No.67 Savol: OTMda o’qish kerakmi o’zi?
Savol: O’zbekistondagi yoki chetdagi oliygohlari baribir menga hech nima bermaydi, bekor vaqt o’tkazaman degan argument ko’p uchraydi. O’qishga kirgandan so’ng kutilmalar va reallik boshqa-boshqa bo’ladi, natijada talaba o’qishdan ham ko’ngli sovib ketadi. Hozirgi davrda, masalan Yaponiyada yoki dunyoda oliy ta’lim olish “diplom”dan boshqa aslida talabalarga nima beradi deb o’ylaysiz? O’zi hozirgi davrda baribir oliy ta’lim aktualmi yoki biror soha tanlab hozirdan shu bo’yicha ishlab o’rganaverish yaxshimi?
Javobim: Men oldingi pozitsiyamda qolaman. Ya’ni, oliy ta’limni istamaganlar OTMga kirmasin. Ota-onalar ham majburlab farzandini yubormasin. Agar insonda bu borada qiziqish yo’q bo’lsa va tezroq ish jamiyatiga chiqib ishlash yoki oila qurish niyatida bo’lsa, uni ham qiynamaslik kerak. Oliy ta’lim talabaga zor emas. Xulosa yasasak, bu har bir maktab o’qituvchisining qiziqishiga va salohiyatiga bog’liq masaladir.
Endi esa savolning keyingi tomoniga, ya’ni, OTMga o’qishga kirilsa diplomdan boshqa nima olinadi, qismiga javob bersam.
① Talaba bu davrda haqiqiy ‘menligini’ topadi.
Talabalik bizga oilamizdan ajralib chiqib, bemalol 4 yil o’qib rivojlanish uchun muhim erkinlik davrini beradi. Psixologiya fani tadqiqotlariga ko’ra, bu davr talabalar uchun ‘Men kimman?’, ‘Qanday ishga qiziqishim bor?’, ‘Kelajakda nima qilmoqchiman o’zi?’ degan savollarni shoshmasdan, obdon o’ylab olish uchun muhim imkoniyatni taqdim etadi. Yangi tanishgan kursdoshlar, turli to’garaklarda orttirilgan do’stlar, ma’ruzalardagi ustozlar va boshqalar bilan muomala qilish orqali talaba-yoshlar o’zining aydentitetini anglab boradi. Maktabni bitiriboq ishga chiqib ketuvchilar yoki intensiv dars o’tiladigan hunar maktablariga boradiganlar esa ish davomida o’zlarining menligini topishga majbur bo’lishadi. OTMdagi talabada esa bu jarayon uchun bemalol 4 yillik davr beriladi. OTMga shuning uchun o’qishga borish va jamiyat ko’z o’nggida o’zini tanish lozim. Kelajakda ishlamoqchi bo’lgan sohani yanada qat’iylashtirib olish lozim. Va mana shuni aniqlash uchun universitet davri eng qulayidir.
② Mustaqil yashab, mas’uliyat olishni va bajarishni o’rganadi.
Talabalik – erkinlikdir demakdir. Erkinlikdan bahra oling. Nega tezda ishga sho’ng’ish kerak?! Biroq, erkinlik o’z o’rnida mas’uliyatni ham birga olib keladi. Darslarni tanlashga oid mas’uliyat, vazifalarga oid mas’uliyat, kursdoshlar davrasida o’zini tutishga oid mas’uliyat, oilasidan yordam sifatida olgan puli va stipendiyasini qanday sarflashga oid mas’uliyat, eng muhimi, erkin vaqtidan qanday foydalanisjhga oid mas’uliyat. Bu sikl qaytalana-qaytalana insonni tarbiyalaydi, shaxsiy intizomini kuchaytiradi va buning uchun universitet eng yaxshi atmosferani taqdim etadi. (U garchi bizga sezilmasa ham!)
③ O’rgatiladigan insondan o’zi o’rganuvchiga aylanamiz.
Oliy ta’lim davrida talaba mustaqil shaxsga aylanib, maktabdagi o’rgatiladigan insondan o’zi talab qilib o’rganuvchi insonga aylanadi. Darslar 80-90 minutda tugaydi (ba’zi davlatlardagi universitetlarda bu xatto 110 minut ham davom etadi). Professorlar esa hamma narsani ham dars davomida tushuntirib ulgurmaydi, tushuntirmaydi ham. Uni qo’shimcha darslik va o’quv qo’llanmalari va boshqa materiallar bilan siz talabalar aniqlab olishingiz kerak. Bunday holat maktablarda deyarli kuzatilmaydi. Demak, bu davrda talaba OUTPUT (hosil) ko’rsata oladigan mustaqil izlanuvchi maqomiga chiqib qoladi. Universitet esa uni shunga tayyorlovchi makon hisoblanadi.
④ Tanqidiy fikrlash malakasini qo’lga kiritadi.
Universitetdagi professorlar maktabdagi kabi faqat bitta ‘to’g’ri javob’ni aytishmaydi. Ular ma’lum masalalarga oid fikrlar qarama-qarshiligini ham aytib, turli olimlar fikrlarini tanishtiradilar. Qaysinisini tanlash esa talaba ixtiyoridagi ish. Ammo, professorlar ham yo’l ko’rsatishadi, biroq ular ham mutlaq haqiqatni aytmaydilar.
Savol: O’zbekistondagi yoki chetdagi oliygohlari baribir menga hech nima bermaydi, bekor vaqt o’tkazaman degan argument ko’p uchraydi. O’qishga kirgandan so’ng kutilmalar va reallik boshqa-boshqa bo’ladi, natijada talaba o’qishdan ham ko’ngli sovib ketadi. Hozirgi davrda, masalan Yaponiyada yoki dunyoda oliy ta’lim olish “diplom”dan boshqa aslida talabalarga nima beradi deb o’ylaysiz? O’zi hozirgi davrda baribir oliy ta’lim aktualmi yoki biror soha tanlab hozirdan shu bo’yicha ishlab o’rganaverish yaxshimi?
Javobim: Men oldingi pozitsiyamda qolaman. Ya’ni, oliy ta’limni istamaganlar OTMga kirmasin. Ota-onalar ham majburlab farzandini yubormasin. Agar insonda bu borada qiziqish yo’q bo’lsa va tezroq ish jamiyatiga chiqib ishlash yoki oila qurish niyatida bo’lsa, uni ham qiynamaslik kerak. Oliy ta’lim talabaga zor emas. Xulosa yasasak, bu har bir maktab o’qituvchisining qiziqishiga va salohiyatiga bog’liq masaladir.
Endi esa savolning keyingi tomoniga, ya’ni, OTMga o’qishga kirilsa diplomdan boshqa nima olinadi, qismiga javob bersam.
① Talaba bu davrda haqiqiy ‘menligini’ topadi.
Talabalik bizga oilamizdan ajralib chiqib, bemalol 4 yil o’qib rivojlanish uchun muhim erkinlik davrini beradi. Psixologiya fani tadqiqotlariga ko’ra, bu davr talabalar uchun ‘Men kimman?’, ‘Qanday ishga qiziqishim bor?’, ‘Kelajakda nima qilmoqchiman o’zi?’ degan savollarni shoshmasdan, obdon o’ylab olish uchun muhim imkoniyatni taqdim etadi. Yangi tanishgan kursdoshlar, turli to’garaklarda orttirilgan do’stlar, ma’ruzalardagi ustozlar va boshqalar bilan muomala qilish orqali talaba-yoshlar o’zining aydentitetini anglab boradi. Maktabni bitiriboq ishga chiqib ketuvchilar yoki intensiv dars o’tiladigan hunar maktablariga boradiganlar esa ish davomida o’zlarining menligini topishga majbur bo’lishadi. OTMdagi talabada esa bu jarayon uchun bemalol 4 yillik davr beriladi. OTMga shuning uchun o’qishga borish va jamiyat ko’z o’nggida o’zini tanish lozim. Kelajakda ishlamoqchi bo’lgan sohani yanada qat’iylashtirib olish lozim. Va mana shuni aniqlash uchun universitet davri eng qulayidir.
② Mustaqil yashab, mas’uliyat olishni va bajarishni o’rganadi.
Talabalik – erkinlikdir demakdir. Erkinlikdan bahra oling. Nega tezda ishga sho’ng’ish kerak?! Biroq, erkinlik o’z o’rnida mas’uliyatni ham birga olib keladi. Darslarni tanlashga oid mas’uliyat, vazifalarga oid mas’uliyat, kursdoshlar davrasida o’zini tutishga oid mas’uliyat, oilasidan yordam sifatida olgan puli va stipendiyasini qanday sarflashga oid mas’uliyat, eng muhimi, erkin vaqtidan qanday foydalanisjhga oid mas’uliyat. Bu sikl qaytalana-qaytalana insonni tarbiyalaydi, shaxsiy intizomini kuchaytiradi va buning uchun universitet eng yaxshi atmosferani taqdim etadi. (U garchi bizga sezilmasa ham!)
③ O’rgatiladigan insondan o’zi o’rganuvchiga aylanamiz.
Oliy ta’lim davrida talaba mustaqil shaxsga aylanib, maktabdagi o’rgatiladigan insondan o’zi talab qilib o’rganuvchi insonga aylanadi. Darslar 80-90 minutda tugaydi (ba’zi davlatlardagi universitetlarda bu xatto 110 minut ham davom etadi). Professorlar esa hamma narsani ham dars davomida tushuntirib ulgurmaydi, tushuntirmaydi ham. Uni qo’shimcha darslik va o’quv qo’llanmalari va boshqa materiallar bilan siz talabalar aniqlab olishingiz kerak. Bunday holat maktablarda deyarli kuzatilmaydi. Demak, bu davrda talaba OUTPUT (hosil) ko’rsata oladigan mustaqil izlanuvchi maqomiga chiqib qoladi. Universitet esa uni shunga tayyorlovchi makon hisoblanadi.
④ Tanqidiy fikrlash malakasini qo’lga kiritadi.
Universitetdagi professorlar maktabdagi kabi faqat bitta ‘to’g’ri javob’ni aytishmaydi. Ular ma’lum masalalarga oid fikrlar qarama-qarshiligini ham aytib, turli olimlar fikrlarini tanishtiradilar. Qaysinisini tanlash esa talaba ixtiyoridagi ish. Ammo, professorlar ham yo’l ko’rsatishadi, biroq ular ham mutlaq haqiqatni aytmaydilar.