TILINGNI TIY!
* * *
U 1915-yili tugʻildi. Uyida yigʻlagani qoʻyishmadi. Onasi qoʻlini bigiz qilib tahdid qildi:
— Ovozingni oʻchir!
Kulish ham, yigʻlash ham mumkin emasdi. Otasi ham zugʻum qilardi:
— Jim boʻl!
Agar uyda mehmonlar boʻlsa, uni ogohlantirishardi:
— Jimgina oʻtir, shovqin solma!
Agar onasi uyda yolgʻiz qolsa, qulogʻiga quyardi:
— Baqirma, bir pasgina tinchlik boʻlsin!
Shu tariqa u yetti yoshga toʻldi.
* * *
U maktabga qatnay boshladi. Dars paytida endi ogʻiz ochgan ham ediki muallim oʻshqirib qoldi:
— Gaplashma!
Uni doskaga chaqirishganda doimo uqtirishardi:
— Sendan nimani soʻrashsa, faqat shu haqda gapir. Ortiqcha javrama.
Shu tariqa oʻn ikki yoshga toʻldi.
* * *
U oʻrta maktabga qatnay boshladi. Endi gapirmoqchi edi, ogʻziga urishdi:
— Sendan soʻrashayotgani yoʻq.
Direktor unga “ Tilni tiygan boy boʻlar” degan maqolni eslatib qoʻydi.
Turk tili muallimi shunday dedi:
— Ikki marta eshitib, bir marta gapir. Odamning ikkita qulogʻi, bitta ogʻzi bor.
— Jim boʻl!
— Ovozingni oʻchir!
— Javrama!
Shu tariqa oʻn besh yoshga toʻlib qoldi.
* * *
U litseyga qatnay boshladi. Birinchi eshitgan gapi shu boʻldi:
— Gapirgandan koʻra jim oʻtirgan yaxshi!
— Koʻp javrama!
— Ogʻzingni yum!
— Jim boʻl!
Shu tariqa oʻn toʻqqiz yoshga toʻldi.
* * *
U universitetga oʻqishga kirdi. Uyda shunday nasihat qilishdi:
— Kattalar gapirganda kichiklar jimgina quloq soladilar.
Onasi tayinladi:
— Soʻz – kattadan, suv – kichikdan.
Professor bir kuni shunday dedi:
— Tilingni tiyib yur!
Shu tariqa yigirma uch yoshga toʻldi.
Harbiy xizmatga chaqirildi. Boʻlinma komandiri buyurdi:
— Jim boʻl, itvachcha!
Serjant :
— Javrashni bas qil!
Kapitan:
— Ogʻzingni ochma!
* * *
Uni mirshabxonaga chaqirishdi:
— Sendan soʻralayotgani yoʻq!
Komissar doʻq urdi:
— Jim!
* * *
U ishga kirdi. Oʻrtoqlari barmoqlarini ogʻziga bosib shivirlashdi:
— Tss!
— Xudo haqqi, ogʻzingni yum! Boshingga bir baloni orttirib olma. Ehtiyot boʻl!
Boshliqlar ogohlantirib qoʻydi:
— Har narsaga burningni tiqma!
— Buning senga dahli yoʻq!
— Nima ishing bor?
— Aralashma!
* * *
Uylandi. Xotini tayinladi:
— Sendan iltimos, har baloga burningni suqma!
Farzandlar tugʻilib, voyaga yetishdi. Ular aytishdi:
— Ota, bu ishga aqling yetmaydi. Aralashib oʻtirma!
* * *
Bu odam – qisman men, qisman siz, qisman hammamiz!
Rivoyat qilishlaricha, oʻtmishda xotinlar pishirayotgan ovqatiga erkaklarning tilini qirqib qoʻyadigan bir ogʻu qoʻshib qoʻyarmish. Bizning yemishimizga ham shunaqa ogʻu qoʻshilganga oʻxshaydi. Bir qarab koʻringchi, tilingiz bormikin? Biz tilimizni yutib qoʻyganmiz! Ogʻzimiz boru ammo tilimiz yoʻq.
* * *
Mana endi oʻsha qisman menga, qisman sizga oʻxshaydigan odam soʻz erkinligini talab qilib yuribdi. Uning gapirgisi kelyapti.
Ammo unga buyurilyapti:
— Tilingni tiy!
Mening unga shunday degim keladi:
— Gapir! Gapir! Gapirsang-chi! Ammo nima deysan? Qanday gapirasan? Tilimiz bormi oʻzi?..
@Tarixiyfayllar
