علوم سیاسی شهید بهشتی

@SBUpolitics
در زندگی هرروزه اش رویدادهایی وجود دارد که ما را بر آن می دارد به او فراتر از یک قهرمان ورزشی و حتا پهلوان بنگریم که یا به صفات جوانمردانۀ وی در مصاف با حریفان اش بازمی گردد یا به کردارهای اجتماعی یی که شاید از بسیاری انسان های دیگر هم سر می زد؛ مثل کمک به فقرا و زلزله زده ها و ... . تختی بواسطۀ جایگاه اجتماعی اش ناگزیر بود چند باری با محمدرضا پهلوی و یا دیگر سران حکومت روبرو شود. اما اگر دیگرانی بودند که در چنین ملاقات هایی فرصت را غنیمت شمرده و توشه ای ذخیره می کردند، تختی حتا وقتی که مقرر بود شاه مدال پهلوانی کشور را بر گردن اش بیاویزد خم نشد، یعنی این شاه بود که باید دستانش را بالاتر می آورد تا بتواند مدال را بیندازد. این اتفاق زمانی افتاد که هنوز وضعیت انقلابی ایران شکل نگرفته بود و نیروهای بسیاری که بعدها پیشروان انقلاب نام گرفتند، اندک تصوری از براندازی رژیم نداشتند. این نکته ما را یاد تعبیر ژان پل سارتر از وضعیت فرانسۀ در اِشغال میندازد. فرانسۀ ناامید از رهایی و خسته از جنگ، فرانسه ای که امید زیادی به پیروزی زودهنگام نداشت. اما سارتر با وصف «جمهوریِ سکوت»، آن فرانسه را آزادترین دانست، چون تنها در آن وضعیت بود که هر فرد می توانست تصمیم بگیرد که با آلمان ها همکاری کند یا در صفوف مقاومت بر علیه آنها قرار گیرد. مضحک است که این وصف سارتر را حاملِ ستایش وی از دوران اشغال بدانیم، ازقضا وی مصیبت ها و رنج های آزادبودن را نشان داد. با این توضیحات بهتر می توان کسی چون تختی را شناخت، انسانی که در مقابل قدرت مداران تعظیم و مجیزگویی نکرد، اما در مقابل مردم کوچه بازار متواضع و فروتن بود، اینگونه شد که نام اش جاودان شد و امروز نسلی که حتا شاید دغدغه های متفاوتی داشته باشد، او را بزرگ و والا می داند.

ﺑﺮای آن دﺳﺘﻪ از ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﺴﺖ، ﯾﺄس و ﻧﺎاﻣﯿﺪی در رگ و رﯾﺸﻪ ﺧﻮد ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را در ﻣﯿﺎن ﻣﯽ ﮔﺬارم. در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻨﯿﺪ و از وﺳﻮﺳﻪ ﻫﺎی ﺑﯽﺟﺎ و ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮاﻧﺪاز دور ﺑﺎﺷﯿﺪ. ﺑﯿﺎیید اﯾﻦ اﻓﮑﺎری ﮐﻪ در ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﮐﺮده اﯾﺪ ﻣﺜﻞ ﯾﺄس و ﻧﺎاﻣﯿﺪی و ﺗﺮس از ﺷﮑﺴﺖ را دور ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ، ﻓﻘﻂ ﺗﻼش ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮﯾﺶ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﯿﺪ. ﻣﻦ اﮔﺮ در ﮐﺎر ﺧﻮدم اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽ دادم ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ اﻣﺮوز ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﻢ. ﺗﻨﻬﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ورزش چنین قانونی حاکم نیست، در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ...

اما در اینصورت مردم نه نام یک جمعیّت یا نام جمعیِ طبقات و گروه‌ها است و نه بدیلی برای واژگانی چون توده‌، جماعت و... مردم نهایتاً یک راه‌حل پارادُکسیکال است، مردم یک «مکان» است، مکانی که باید با هدف امحای پارادُکس ها، دموکراسی را در آن غسل تعمید داد. پس بیش از یک مردم وجود دارد، یکی از این مردم ها می‌بایست بقیه را نفی کند. تأکید ژاک رانسیر بر اینکه چیزی چون مردم همراه با خودِ سیاست آغاز می‌شود (یعنی سوژه ای ماقبل سیاسی نیست)، ما را به وجودِ دو-مردم آگاه‌تر می‌سازد. چنین نگرشی نزد آگامبن نیز دیده می‌شود. به زعم آگامبن «بغرنجی مفهوم مردم در شکافی است که میان حیات برهنه و هستیِ سیاسی وجود دارد. گویی مردم برای آنکه شکل‌ بگیرد باید خود را نفی کند. این نفی بواسطۀ انکشاف در میانه‌ی مردم ممکن می شود. مردم همواره در عین‌حال که هست، باید محقق هم بشود.» [1]
نهاد حکم رانی هم نهایتا نتیجه‌ی به‌تعویق افتادنِ شکل‌گیریِ یک مردم تکین بوده ‌است. اگر مردم بیش از یکی است پس گریزی نیست که بخشی از آن خود را نمایندۀ کل اش نامیده باشد. چنین بخشی می تواند به کمک امکانات گفتمانی و پشت گفتمانی، خود را رؤیت پذیر کند و بخش دوم را پنهان نگاه دارد. نکته اینجاست که مشخص نیست این مردمی که ذیل رتوریک های روزمره، غالب بر وضعیت است و گویی که وجودش و شدت اش محل تردید و بحث نیست، واقعا از کدام بخش ها نمایندگی اش را اخذ کرده، چگونه بجای آن بخش ها فکر کرده، سخن گفته، طرح اندازی کرده و تصمیماتی اساسی گرفته است. موضوع این است که هیچ‌گاه ممکن نشده مردمی را که در رتوریک «نماینده» مردم است با خودِ مردم اینهمان دانست. در همینجاست که به موضع رهایی معرفتی می‌رسیم که رانسیر به آن پرداخته است. براساس این رهیافت، هر شخص، هر گروه، هر طبقه و نهایتاً هر مردم، باید بتواند خود حرف خود را بزند. اینکه این رهیافت چه محدودیت ها و التزاماتی دارد را باید در وقتی دیگر به بحث گذاشت.
محمود ایرانی
1. آگامبن، جورجیو (1387) وسایل بی‌هدف: یادداشت‌هایی در باب سیاست، ترجمه: امید مهرگان و صالح نجفی، نشر چشمه.

متفکرین نظریۀ سیاسی در دهه های اخیر تلاش بسیاری داشته اند که نشان دهند چیزی چون «مردم» تا چه حد می تواند تکنولوژیِ جدید حکمرانی را نشان دهد. فرض کنیم به شکلی روش شناختی می توانیم دو بُعد مفهومی و کارکردی برای نهادِ حکم رانی در نظر بگیریم. بُعد مفهومی را به مواردی چون حاکمیت، مشروعیت، اطاعت و ... موکول بدانیم و در مقابل بُعد کارکردی را به مواردی چون کنترلِ توزیع منابع، اجرای قوانین، مجازات و تنبیه و ... . در بُعد کارکردی، سازمان حکومت به کارِ شُمارش مشغول است، در این بُعد نیازی به حضور جمعیتی یکپارچه به نام مردم وجود ندارد، اتفاقا در این سطح «فرد»ها هستند که واجد موقعیت معتبر و رسمی هستند، یعنی حتا وقتی بحث از طبقات و گروه ها و احزاب می شود و به نام ایشان وعظ و خطابه سر می گیرد نهایتا این یکایک فردها هستند که در جایگاه ها توزیع شده و هر یک به تناسب خاصی و با عدد مشخصی نفع می برند و در مقابل نفع می رسانند. اما در بُعد مفهومی، سازمان حکومت و یا به عبارت بهتر، قدرت مستقر نیازمند یک کلیت/بَدن بی شکل است، واژگانی چون مردم و یا دِموس (demos) در ادبیات سیاسی این کلیت بی شکل را بیان می کنند یا می خواهند که بیان اش کنند. نکته ای در خور توجه این است که «مردم» در ادبیات سده های میانۀ اروپا به بخش های بی چیز و فقیر اجتماع اشاره می کرد، اما به تدریج مایۀ دوام دموکراسی معرفی شد. در اینجا موضوع بحث این است که اگر دموکراسی حکومتِ مردم بر مردم تعریف شده، پس یعنی ما با دو مردم مواجه هستیم.
بَدن بی شکل، مردم، گاهی باید دیده شود و گاهی پنهان بماند. گاهی موجود شود و گاهی ناموجود. مردم همیشه حاضر نیستند، رؤیت آن موکول به شکل و فُرم وضعیت است. موضوع کمی عجیب به نظر می رسد؛ اما بخش لایتجزای منطق عملی سیاست معاصر است. به کمک آراء متفکرین معاصر ازجمله رانسیر متوجه می شویم که برداشتی متفاوت از اجتماع قابل بررسی است. برداشت متفاوت ناظر بر مفهوم «پُلیس» است. پلیس قسمی از توزیع امور محسوس‌ است و اساس اش فقدان فضای خالی است، یعنی هر مکان-زمانی باید توپُر شود، برای آن نام/عدد تعریف شده باشد تا بتواند دیده شود/شنیده شود/.... (آیا امروز بدون داشتن مدارک شناسایی وجود خواهید داشت؟)
پلیس یک وضع است نه یک سازمان امنیتی و یا افزونه ای بر وضع. در پُلیس موجودیتِ‌ مردم پنهان است. در شمارشِ مکان-زمان ها، یک چیز که شاید بتواند توخالی بماند و باید همواره پُر شود همان بدن بیشکلی است که روزگاری به ادبیات و سیاست وارد شد و وجودش همواره بغرنجی تئوریک و عملی ایجاد می کند. تقریباً مسجل است که در رتوریک کارکنان حرفه‌ ایِ بخش توزیع قدرت سیاسی (که ما اصطلاحاً دولت نامیده ایم)، هر خط مشی و هر تصمیم ‌سازی مهمی موکول به خواستۀ مردم و موافقت‌ آن است، حتا اگر این موافقت نانوشته و ناگفته باشد. هر عملی از سوی دولت و حکومت سر می‌زند پیشاپیش مهر تأیید مردم را خواهد داشت. اما در عین حال نظر کسانی چون رانسیر این است که سخن همین مردم جز به مثابه «سروصدا» شنیده نمی‌شود. برای مثال، در حمله ارتش ایالات متحده به خاورمیانه همواره با اعتراضات «مردمی» در کشورهای مختلف غربی و بویژه خود آمریکا روبرو بودیم ولی این اعتراضات با کمک پوشش وسیع رسانه‌ ای ناشنیدنی و نادیدنی می‌شدند (پلیس همواره به تجمع‌کنندگان در یک مکان می‌گوید: «سریع تر از اینجا دور شوید! چیزی برای دیدن/شنیدن/گفتن... وجود ندارد»). اگر یک مؤلفۀ مهم برای رؤیت پذیریِ «مردم»، حضور در جایگاه مشترک (خیابان، میدان، سالن اجتماعات و...) برای ابراز عقیده و نظر است، ازجمله برای ابراز مخالفت و اعتراض، حتا وقتی این حضور پررنگ و قابل توجه است، باز شِمایی از «مردم» نیست. در منطق حاکمیتِ مدرن که از سوی متفکرینی چون فوکو و رانسیر بررسی و واکاوی شده، «مردم» همواره تا اندازه ای بیشتر/کمتر از خودش خواهد بود. هر چقدر هم که تعداد افراد سخنگو (معترض) فراوان و قابل توجه باشد، باز هم از «مردم» کوچک تر است. هرچقدر هم تعدد خواسته ها و تنوع سخن ها بیشمار یا حداقل چندگانه باشد، به نظر اینطور نمودار می شود که یک چیزی وجود دارد که چیزی دیگر می گوید و صدای این چیز همواره برتر از دیگر صداها است. «مردم» همواره چیزی بیش از همان مردم‌ی است که دیده می‌شود، چیزی است که توافق اش با تصمیمات اساسی، پیش فرضی خدشه ناپذیر است.

چیست آنچه می خوانند «مردم»
در نشستی که هفتم دی ماه با موضوع بررسی کتابی تازه ترجمه، «در باب حاکمیت» (چهار بخش از کتاب جمهوری ژان بُدن)، برگزار شد، آقای دکتر کاشی (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه) مباحثی را با موضوع چیستی حاکمیت نزد متفکرین غربی و سیر تاریخی_تئوریک آن در آغازهای مدرنیته مطرح کردند. دکتر کاشی در مورد سنت های اروپایی حامل مفهوم حاکمیت و فُرم های استمرار و تحول آن در سده های 16 و 17 اشاراتی داشت. این بحث در قالب pdf با عنوان «بازگشت حاکمیت به مخیله جمعی» در کانال تلگرام ایشان منتشر شد. در این بحث به نظرات ژان بُدن، تامس هابز و یوهانس آلتوسیوس اشاره شده است. آنچه را ژان بُدن و هابز و آلتوسیوس و یا دیگر متفکرین با باورها و خط¬مشی¬های مختلف در باب حاکمیت گفته اند و نوشته اند باید درس هایی از تاریخ تفکر بشر در مورد راه و روشِ با-هم-زیستن دانست و به قدر کفایت و به¬موقع آنها را واکاوی و حلاجی کرد. به بیانی، جدا از هر زاویه و تفاوتی که امروز نسبت به طرح های سیاسی این متفکرین کلاسیک داریم، نمی توانیم دلایل آنها را برای طرح چنین سازوکارهایی بسادگی نادیده بگیریم.
نوشتۀ مذکور را می توان در فرصتی بهتر بررسی و نقد کرد، اما فعلا به نظر می رسد بتوانیم به کمک اش، این بحث را داشته باشیم که در تأسیس و در سیر تحولات سازوکار حاکمیت مدرن، یک چیز را نمی توان نادیده گرفت: «جمعیت»، و در نتیجه حفظ موجودیتِ این جمعیت یا همان چیزی که در ادبیات سیاسی کلاسیک و مدرن، ذیل نام «مردم» خوانده شده است. به نظر می رسد پس از استقرار مدرنیته، این مفهوم باید به اعتبار قرارِ تأسیسِ سازوکارِ حیات در یک سرزمین مشخص، از اعتبار بیشتری برخوردار شده باشد. همچنین، اصحاب نظریۀ حاکمیت در تعیین لوازم و مختصات «امنیت» که لازمۀ حفظ موجودیت جمعیت (مردم) است جهد بسیار داشته¬اند. ازجمله تامس هابز برای تأمین نیازهای بحث خود از چراییِ وجود چیزی چون لویاتان (دولت یا حاکمیت) از مقولۀ «امنیت» یاری گرفت. به واقع امنیت جزء مشروعیت بخش و مهمِ رتوریک اصحاب نظریۀ حاکمیت در دوران مدرن بوده است.
با وجود تمام جدل هایی که در مورد نظریۀ مدرن حاکمیت وجود داشته، اگر نتایج عملی آن را دست کم در سطح دُفاکتو مفروض بگیریم و نیز، تا زمانی که بهترین فُرم حیات انسان را حیات جمعی در مجموعه ای بنام «شهر/دولت» دانسته و آن را بهتر از دیگرفرم های حیات جمعی قلمداد کنیم، ناگزیر هستیم امنیت و برقراری آن را شرط وجودیِ اجتماع سیاسی (State) اعلام کنیم. همۀ حکومت ها نیز با هر ایدئولوژی و خط مشی، بر اهمیت حفظ امنیت تأکید داشته اند، چون با از میان رفتن این شرط به هر شکلی، موجودیتِ چنین اجتماعی با خطر مواجه خواهد شد. در این سازوکار تأمین امنیت مشروط به شرایط و اوضاع نخواهد بود، یعنی به فرض نمی توان با این بهانه که یک حادثۀ اجتماعیِ منجر به خسارت مالی یا جانی، از دیدرس قوای رسمیِ گماشته برای تأمین امنیت خارج بوده (حتا اگر اینطور بوده)، آن حادثه را از شمولیتِ مسئولیت سیاسی خارج و آن را از حدود وظایف قوای مذکور بیرون دانست. همچنین این امنیت محدود هم نخواهد بود، یعنی فقط خاصِ بخشی از افراد اجتماع نیست، فرضاً اگر بخشی از یک اجتماع (حتا اگر اکثریت محسوب نشود) با برخی اوضاع و شرایط در یک دوران موافقت نداشت، نمی توان از تأمین امنیت همه جانبۀ حیات فردی و اجتماعی شان شانه خالی کرد، مگر اینکه مقرر شود این بخش، خود برای تأمین امنیت اش چاره اندیشی کند (که در اینصورت نیز نظریۀ حاکمیت قابلیت توجیه اش را ضعیف می یابد). پس فصل مشترک فرم های مختلف حاکمیت این بوده که جماعتی از انسان ها (گروه ها، طبقات، و مآلاً مردم) در یک سرزمین معین با پذیرش قواعد حکمرانی (که مبتنی است بر مصلحت عموم) به امکان استمرار حیات امن امیدوار باشند.
جدا از هر بحث و نظر، این منطق مدرن حیات جمعی تا اینجا کارآمد به نظر می رسد. اما مسئله از آنجا آغاز می شود که درمی یابیم، آنچه ذیل نام «مردم» به میان کشانده شده و یک منبع مهم برای وجاهت حاکمیت و حکمرانی سیاسی بوده، مفهومی روشن، واضح و سرراست نبوده است. مهم تر از این، هر نظم سیاسی که خواسته خود را دموکراتیک معرفی کند حال چه این خصلت دموکراتیک نهادینه باشد و چه ابزاری و نمایشی، مجبور بوده «مردم» را در سطوح مختلف به عرصه بکشاند. این نکته در مورد انواع دموکراسی در طول تاریخ صادق است.
@SBUpolitics

#خبر

دانشجویانی که در روز های اخیر دستگیر شده اند:

محمدامین اصانلو دانشگاه تهران
یاسمن محبوبی دانشگاه تهران
حسام حسین‌زاده دانشگاه تهران
تارخ ملکی دانشگاه تهران
امین خسروی دانشگاه تربیت مدرس
علی اسدی دانشگاه امیرکبیر
سها مرتضایی، دبیر شورای صنفی مرکزی دانشجویان دانشگاه تهران

این لیست به روزرسانی خواهد شد.

4⃣3⃣9⃣
🆔 @senfi_uni_iran