Psoriaz kasalligi

Psoriaz — tasnifi, bosqichlari, sabablari, alomatlari, davolash, oldini olish

Psoriaz, tangachali lishay (Psoriasis – lot. psora – qichishish) — surunkali noinfektsion kasallik, asosan terini shikastlaydigan dermatoz. Hozirgi paytda kasallikning autoimmun tabiatli ekanligi ilgari surilmoqda. Odatda psoriaz qizil, o’ta quruq, teridan biroz ko’tarilib turadigan dog’lar shakllanishi bilan namoyon bo’ladi, bunday dog’lar papula deb ataladi va ular o’zaro birlashib, blyashkalar hosil qiladi. Bu papulalar o’z tabiatiga ko’ra teri keratinotsitlari, limfotsitlar, makrofaglarning ortiqcha profileratsiyasi va surunkali yallig’lanish, shuningdek, ortiqcha angiogenez (yangi kichik kapillyarlar paydo bo’lishi) sohasi sanaladi.

Psoriaz

Odatda bu kasallik teri sirting ustida ko’tarilgan quruq qizil dog’lar paydo bo’lishiga olib keladi, ammo psoriaz bilan kasallangan ayrim bemorlarda ko’rinarli teri shikastlanishlari bo’lmaydi. Psoriatik blyashkalar deb ataladigan bu dog’lar birinchi navbatda bosim va ishqalanishga uchraydigan joylarda — dumba, tizza va tirsakning yuzasi va tirsak burmalari yuzasida shakllanadi.

Biroq ular terining boshqa joylarida, shu jumladan qo’llarning kafti yuzasi, boshning sochli qismi, tashqi jinsiy a’zolar va oyoqlarning kaft yuzasi kabi joylarda paydo bo’lishi mumkin. Psoriaz surunkali kasallik bo’lib, qoida tariqasida to’lqinli kechishi bilan ifodalanadi. Bemorda ham yaxshilanish va remissiya davrlari (davo chorlari tufayli yoki kutilmaganda), ham xuruj va retsidivlar (ko’pincha noxush tashqi omillar — stresslar, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish tufayli yuzaga keladi) bo’lishi mumkin.

Kasallikning og’irligi turli bemorlarda, hatto bitta bemorda xuruj va remissiya davrida keng chegaralarda farq qilishi mumkin — mahalliy kichik shikastlanishlardan tortib butun tanani psoriatik blyashkalar bilan qoplanishigacha. Ko’pincha, vaqt o’tishi bilan kasallikning progressiyasi kuzatiladi (ayniqsa, davolanish yo’qligida), kasallik terining yangi sohalarini qamrab oladi, o’tkirlashishlar tez-tez bo’ladi va avvalgisiga nisbatan og’irroq kechadi. Alohida bemorlarda kutilmagan remissiyalarsiz kasallik uzluksiz davom etishi mumkin.

Bundan tashqari, ko’pincha qo’llar yoki oyoqlardagi tirnoqlar shikastlanishi mumkin. Tirnoqlarning shikastlanishi teri shikastlanishlari bo’lmaganda sodir bo’lishi va izolyatsiyalanishi mumkin.

Epidemiologiyasi

Kasallik jinsga bog’liq emas. Psoriazdan umumiy aholi sonining 2-4 foizi aziyat chekadi. Kasallik har qanday yoshda boshlanishi mumkin, lekin ko’pincha blyashkalar 15-25 yosh oralig’ida paydo bo’ladi. Har uchinchi kasal o’zida psoriaz alomatlarini 20 yoshga yetmay aniqlaydi.

Klinik tasnifi

Psoriaz surunkali retsidivlanadigan kasallik hisoblanadi. Psoriazning barcha shakllari keng tasniflanganda pustulyoz va nopustulyoz turlarga ajratiladi:

Nopustulyoz psoriaz:

Oddiy yoki vulgar, oddiy psoriaz (surunkali barqaror psoriaz, blyashkali psoriaz);

Psoriatik eritrodermiya (Eritrodermik psoriaz);

Pustulyoz psoriaz:

Yalpi pustulyoz psoriaz;

Palmoplantar psoriaz (surunkali persistlovchi palmoplantar pustulyoz, oyoq-qo’llar pustulyoz psoriazi);

Annulyar pustulyoz psoriaz yoki annulyar pustulyoz;

Surunkali persistlovchi akrodermatit (qo’l-oyoq kafti psoriazi);

Gerpessimon psoriatik impetigo.

Bir qator mualliflar tomonidan ajaratiladigan psoriazning qo’shimcha shakllari yoki turlari quyidagilar:

Dorilar chaqirgan psoriaz;

Yoziluvchi sirtlar va teri qatlamlari psoriazi yoki «teskari psoriaz»;

Napkin psoriazi;

Seboreyasimon psoriaz.

Psoriaz bosqichlari

Psoriazning klinik tasviri va kechishining muhim elementlaridan biri uning bosqichlarga bo’linishi hisoblanadi. Bu o’tkir kasalliklar uchun kamroq ahamiyatga ega bo’lsada, surunkali patologiya holida hozirgi bosqichini aniq ajratish o’ta zarur sanaladi. Chunki bu tarzda kasallikning holatini baholash, muayyan davolash uslubiga nisbatan sezgirligini aniqlash va psoriaz bilan kasallangan bemorlarni davolash taktikasini tanlash juda osondir.

Terining psoriatik shikastlanishi quyidagicha bosqichlarga bo’linadi: