Ertaklar yaxshilikka yetaklar yoxud miyamizga singdirilgan illuziya
"Zumrad va Qimmat" yoshligimizdan miyamizga singdirilgan ertak. Uni shu qadar ko‘p eshitganmiz-ki, syujet tomirlarimizgacha singib ketgan. Multifilmlarigacha juda ko‘p marta tomosha qilganmiz. Yangi tug‘ulayotgan avlodlarimizgacha shu ertakni o‘rnak qilib ko'rsatamiz. Ammo undagi asl ma‘no va mohiyat nima? Ertak ming yillardan buyon bizga nimani targ'ib qilmoqda? Nahotki odamning qadri faqat "muloyimmushukligi" bilan o‘lchanadi? O‘z fikrini erkin bildirish jinoyatmi?
Zumrad o‘gay qiz – uydagi bor ishlarni qiladi, ota-onasining gapini ikki qilmaydi, gap qaytarmaydi, kim nima desa shunga rozi bo‘ladi. Qimmat esa onasining arzandasi. Hech narsa qilmaydi. Hamma xohishlarini erkin bildiradi. Yangi kiyim so‘raydi, sovg‘a istaydi va hk. Zumradni uydan haydab yuborishsa ham u taqdiriga ko‘nib ketadi. Boshqa kampirnikiga borib, uning xizmatlarini bajo keltira boshlaydi. Ertak so‘ngida esa hamma xizmatlari uchun bir sandiq tilla bilan mukofotlanadi. Qimmat esa kampirga ham supurgilik qilmagani, har doim aslicha bo‘lgani sabab ajdarga yem bo‘ladi. Uning aybi ish qilmasligi, o‘zini boricha tutganligi, xohishlarini boshqalar uchun qurbon etmaganligida edi.
Multikda ham Qmmat juda badbashara tasvirlanadi. Hamma bosh qahramonlar va malikalar misli ko‘rilmagan darajada go‘zal va benuqson bo‘ladi. (Hayot esa bu reallik. Unda badbasharalar ko‘p) Yaxshi bo‘lish uchun birinchi navbatda chiroyli, keyingisida esa yumshoq va indamas bo‘lish kerak. Bolaligimizdan boshlab miyamizga singdirilgan va bizdan talab qilinadigan yagona kriteriya ham aynan mana shular. Yosh qiz boshqa joyga kelin bo‘lib bordimi hayoti yaxshi davom etib ketishi uchun ko‘zlari ko‘r, tili soqov, qo‘llari supurgi bo‘lishi kerak. Yo‘qsa u uchun hammasi tugaydi. Qaytsa uyiga sig‘maydi, o‘zi qolsa yolg‘iz yashab ketolmaydi. Davom etish uchun na kasbi, na shaxsiy daromadi mavjud bo‘ladi.
Hatto "O‘tkan kunlar" dagi Kumush ham taqdir oldida butunlay taslim qiz. Agar tasodif bo‘lmasa Otabek qolib boshqasiga uzatilib ketishi tayin edi. Zaynab esa sevgisi uchun kurashgan, asardagi murakkab xarakterga ega bo'lgan yagona qahramon. Uning kabi bo‘lishi, sevgan ammo sevgisiga javob ololmagan, so‘ngra bu uchun qotillikkacha borish – hamma eplay oladigan xususiyat emas. Asar oxiriga kelib kishini eng larzaga soladigan sahna ham Zaynabning -Men Kumushman, degan joyi.
Qizlar, agar qaysidir qahramondan ulgi olmoqchi bo‘lsangiz o‘zbek xalq dostonlari, kamida "Alpomish"ni o‘qing. Haqiqiy qizlar Barchinoydek, kerak bo‘lsa kurashda erkaklarni ham yiqitadigan, sevgisi, avvalo or va nomusi uchun butun boshli qavmga qarshi tura oladigan bo‘ladi. "Zumrad va Qimmat" dagi kabi maishiy narsalar bilan o‘ralashib yuraveradigan odam hech narsa bo‘lmaydi. Tug‘uladi, tug‘adi, oxirida biron ro‘shnolik ko‘rmasdan o‘lib ketadi. Aytib qo‘yay sizga ertakdagi kabi bir sandiq tilla hech qayerda yo‘q. Uni faqat ishlab topish mumkin. Onangiz ham, buvingiz ham yo‘q tilla bilan qulog‘ingizga lag'mon osishgan.
@quyoshtaraflarda