va bu davlat tomonidan kafolatlanadi. Ya'ni inson huquqlari va erkinliklari har kimga tug'ilganidan boshlab tegishli bo'ladi va ushbu huquq va erkinlarni ta'minlash davlatning oliy maqsadi hisoblanadi.
Fuqarolarning erkinliklari deganda biz ularning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy, madaniy va ekologik huquqlarini tushunishimiz mumkin. Masalan, yashash huquqi har bir shaxsning ajralmas huquqi bo'lib, u qonun bilan muhofaza qilinadi. Davlat organlariga o'z taklif va shikoyatlaringiz bilan murojaat qilish sizning siyosiy huquqlaringizdan biri bo'lsa, mulkdor bo'lishga haqli ekanligingiz iqtisodiy huquqingizdir. Qariganda, boquvchingizni/mehnat qobiliyatini yo'qotganda oladigan nafaqangiz esa ijtimoiy huquqlaringizdan biri hisoblanadi. (Va boshqa bir qancha huquqlaringiz: ta'lim olish, dam olish, ishsizlikdan himoyalanish, sog'lingizni saqlash, ilmiy/badiiy ijod erkinligi va h.k)
Konstitutsiyamizda fuqarolarning huquq va erkinliklari belgilangani bilan bir qatorda ularning burchlari ham belgilab qo'yilgan. Siz o'z huquqlaringizdan foydalanar ekansiz, o'sha jarayonda sizning muayyan burchlaringiz ham yuzaga keladi. Burch ijtimoiy hayotdagi muhim kategoriya hisoblanadi. Ya'ni aynan fuqarolarning huquqiy holati faqatgina ularning huquqlari mavjudligi bilan aniqlanmasdan, balki ularning burch va majburiyatlari mavjudligi bilan ham belgilanadi. Jamiyatda "ijtimoiy reyting" mavjud deb tasavvur qiladigan bo'lsak, qaysidir ma'noda ana o'sha reytingdagi o'rningizni burchlaringizni qanchalik darajada bajarishingiz belgilab beradi.
Xo'sh, burchlaringizni bilasizmi?
Konstitutsiya faqatgina dispozitsiya va gipotezadan iborat bo'lganligi sababli, ushbu burchlar bajarilmasa qo'llaniladigan sanksiyalarni kodekslar orqali bilib olishingiz mumkin. Deylik, siz soliq va yig'imlarni to'lashdan (burchingiz) bosh tortsangiz, MJK'ning 174-moddasi bilan javobgarlikka tortilasiz. Konstitutsiyadagi 63-modda (soliq to'lash shart ekanligi) Soliq kodeksining 8-moddasida ham aks etgan. Soliq qarzlarini undirish tartibi esa aynan ushbu kodeksining 15-bobida qayd etilgan.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, davlat tomonidan huquqlarimizning ta'minlanishi va kafolatlanishi qanchalik muhim bo'lsa, burchlarimizni bajarish ham shunchalik ahamiyatlidir. Sababi, davlat va fuqarolar bir-biri bilan o'zaro huquq va majburiyatlar bilan bog'liqdir. Yuqorida ta'kidlaganimizdek, burch bu ijtimoiy jihatdan muhim kategoriya va uni o'z vaqtida bajarishingiz jamiyat barqarorligi uchun zarur hisoblanadi.
@jamiyatshunos
Fuqarolarning erkinliklari deganda biz ularning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy, madaniy va ekologik huquqlarini tushunishimiz mumkin. Masalan, yashash huquqi har bir shaxsning ajralmas huquqi bo'lib, u qonun bilan muhofaza qilinadi. Davlat organlariga o'z taklif va shikoyatlaringiz bilan murojaat qilish sizning siyosiy huquqlaringizdan biri bo'lsa, mulkdor bo'lishga haqli ekanligingiz iqtisodiy huquqingizdir. Qariganda, boquvchingizni/mehnat qobiliyatini yo'qotganda oladigan nafaqangiz esa ijtimoiy huquqlaringizdan biri hisoblanadi. (Va boshqa bir qancha huquqlaringiz: ta'lim olish, dam olish, ishsizlikdan himoyalanish, sog'lingizni saqlash, ilmiy/badiiy ijod erkinligi va h.k)
Konstitutsiyamizda fuqarolarning huquq va erkinliklari belgilangani bilan bir qatorda ularning burchlari ham belgilab qo'yilgan. Siz o'z huquqlaringizdan foydalanar ekansiz, o'sha jarayonda sizning muayyan burchlaringiz ham yuzaga keladi. Burch ijtimoiy hayotdagi muhim kategoriya hisoblanadi. Ya'ni aynan fuqarolarning huquqiy holati faqatgina ularning huquqlari mavjudligi bilan aniqlanmasdan, balki ularning burch va majburiyatlari mavjudligi bilan ham belgilanadi. Jamiyatda "ijtimoiy reyting" mavjud deb tasavvur qiladigan bo'lsak, qaysidir ma'noda ana o'sha reytingdagi o'rningizni burchlaringizni qanchalik darajada bajarishingiz belgilab beradi.
Xo'sh, burchlaringizni bilasizmi?
Konstitutsiyamizning 11-bobi, bizning burchlarimizga bag'ishlanadi. Va ular quyidagilar:
— fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa insonlarning huquqlari, erkinlari, sha'ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majburdirlar (60-modda);
— fuqarolar O'zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy, madaniy, ilmiy va tabiiy merosini asrab-avaylashi shart (61-modda);
— fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo'lishga marburdirlar (62-modda);
— fuqarolar qonun bilan belgilangan soliq va yig'imlarni to'lashi shart (63-modda);
— O'zbekiston Respublikasini himoya qilish O'zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o'tashga majburdirlar (64-modda);
- barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo'yilgan burchlarini bajarishga majburdirlar (59-modda).
Konstitutsiya faqatgina dispozitsiya va gipotezadan iborat bo'lganligi sababli, ushbu burchlar bajarilmasa qo'llaniladigan sanksiyalarni kodekslar orqali bilib olishingiz mumkin. Deylik, siz soliq va yig'imlarni to'lashdan (burchingiz) bosh tortsangiz, MJK'ning 174-moddasi bilan javobgarlikka tortilasiz. Konstitutsiyadagi 63-modda (soliq to'lash shart ekanligi) Soliq kodeksining 8-moddasida ham aks etgan. Soliq qarzlarini undirish tartibi esa aynan ushbu kodeksining 15-bobida qayd etilgan.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, davlat tomonidan huquqlarimizning ta'minlanishi va kafolatlanishi qanchalik muhim bo'lsa, burchlarimizni bajarish ham shunchalik ahamiyatlidir. Sababi, davlat va fuqarolar bir-biri bilan o'zaro huquq va majburiyatlar bilan bog'liqdir. Yuqorida ta'kidlaganimizdek, burch bu ijtimoiy jihatdan muhim kategoriya va uni o'z vaqtida bajarishingiz jamiyat barqarorligi uchun zarur hisoblanadi.
@jamiyatshunos