Oy haqida...(2-qism)
Oy uz oʻqi atrofida tekis aylangani holda Yer atrofida aylanish orbitasining turli nuqtalarida uning tezligi turlicha boʻladi, natijada Yerdan Karaganda Oy bir oz tebranib harakatlanganday koʻrinadi. Tebranish uzunlama boʻyicha 7°54’, kenglama boʻyicha 6°50’ ni tashkil etadi. Bunday tebranish libratsiya deyiladi.
Oy shar shaklida boʻlib, radiusi 1737 km, yaʼni 0,2724 Yerning ekvatorial radiusiga teng . Oy sirti maydoni 3,8–107 km²ni, hajmi — 0,0743 = ‘/49 Yer hajmini tashkil etadi. Oy sirtidagi nuqtalarning radiusini oʻlchash uchun libratsiyaga asoslangan kuchsiz stereoskopik effektdan foydalaniladi. Libratsiyani oʻrganish Oy ellipsoidining bosh yarim oʻklari farqini aniqlashga imkon berdi. Oyning qutbiy oʻqi Yerga yoʻnalgan ekvatorial oʻqdan 700 m, Yerga tomon yoʻnalishga perpendikulyar yoʻnalishdagi ekvatorial oʻqdan esa 400 m kichik. Shunday qilib, Yerning tortish kuchi taʼsirida Oy shaklida Yerga yoʻnalgan qabariklik hosil boʻlgan. Yerdan uchirilgan sunʼiy yoʻldoshlar harakat trayektoriyalarini oʻrganish asosida Oy massasi eng aniq hisoblangan: u Yer massasidan 81,3 marta kichik, yaʼni 7,35-1025 g . Oʻrtacha zichligi 3,34 g/sm³ (0,61 Yer oʻrtacha zichli-gi)ga teng . Ogʻirlik kuchining tezlanishi, Oy sathida Yerdagidan 6 marta kichik, yaʼni 162,3 sm/s2 boʻlib, Oy sathidan har bir km koʻtarilgan sari 1 0,187 sm/s2 ga kamayib boradi. Oyda birinchi kosmik tezlik 1680 m/s, ikkinchi kosmik tezlik 2375 m/s. Oyning tortish kuchi kichik boʻlganligi sababli, uning atrofida gaz qobigʻi va erkin holdagi suv boʻlishi mumkin emas.
Oy sirti birmuncha qora-oq rangda, uning albedosi (nurni qaytarish darajasi) 0,073, yaʼni Quyoshdan tushayotgan nurlarning faqat 7,3% ini qaytaradi. Oyning Yerdan oʻrtacha uzoqlikdagi koʻrinma yulduz kattaligi 12,7. Toʻlin Oy Quyoshga qaraganda 465000 marta xira. Oyning oʻz oʻqi atrofida Quyoshga nisbatan bir marta toʻla aylanish davri sinodik oy deyilib, u 29,53059 sutkani tashkil etadi. Oyning boshqa fazalarida esa uning yoritilishi yanada kam. Mas, 7 va 22 kunlik Oy yorugʻligi toʻlin Oy yorugʻligining 8% iga teng . Oyning rang koʻrsatkichi +1,2. Oy oʻz oʻqi atrofida Quyoshga nisbatan bir sinodik oyda bir marta toʻla aylanib chikali. Shuning uchun Oyda bir kunduzi va kechasi salkam 15 sutka davom etadi. Oyda atmosfera boʻlmaganligi uchun tuprogʻi temperaturasi kunduzi (Quyosh koʻrinishiga nisbatan) +120°, kechasi — 150° gacha boradi. Radiotoʻlqinlar yordamida kuzatish shuni koʻrsatdiki, Oy tuprogʻi temperaturasining bunday oʻzgarishi faqat sirtqi qatlamlarga xos boʻlib, bir necha dm chuqurliqsa temperatura deyarli oʻzgarmaydi.
@spacetime365 @astronomiya#Oy