Nega vazirliklarni yopish farovonlikka olib keladi? NASA va SpaceX misolida.
Yaqinda "Lolazor" podkastining Bekzod Hoshimov bilan bo'lgan sonida qaysi vazirliklarni yopish kerakligi haqida suhbat bo'lib o'tdi. Shu podkastni ko'rayotib, Amerikada universitetimda "Politics 201" degan fanda o’tgan "Why the private sector is more efficient than the government" degan mavzu esimga tushdi. O’sha mavzuda nimaga vazirliklar yoki davlat qoshidagi tashkilotlar vazifalarini xususiy tashkilotlarga qaraganda yomonroq bajararishi aytilgan edi.
Yaqqol misol tariqasida NASA va SpaceX keltirilgan edi. Ma’lumot uchun, NASA davlat tashkiloti bo'lib, vazirliklarga o’xshab tuzilgan. Uning vazifasi kosmosni o’rganish, kosmosda AQSH infrastrukturasini o’rnatish va asosiysi Sovet Ittifoqini bu sohada ortda qoldirish bo’lgan. Bu tashkilotga byudjetdan juda katta mablag’ ajratilingan. Bir qarashda keraksiz xarajat kabi ko'rinsa-da, NASA Amerikaning asosiy siyosiy-marketing quroli bo'lgan. So'nggi yillargacha kosmos sohasida dominant bo'lib kelayotgan tashkilot, 2008 yili o'zidan ancha kichik bo'lgan xususiy SpaceXga birinchilikni berib qo'yadi. Birinchilikni yo'qotishiga asosiy sabab NASAning davlat tashkiloti bo'lganidir.
NASA o'zining Space Shuttle-larini samoga uchirish uchun o'rtacha $450 milliondan $1.5 milliard dollargacha xarajat qilgan, va bu holat 50 yil davomida odatiy xol bo'lib kelgan. Raketa qurish xarajatlari katta bo'lgani uchun bu kabi loyihalarni faqat davlat amalga oshira oladi degan fikr mavjud bo'lgan. Shuning uchun Ilon Mask raketa uchirish rejasini aytganda, ko'pchilik bunga jiddiy qaramagan. Lekin oradan vaqt o'tib, NASA o'rtacha $1 milliard dollar xarajat qiladigan raketalarini SpaceX atiga $62 millionga uchirish yo'lini topadi. Qanday qilib, deb qiziqayotgandirsiz? Sababi oddiy inson psixologiyasida yotadi - “Inson hech qachon birovning puli haqida o'zinikichalik qayg'urmaydi”.
NASA 50 yil narxni kamaytirish haqida o'ylamaganligining asosiy sababi u byudjet tomonidan moliyalashtirilgani edi. Shuttle-ni uchishini arzonlashtirish NASA boshqaruvi uchun kerak bo'lmagan, chunki byudjetdan istalgancha pul ajratilingan. SpaceX esa shaxsiy sarmoya evaziga qurilgan va resurslari cheklanganligi sababli, u eng optimal va arzon yechimlarni qidira boshlagan. Raketalarning asosiy xarajati uning komponent qismlarida edi. Bitta raketa uchirish uchun uning uchta qismi o'zidan uzilib, stratosferaga tashlab ketilar edi. Mask jamoasi bilan komponentlarni uzmasdan qayta uchuvchi Falcon 9 raketasini yaratib, raketaning qismlarini tashlab ketish o'rniga, ularni yerga qaytarib, qayta ishlatib, xarajatlarni 16 barobarga kamaytirishgan.
Haqiqatan ham, agar yoshlikni eslasak, ota-onamiz bergan pulni qaramasdan ishlatsak-da, o'zimiz mashaqqat bilan ishlab topgan pulimizni qanchalik tejardik. “Meniki”, “O'zimniki” degan tushunchalarga negativ qarash bo'lsa-da, aynan xususiylik resurslarni to'g'ri taqsimlashga olib keladi.
O'zbekistondagi ko'plab vazirlik va davlat tashkilotlari ham NASA kabi byudjet mablag'larini noto'g'ri ishlatmoqda. Ularning o'rniga xususiy sektor vakillariga imkon berilsa, samarali yechim bo'lardi. Misol uchun, Raqamli Texnologiyalar vazirligining vazifasi davlat xizmatlarini raqamlashtirish va IT eksportini oshirishdir. Lekin, bu kabi vazifalarni xususiy sektor vakillari vazirlikdan ko'ra ancha yaxshiroq bajara oladi. Qizig'i shundaki, ko'p IT rivojlangan davlatlarda IT vazirliklar yo'q.
Mening fikrimcha, xususiy sektor o'zi bajara oladigan yo'nalishlarga vazirliklarni tayinlash noto'g'ri qaror. Qopol qilib aytganda, vazirliklarning ko'pligi byudjetdan pul olish uchun yacheykalarning ko'pligiga teng...
@req404
Yaqinda "Lolazor" podkastining Bekzod Hoshimov bilan bo'lgan sonida qaysi vazirliklarni yopish kerakligi haqida suhbat bo'lib o'tdi. Shu podkastni ko'rayotib, Amerikada universitetimda "Politics 201" degan fanda o’tgan "Why the private sector is more efficient than the government" degan mavzu esimga tushdi. O’sha mavzuda nimaga vazirliklar yoki davlat qoshidagi tashkilotlar vazifalarini xususiy tashkilotlarga qaraganda yomonroq bajararishi aytilgan edi.
Yaqqol misol tariqasida NASA va SpaceX keltirilgan edi. Ma’lumot uchun, NASA davlat tashkiloti bo'lib, vazirliklarga o’xshab tuzilgan. Uning vazifasi kosmosni o’rganish, kosmosda AQSH infrastrukturasini o’rnatish va asosiysi Sovet Ittifoqini bu sohada ortda qoldirish bo’lgan. Bu tashkilotga byudjetdan juda katta mablag’ ajratilingan. Bir qarashda keraksiz xarajat kabi ko'rinsa-da, NASA Amerikaning asosiy siyosiy-marketing quroli bo'lgan. So'nggi yillargacha kosmos sohasida dominant bo'lib kelayotgan tashkilot, 2008 yili o'zidan ancha kichik bo'lgan xususiy SpaceXga birinchilikni berib qo'yadi. Birinchilikni yo'qotishiga asosiy sabab NASAning davlat tashkiloti bo'lganidir.
NASA o'zining Space Shuttle-larini samoga uchirish uchun o'rtacha $450 milliondan $1.5 milliard dollargacha xarajat qilgan, va bu holat 50 yil davomida odatiy xol bo'lib kelgan. Raketa qurish xarajatlari katta bo'lgani uchun bu kabi loyihalarni faqat davlat amalga oshira oladi degan fikr mavjud bo'lgan. Shuning uchun Ilon Mask raketa uchirish rejasini aytganda, ko'pchilik bunga jiddiy qaramagan. Lekin oradan vaqt o'tib, NASA o'rtacha $1 milliard dollar xarajat qiladigan raketalarini SpaceX atiga $62 millionga uchirish yo'lini topadi. Qanday qilib, deb qiziqayotgandirsiz? Sababi oddiy inson psixologiyasida yotadi - “Inson hech qachon birovning puli haqida o'zinikichalik qayg'urmaydi”.
NASA 50 yil narxni kamaytirish haqida o'ylamaganligining asosiy sababi u byudjet tomonidan moliyalashtirilgani edi. Shuttle-ni uchishini arzonlashtirish NASA boshqaruvi uchun kerak bo'lmagan, chunki byudjetdan istalgancha pul ajratilingan. SpaceX esa shaxsiy sarmoya evaziga qurilgan va resurslari cheklanganligi sababli, u eng optimal va arzon yechimlarni qidira boshlagan. Raketalarning asosiy xarajati uning komponent qismlarida edi. Bitta raketa uchirish uchun uning uchta qismi o'zidan uzilib, stratosferaga tashlab ketilar edi. Mask jamoasi bilan komponentlarni uzmasdan qayta uchuvchi Falcon 9 raketasini yaratib, raketaning qismlarini tashlab ketish o'rniga, ularni yerga qaytarib, qayta ishlatib, xarajatlarni 16 barobarga kamaytirishgan.
Haqiqatan ham, agar yoshlikni eslasak, ota-onamiz bergan pulni qaramasdan ishlatsak-da, o'zimiz mashaqqat bilan ishlab topgan pulimizni qanchalik tejardik. “Meniki”, “O'zimniki” degan tushunchalarga negativ qarash bo'lsa-da, aynan xususiylik resurslarni to'g'ri taqsimlashga olib keladi.
O'zbekistondagi ko'plab vazirlik va davlat tashkilotlari ham NASA kabi byudjet mablag'larini noto'g'ri ishlatmoqda. Ularning o'rniga xususiy sektor vakillariga imkon berilsa, samarali yechim bo'lardi. Misol uchun, Raqamli Texnologiyalar vazirligining vazifasi davlat xizmatlarini raqamlashtirish va IT eksportini oshirishdir. Lekin, bu kabi vazifalarni xususiy sektor vakillari vazirlikdan ko'ra ancha yaxshiroq bajara oladi. Qizig'i shundaki, ko'p IT rivojlangan davlatlarda IT vazirliklar yo'q.
Mening fikrimcha, xususiy sektor o'zi bajara oladigan yo'nalishlarga vazirliklarni tayinlash noto'g'ri qaror. Qopol qilib aytganda, vazirliklarning ko'pligi byudjetdan pul olish uchun yacheykalarning ko'pligiga teng...
@req404