محمدعلی امیرمعزّی | خوانش آثار

🔻 بازخوانی متن قرآن بر اساس سنت بایبلی
🔹️ مروری بر کتاب گابریل سعید رینولدز 

✍ ایمان تاجی

درآمد
گابریل سعید رینولدز (متولد ۱۹۷۳) فارغ‌التحصیل مطالعات اسلام از دانشگاه ییل و استاد مطالعات اسلام و الهیات در دانشگاه نُتردام امریکاست. تمرکز پژوهشی او بر مطالعات قرآن، تاریخ مسیحیت، روابط مسیحیان و مسلمانان، و اسلام آغازین است. از تألیفات او می‌توان به کتاب‌های «ظهور اسلام» (۲۰۱۲)، «قرآن و بایبل» (۲۰۱۸) و «اللّه: خدا در قرآن» (۲۰۲۰) اشاره کرد. او در حال حاضر مدیر اجرایی «انجمن بین‌المللی مطالعات قرآن» (ایکسا) و از همکاران ثابت مجموعه پادکست‌هایی دربارهٔ بایبل و قرآن در دانشگاه نُتردام است. رینولدز در کتاب «قرآن و زیرمتنِ بایبلی آن» (۲۰۱۰) می‌کوشد راه‌حلی برای فهم و تحلیل صحیح متن قرآن ارائه کند. رینولدز می‌گوید بیشتر پژوهشگران با این پیش‌فرض به تحلیل قرآن پرداخته‌اند که جزئیات زندگی محمد می‌تواند منبعی برای گشودن گره‌های معنایی آن باشد. اما به عقیدۀ او، این روش نه‌تنها گره‌گشا نیست، بلکه باعث سردرگمی بیش‌تر می‌شود. رینولدز ادعا می‌کند قرآن با مخاطبی سخن می‌گوید که داستان‌ها و شخصیت‌های بایبلی را می‌شناسد و در نتیجه، برای فهم بهتر قرآن باید به متون بایبلی مراجعه کرد. رینولدز البته قرآن را در تقابل با متون بایبلی یا جایگزین آن‌ها نمی‌داند، بلکه معتقد است قرآن را باید در سنت موعظه‌نویسی بر اساس متون بایبلی دید، سنتی که هدف آن تولید خطابه‌هایی موعظه‌محور، دل‌نشین و معنوی بر اساس بایبل برای تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب است. در مجموع، هدف رینولدز در این کتاب تأکید بر «دوری محتوای تفاسیر از متن قرآن» و همچنین «لزوم خواندن قرآن بر اساس متون بایبلی» است.
متن کامل را در دورنما ببینید.

@doornamaa
@AmirMoezzi

🔸اختلاف بر سر اصل قرآن و يا تأويل قرآن؟
✍حسن انصاری

🔺حدود صد و پنجاه سال آغازين دوران اسلامی دوران جنگ ها و نزاع ها و انواع معارضه های سياسی و مذهبی و اعتقادی در ميان گروه های مختلف و ميان دولت خلافت و معارضان آن بود. خيلی از این اختلافات به موضوع امامت و خلافت و جانشینی پيامبر (ص) باز می گشت. اين را شهرستانی هم در مقدمه ملل و نحل خود متذکر شده. برخی از محققين جديد معتقدند از آنجا که اين دوران در عين حال دوران "تدوين" هم هست بنابراين تدوين و تثبيت منابع مقدس دينی و از جمله قرآن و حديث و سنت و سيره پيامبر و سیره امت اسلامی و تثبيت باورهای دينی نمی تواند برکنار از اين نزاع ها باشد. اين سخن درستی است. حديث در چنين فضایی توليد و انتشار يافت و تدوين شد و اختلافات احادیث که بعدها مجال بحث های نظری فقیهان و اصولیان و متکلمان شد ریشه در همين مسئله دارد. آنهایی هم که با حجيت خبر واحد مخالف بودند نظری هم به این مسئله داشتند. با اين وصف آيا قرآن و تدوين مصحف شريف هم زمينه و مجالی برای انعکاس اين نزاع ها بوده؟ برخی از اسلامشناسان غربی بر اين باورند. بدين ترتيب آنها قرآن را خارج از قاعده کلی بالا نمی بینند. اما واقعيت تاريخی چيز ديگری می گويد: نزاع ها در دو قرن نخست و به ويژه در دوران بنی اميه بسیار سخت و در همه ابعاد میان طیف های مختلف وجود داشت. "جماعت" های مختلف هر کدام تنها مشروعيت دينی خود را قبول داشتند و ديگران را بيرون از آن مشروعيت می پنداشتند. در فضای آخر الزمانی انديشانه صد سال نخست هر گروهی خود را تنها مصداق "جماعت الله" می دانست و ديگران را خارج از هدايت. اين بود معنای ولايت و برائت در ميان فرقه های مختلف مذهبی. اين تنها مخصوص خوارج نبود. بقيه گروه ها و جماعت های مذهبی هم در ميان خود با همين مسئله روبرو بودند. دعوای اصلی البته در سطح سياسی ميان خلافت اموی و معارضان سیاسی آنان در جريان بود. امويان تلاش می کردند جريان "تدوين" را به دست بگيرند. در همين چارچوب نه تنها تدوين رسمی حديث و سنت و سيره با ابتکار و هدايت آنها جريان داشت بلکه امويان، و به ويژه در عصر عبدالملک بن مروان تلاش های مختلفی برای تدوين مصحف رسمی قرآن به عمل آوردند. مخالفان امويان و از جمله شيعيان و خوارج هم در کار تدوين حديث و منابع مذهبی خود بودند. با اين وصف جز چند گزارش بسيار حاشيه ای درباره قرآن و اختلاف مصاحف برخی از صحابه با مصحف عثمان و نمونه هایی از اين دست می بينيم که هيچگاه مخالفان خلافت راشدين و دستگاه خلافت اموی، آنان را متهم به دستکاری در کتاب خدا نکردند و تلاشی هم برای تدوين قرآن هایی مخالف با مصحف رسمی صورت نگرفت. اين در حالی است که مجال اين نوع اختلافات و نزاع ها در ادبیات حديث در دوره اموی خود را نشان داد. مخالفان امویان با وجود سرکوب ها با اين وصف توانستند گفتمان خود را به عنوان گفتمان های بدیل حفظ کنند و ارائه دهند. از همان دوران ادبياتی مهم از این گفتمان های بدیل در دست است. اين گفتمان ها روی تفاوت "سنت" و "سيره" دست می گذاشتند. نزاع های مذهبی نه روی اصل متن قرآن که بر تأويل آن استوار بود. در اين چارچوب اختلافات بر سر "ناسخ و منسوخ" قرآن، محکمات و متشابهات قرآن و اختلاف قرائات و مصاحف قرانی بود اما نزاعی در اصل قرآن و تماميت آن وجود نداشت (آنچه به برخی شيعيان درباره تحريف قرآن نسبت داده شده، يا اصل اتهام و يا باور بدان مربوط به دوره های بعدی است و ربطی به دو قرن نخستين ندارد).

تأکيد بر وجود نزاع های خونين در دوران امويان برخلاف نظر برخی از اسلامشناسان غربی به جای اينکه نشانگر اين باشد که بنابراين قرآن از آسیب تحريف و دستکاری بر امان نبوده، نشان می دهد که اتفاقا قرآن و متن قرآنی از چنان اجماعی در ميان مسلمانان برخوردار بود که اختلافات و نزاع های سياسی و دينی خونين دوران اموی و اوائل عباسی نتوانست بر تماميت آن و اجماع بر سر آن خدشه ای وارد کند.

https://ansari.kateban.com/post/4795

@Kateban
@AmirMoezzi

🔸يک پيشنهاد درباره بحث در زمينه نظريه استاد دکتر محمد علی امير معزی در خصوص "تشيع نخستين"
✍حسن انصاری

🔺سخنان دکتر امير معزی در رابطه با تشيع آغازين واکنش های مختلفی را در مجامع علمی داخل و خارج تاکنون بر انگيخته. من قبلا در نوشته ها و يا درسگفتارهای تاريخ علم کلام و تاريخ نقد حديث تا اندازه ای به اين موضوع پرداخته ام. اما معتقدم شايد يکی از بهترين راه های بحث در اين زمينه پيش از هر چيز بررسی اصالت مستندات حديثی اين نظريه است. در آثار استاد دکتر محمد علی امير معزی عمدتا به اين کتاب های حديثی بيشترين استنادها را می بينيم: کتاب سليم بن قيس، تفسير العسکري، کتاب القراءات سياري، محاسن برقي، بصائر الدرجات صفار قمي، تفسير علي بن ابراهيم قمي، تفسير عياشي، تفسير فرات کوفي، تفسير حبري، کتاب کافي کليني، آثار حديثی شيخ صدوق و در نهايت آثار رجب برسي. آقای امير معزی البته تنها به حديث استناد نمی کند. ايشان از بينشی خاص درباره ظهور اسلام و طبيعت آن در شرايط تاريخی شبه جزيره در دوره اواخر دنيای عهد باستان و همچنين نوع نزاع های مذهبی و سیاسی در دو قرن نخستين اسلام در ارتباط با منابع دينی، قدرت و به طور خاص در ارتباط با نحوه شکل گيری متون مقدس دينی سخن می گویند که در آن چارچوب استنادات گزينشی ايشان از احاديث هم معنی می دهد.

با اين وصف همچنان بحث در زمینه اصالت استنادات حدیثی می تواند در تحرير محل نزاع کمک کند. عده ای، مباحث ايشان را عموما مستند به احاديث طيف غلات شيعی می دانند. آقای امير معزی در پاسخ می گويد خود همين عنوان محل نزاع است و اول سخن. بنابراين به عقيده من برای اینکه وارد چنين بحثی نشویم بهتر است از جای ديگری آغاز کنيم: منابع حديثی که نامشان آمد تا چه اندازه از لحاظ تاريخی قابل استنادند و اگر اصالت آنها مورد قبول است بايد در چه چارچوبی به آنها در چنين بحثی استناد کرد؟

از کتاب سليم آغاز کنيم. مسلم است که نسخه کنونی اين اثر نمی تواند به سده اول و به دوران شخصی که ادعا می شود نامش سليم بن قيس است نسبت داده شود. هسته اوليه و بسيار مختصری از اين کتاب احتمالا متعلق به اواخر دوره اموی است اما قسمت زيادی از کتاب در سده های چهار تا ششم تنظيم و پيشنهاد شده است.

https://ansari.kateban.com/post/4789

@Kateban
@AmirMoezzi

🔻 بخش‌هایی از کتاب «قرآن صامت و قرآن ناطق»، اثر دکتر امیرمعزی
✍️ مسعود سلطانی

امیرمعزی بدون هیچ تقیه ای و به صراحت می دارد و به طرق مختلف اثبات می کند که قرآن قطعا تحریف شده، درباره اینکه تا چه اندازه تحریف شده نیز بحث می کند و دو نگاه را مطرح می کند یکی دیدگاه که صرفا قائل به حذف (بسیاری از) آیات است (:دیدگاه غالب شیعه نخستین) و دیدگاه دیگری که قائل به جرح و تعدیل یعنی کم و زیاد کردن در قرآن هست و مشخصا عاملان آن را ابن زیاد، حجاج بن یوسف ثقفی و هشام بن عبدالملک مروان میداند، ادله‌های هر دو دیدگاه هم برای خود قابل تامل هستند.

اما اینکه چرا چنین اتفاقی (تحریف قرآن) روی داده؟ امیرمعزی ریشه آن را در دسیسه‌ای که برای جانشینی پیامبر چیده شده بود و حوادث خشونت باری که پس از آن رخ داد می‌داند و پس ازآن دسیسه‌هایی که توسط دستگاه حاکم خلفای راشدین (منهای علی)، خلفای اموی و عباسی برای حق پوشی و گریز از سپردن حق جانشینی و حکومت به علی و اولاد علی طرح ریزی شده عنوان می دارد، که دلایل دیگر دستبرد به قرآن تا زمان هشام بن عبدالملک است که عباسیان هم به خاطر منافع خود علی رغم مخالفت شدید با بنی امیه آن را پذیرفتند.

آنچه که پیامد تحریف بود، این بود که مسلمانان با یک متن مبهم و گاه از هم گسیخته روبرو شدند که درک بسیاری از بخش‌های آن برایشان امکان پذیر نبود.
در ادامه امیرمعزی به راهکار تشیع برای مبارزه با این پیامد که عنوان می دارد خطای بزرگ بیشتر اصحاب پیامبر و جانشینانش (:خلفا) ـ به زعم کتاب ـ و نیز در ادامه به اقدامات دستگاه اموی و عباسی بود، اشاره می کند که یکی از این راهکارها پرده افکنی از این مساله توسط همه ائمه امامیه و سپس گسترش سنت رازآشنایی توسط پیراوان آنها بود، تا به واسطه هرمنوتیکی که شخص امام برای مومنان ایجاد می کند، هر مومن بتواند به تاویل کلام خداوند برسد. لذا اینکار توسط ایضاح و تبیینی که توسط امام صورت می گرفت در قالب یک سنت حدیثی رازآشنایی ارائه می شد، این سنت رازآشنایی که توسط یک گروه اقلیت در جامعه مسلمانان ارائه می شد تلاش داشت که بتواند رفع آن نقیصه بزرگ تحریف قرآن کند.

این سنت رازآشنایی حدیثی توسط چند تن محدث بزرگ شیعه نخستین در قالب کتابهای مهم شان که تا امروز به جای مانده مانند سُلَیم بن قیس، سیاری، حبری، صفار قمی، و مهمترین آنها یعقوب کلینی که در کتاب ("کتاب قرآن صامت و قرآن ناطق ..." )به آنها اشاره می شود آغاز و پی گرفته شد، این محدثان چند مساله اصلی را دستور کار داشتند:

افشاگری در خصوص تحریف قرآن و دلایل آنافشاگری در خصوص وقایع پس از سقیفه و اقدامات خشونت آمیزی که علیه دشمنان علی و آل علی علیهم‌السلام صورت گرفت، همچنان که تا سالها نه فقط با ترور [امام] علی و پسرش [امام] حسن و قتل عام پسر دیگرش [امام] حسین علیهم‌السلام در کربلا تداوم داشت که در وقایع سرکوب خونبار شیعیان تا زمان غیبت صغری آخرین امام غایب پس از آن نیز ادامه یافت؛ متذکر شدن مختصات شخصیت، اهمیت و مقام امام در تشیع و اینکه تنها کسی که میتواند این متن صامت (قرآن) را به نطق در آورد شخص امام است و.... پی گرفته شد.

امیرمعزی در ادامه مانند کتاب دیگرش "راهنمای ربانی در تشیع نخستین" اشاره می کند که این سنت رازآشنایی و معتقد بودن به بسیاری از اصول و باورهای شیعه نخستین با ظهور افرادی چون شیخ صدوق، شیخ مفید و شریف مرتضی و در ادامه طوسی و ظهور حکومت شیعی آل بویه و استیلایشان بر بغداد به تدریج اما به کلی زیر و رو شد، و بزرگان امامیه که همیشه اقلیتی در جامعه مسلمانان بودند به خاطر مقبولیت پیدا کردن نزد اکثریت اهل سنت از بسیاری از این باورها از جمله اعتقاد به تحریف قرآن، وقایع پس از سقیفه، اعتقاد و باور به شخصیت کیهان زادی و ماورایی شخص امام و باور به اعمال خارق العاده و معجزات امام ، دست کشیده و عقب نشینی کردند تا به زعم نویسنده کتاب بتوانند در بازی قدرت و سیاست در جامعه مسلمانان باقی بمانند.

از این رو، همین دسته عقل‌مآب از بزرگان امامیه این دسته از کتاب هایی چون کتاب سلیم بن قیس، کتاب بصائر الدرجات صفار قمی، کتاب القرائات (کتاب التّنزیل و التّحریف) سیاری، تفسیر حبری و یا تفسیر قمی، عیاشی، کوفی و امثال آن را به نوعی بایکوت کردند و بسیاری از محتویات مهم آن را نفی کردند که با این نقطه عطف در تشیع امامیه هم در اینجا دچار یک تحریف اعتقادی شد و بسیار دستآوردهای عرفانی خود را از دست داد.

به باور مولف درک این مسائل به ما کمک می کند که هم دلائل درگیری‌های خشونت بار و خونبار اوائل اسلام و هم بسیاری از درگیری‌های جاری جامعه امروز مسلمان را درک کنیم، و هم اینکه در تحلیل تاریخ اسلام که همواره و صرفا با تکیه بر داده‌ها و اخبار جریان غالب (اکثریت سنی) سیر وقایع تاریخی اسلامی و تطورات آن را بررسی می شده می بایست تجدید نظر کرد.
@AmirMoezzi