АКШ Репо бозоридаги аномал ҳодиса

Америка молия бозорининг ишлаш механизми:

Компаниялар ҳар кунлик тушумнинг маълум бир қисмини чорак якунида солиқ тўлаш учун ажратади, солиқ тўлагунга қадар эса мазкур суммани қисқа муддатли молиявий инструментларга инвестиция қилувчи "money-market" фондларга қарзга беради. “Money-market ” фондлар бу пулларни банкларга бир кунлик муддатга (overnight loans) қарзга беради, банклар эса олинган қарздан АҚШ ғазначилик облигацияларини (бондлар) сотиб олади ёки Ҳедж фондларга қарзга беради ва улар хам пировардида бондларни сотиб олади.

Бу АҚШ молия тизими қандай ишлашининг тўлиқ ҳолати эмас, албатта. Кичик бир бўғини, занжири, холос. Ҳақиқатда эса тизим шунга ўхшаш бир-бирига боғланган бир қатор занжирлардан иборат. Ҳар куни банклар бўш турган компаниялар пул маблағларидан фойдаланиш учун аукцонда иштирок этиб, маълум бир нарх - фоиз ставка белгилайди ва қарзга олинган маблағлардан бондлар сотиб олинади.

Гаров таъминоти бондлар билан таъминланган бир кунлик қарзлар учун (репо) аукционда “фоиз ставка” шаклланади. Бозорда бир қанча фоиз ставкалар бор. Бироқ бу қарзлар бозори (репо)да шаклланган фоиз ставканинг аҳамияти юқори. Сабаби, репо бозорнинг хажми жуда катта ва юқори ликвидли, шунингдек бу фоиз ставкалар бозорда бошқа ставкалар учун “бенчмарк” сифатида ишлатилади.


Бозорда турли хил ҳодисалар содир бўлиб туради. Масалан, бир пайда бозорга кўпгина бондлар келиши мумкин; банкларга эса кўпгина пул керак бўлади. Бошқа вақтда эса компаниялар солиқ тўловларини амалга ошириши керак ва қарз учун берилиши керак бўлган пулни бозордан тортиб оладилар. Баъзида эса бу ҳодисалар бир пайтда содир бўлиши мумкин:

“Душанба куни бошланган репо ставкасидаги тасодифий кўтарилиш cешанба куни ҳам давом этди ва 7%га кўтарилди. Бахтсиз тасодиф туфайли компаниялар фойда солиғини тўлаш учун пулни бозордан тортиб олган бўлса, шу пайтни ўзида умумий қиймати 78 млрд АҚШ доллари бўлган 10 йиллик ва 30 йиллик облигациялар бозорда пайдо бўлди ва сотилди. Айни вақтда 24 млрддан юқорироқ суммадаги облигацияларнинг сўндириши юз бергани ҳисобга олинса, бозорда 50 млрддан ортиқроқ нақд долларга эҳтиёж пайдо бўлди. Алал оқибатда эса, бозорда долларнинг етишмовчилиги пайдо бўлди”.

Бозордаги бу тасодифий ўзгариш фундаментал ҳолат эмас ва бозорни нормал ҳолатга келтириш, ўзининг асосий фоиз ставкасини белгиланган 2-2.25 %да ушлаб туриш учун АҚШ Федерал заҳира тизими (Марказий банки) репо операциялари ўтказиш тўғрисида қарор қилди ва 75 млрд атрофида бозорга ликвидлилик тақдим этди.

Шунақа, АҚШ Федерал заҳира тизими сеҳрли ташкилот - xоҳлаганча пул яратиши мумкин.