سیاست‌نامه پلاس

📄متن

➕ علوم انسانی رهایی‌بخش
🔻 پی‌گفتاری بر سخنرانی وزیر علوم در جشنواره فارابی

📝 «حامد زارع»
🧰 نویسنده و روزنامه‌نگار
 
▫️وقتی برای نخستین بار یک دانش‌آموخته و متخصص علوم انسانی در مصدر وزارت علوم قرار می‌گیرد، نباید تعجب کرد که یکی از راهبردی‌ترین خطابه‌ها در طول تمام سال‌های برگزاری جشنواره فارابی از سوی وزیر ایراد شود. با این همه سخنان سیمایی صراف علاوه بر رویکرد راهبردی، از جسارت قابل توجه سیاسی نیز برخوردار بود.

▫️او در سخنان خود با اشاره به فقیرترشدن سطوح مختلف جامعه ایران، تهدیدی که متوجه شعار وفاق ملی رئیس‌جمهور شده را متذکر شد. از سوی دیگر با تاکید بر شان سیاست‌گذارانه علوم انسانی، هشدارهای تحقیقات مبتنی بر این علوم را مبنی بر لزوم پایان دادن به برخورد فیزیکی با مقوله حجاب و همچنین فیلترینگ یادآور شد.

▫️سیمایی در یکی از کانونی‌ترین فرازهای سخنان خود با هدف‌گیری قرائت‌های ایدئولوژیک از علوم انسانی، خواستار شنیدن صدای علم آزاد از سوی ارکان قدرت در ایران شد. او همچنین با اشاره معناداری به از دست رفتن توان حل مسئله از سوی حاکمیت، با ارجاع به سخنان رضا داوری اردکانی فیلسوف ایرانی،بازگشت به علوم انسانی را به عنوان دانش زمینه‌ساز توسعه خواستار شد.

▫️سیمایی صراف به عنوان یک حقوق‌دان با اذعان به این نکته که همان طور که قوانین پایانی دارند، سیاست‌ها هم پایان دارند، فهم به موقع پایان یک سیاست را یکی از مهمترین آموزه‌های علوم انسانی ارزیابی کرد. آموزه‌ای که اگر حکومت‌ها از آن غفلت کنند، با سیلی سخت واقعیت روبرو می‌شوند. وزیر علوم در پایان سخنان که خود که بر خلاف سنت ناپسند بداهه‌گویی از سوی مسئولان که نتیجه‌ای جز اتلاف وقت مستمعان ندارد، بسیار مختصر اما پراثر و همچنین از روی متن مکتوب چنین جمع‌بندی کرد: «بدانیم ناکامی سیاست‌، عار نیست اصرا بر سیاست ناکام، عاراست.»

▫️اگر چه این سخنان گاه تکراری و شاید شعاری شده باشد، اما طرح آن سوی یک حقوق‌دان، آن هم در سمت عالی وزارت علوم و در مراسم اختتامیه بزرگترین رویداد علوم انسانی ایران در حضور رئیس‌جمهور نشان‌گر توجه دوباره‌ای است.

▫️یکی از ویژگی‌هایی که دانش‌آموختگان و متخصصان علوم انسانی می‌توانند از آن برخوردار باشند، فهم مرزهای بین حیطه‌های معرفتی و همچنین عدم التقاط و اغتشاش مفاهیم است. درست به همین خاطر است که وزیر علوم حقوق‌دان نه تنها متوجه است، بلکه بدون لکنت اعلام می‌کند که مفاهیمی نظیر عدالت، آزادی،استقلال، حق تعیین سرنوشت و جمهوریت از محصولات علوم انسانی هستند.

▫️این در حالی است که برخی از دانش‌آموختگان علوم طبیعی یا فنی و مهندسی، به دلیل عدم آشنایی با بن‌مایه‌های شکل‌گیری مفاهیم، دچار اشتباهاتی می‌شوند که وقتی در وضعیتی نظیر مسئولیت دولتی یا مرجعیت علمی قرار داشته باشند، اثرات تخریبی بی‌شماری دارد. کثیری از بحث‌هایی که افرادی نظیر مهدی بازرگان و یدالله سحابی در گذشته برای توجیه برخی آیات قرآنی داشتند و یا بحث‌های ایدئولوژیک و گاه خطرناکی که برخی افراد رادیکال همین امروز ارائه می‌دهند، همه و همه نشان‌دهنده لزوم فهم و سپس کاربرد درست مفاهیم است.

▫️مباحث نوپدیدی که به عنوان طب اسلامی از سوی برخی اشخاص با اهداف و نیات مشخص مطرح می‌شود، از جمله ثمرات اغتشاش مفاهیمی است که با دامن زدن به آگاهی کاذب، وضع علمی کشور را دچار مخاطره می‌کند. به همین خاطر هم سیمایی صراف در روز معارفه خود به عنوان وزیر علوم روی همین نکته انگشت تاکید نهاد و یکی از کارهای مهم را معطوف به تفکیک علم از شبه علم دانست و از لزوم بازگشت علم به معنای دقیق کلمه به مرجعیت دانشگاهی کشور و همچنین ضرورت ایستادگی در برابر مخالفان علم سخن به میان آورد.

▫️اما سخنرانی وزیر علوم در جشنواره فارابی به عنوان تکمله‌ای بر سخنانش در روز معارفه که هر دو در حضور رئیس‌جمهور ایراد شد، نشان می‌دهد، حساسیت وزارت علوم در برابر ترویج شبه‌علم و یا عدم تن دادن به الزامات توسعه در حالت مطلوبی قرار دارد. سیمایی صراف با آموزش و پژوهشی که در علوم انسانی داشته، به خوبی به شان محوری این دانش در راهبری مسیر توسعه آگاه شده و مصمم است علوم انسانی را به عنوان چراغ راهنمای وضعیت توسعه‌نیافتگی لحاظ کند.

▫️باید امیدوار بود که ثمرات این کار مهم به جامعه بازگردد و بتوان با استناد و اتکا به علوم انسانی رهایی‌بخش از جهل، خرافه، شبه‌علم و بالاتر و سیاه‌تر از همه اینها،توسعه‌نیافتگی راه نجاتی جست.

📍برگرفته از روزنامه سازندگی. شماره ۱۸۶۸
🔖بازنشرِ مطالب به معنای تأیید کلِّ محتوای آن نیست!

🎲@politicalmag

📄متن

➕شمع روشن دانشکده
🔻درباره دکتر قاسم افتخـاری

📝 «احمد زیدآبادی»
🧰 نویسنده و روزنامه‌نگار

▫️دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران بعد از بازگشایی دانشگاه‌ها در سال 62 فضای دل‌انگیزی داشت. در آن زمان گرچه هرگونه فعالیت منتقدانۀ فردی و جمعی در سطح دانشکده از هر جهت ممنوع و مستوجب بلا بود، اما حضور استادان فرهیخته و نامداری در هر دو رشتۀ علوم سیاسی و حقوق، مانع از رخوت دانشجویان و مردگی محیط دانشکده می‌شد.

▫️در رشتۀ علوم سیاسی، فرهیختگانی چون زنده‌یاد استاد جواد شیخ‌الاسلامی، زنده‌یاد استاد سیدمحمد رضوی، زنده‌یاد استاد هوشنگ مقتدر و استاد دکتر قاسم افتخاری از همان ترم نخستِ بعد از بازگشایی در دانشکده حضور داشتند و به فاصلۀ کوتاهی استاد دکتر حسین بشیریه، استاد رضا رئیس‌طوسی، استاد عباس میلانی، زنده‌یاد استاد احمد ساعی، زنده‌یاد استاد سیدجواد طباطبایی، استاد احمدنقیب‌زاده و شماری دیگر از افراد شایسته به جمع استادان اضافه شدند.

▫️این استادان هر کدام مشرب علمی و شیوۀ تدریس مخصوص به خود را داشتند، اما همگی با چنان جدیت و دلسوزی در کارِ آموزش دانشجویان اهتمام می‌ورزیدند که فضای دانشکده را در آن فضای سرد سیاسی، گرم و مطبوع و به یادماندنی می‌کردند. در بین آنان، دکتر قاسم افتخاری همچون دکتر شیخ‌الاسلامی زندگی‌اش گویی وقف دانشکده بود؛ به‌طوری‌که انگار بین آنها و دانشکده نوعی هم‌هویتی پدید آمده است.

▫️تدریس روش تحقیق در علوم سیاسی، برای سال‌ها مختص دکتر افتخاری بود اما او داوطلب یا موظف به ارائۀ هر درسی که می‌شد، به خوبی از پس آن برمی‌آمد. به‌رغم گستردگی دایرۀ تدریس دکتر افتخاری که از این جهت به دکتر بشیریه هم پهلو می‌زد، با این حال، جزوه‌های درسی او بلااستثناء آموزنده و غنی بود. این جزوه‌ها معمولاً از ترکیب مهمترین و بهترین آثار تألیفی با صبغۀ تاریخی در آن زمینه تدوین می‌شد و در اختیار دانشجو قرار می‌گرفت.

▫️آراستگی و آرامش و وجدان کاری استاد افتخاری، احترام هر دانشجویی را برمی‌انگیخت. آراستگی او همیشگی بود. معمولاً کت و شلواری به رنگ روشن به تن می‌کرد و کراواتی به نسبت پهن به گردن می‌آویخت. چهرۀ درخشانش به او ابهتی دلپذیر می‌داد و لهجۀ نمکینش بر این دلپذیری می‌افزود. او برخی هجاها را همراه با لبخندی ملایم به طرزی ادا می‌کرد که به کلام و نگاهش رنگی معصومانه می‌بخشید.

▫️سطحی از «ثقل سامعه» گاه ارتباط کلامی دانشجو با او را کمی مختل می‌کرد. از این رو، پرسش و پاسخ‌ها به آخر وقت کلاس موکول می‌شد؛ یعنی هنگامی که استاد سمعکش را به گوش می‌گذاشت و وارد بحث می‌شد. بی‌طرفی علمی او در داوری نسبت به افکار و اندیشه‌های مختلف، بی‌نظیر بود. هیچ نوع تعصبی در گفتار او دیده نمی‌شد. از این جهت سرآمد همگان بود.

▫️دکتر افتخاری بخش عظیمی از وقت مفیدش را در دانشکده می‌گذراند. مطالعاتش را نیز در همان‌جا انجام می‌داد. وقتی کیف به دست با گام‌های تند وارد راهروی دانشکده می‌شد و به سراغ اتاقش می‌رفت، شوق او از حضور در دانشکده نزد هر بیننده‌ای ظاهر می‌شد. اتاقش در کنار کتابخانه قرار داشت و او خود مدت‌ها مسئولیت سر و سامان دادن به کتابخانه را به عهده گرفته بود.

▫️همسر فقید دکتر افتخاری که در دانشکده او را رز افتخاری صدا می‌کردند، زنی بی‌همتا از مردم کلمبیا بود. آن زن ریزنقش که فارسی را به زحمت حرف می‌زد، در کتابخانۀ دانشکده مشغول به کار بود. او را بدون هیچ تردیدی می‌توان نمونۀ اعلای یک فرد زحمتکش و مصداق عینی بالاترین درجۀ وجدان کار نامید. تمام‌مدت در خدمت دانشجویان به قصد راهنمایی آنان برای دسترسی به منابع مورد نظرشان بود.

▫️با آنکه دکتر افتخاری به هر زحمتی در دانشکده دوام آورد و مثل شمعی روشن مانع تاریکی کامل دانشکده شد، اما برخی دیگر از همکارانش یکی پس از دیگری، تحت فشارهای امنیتی و اداری قرار گرفتند و پس از مدتی جمع‌شان عملاً از هم پاشید. برخی اخراج شدند، برخی به خارج از کشور رفتند، برخی در جاهای حاشیه‌ای و دور از دسترس دانشجویان به کار گرفته شدند و برخی دیگر چنان دل و دماغ تدریس را از دست دادند که دانشکده عملاً مفهوم و معنای خود را از دست داد.

▫️از آن پس روند گزینش استادان به چنان مصیبتی گرفتار آمد که به قول حکیم رنجدیدۀ طوس «یکی داستانست پر آب چشم»! گمان ندارم در هیچ مقطعی از تاریخ ایران بر سر «علم» چنین بلای خانمانسوزی نازل شده باشد. باری دکتر افتخاری امسال وارد 90 سالگی حیات شریف خود شده است. او همچنان فعال و سرزنده و پویاست. عمرش دراز باد.

📍برگرفته از روزنامه هم‌میهن. شماره 679
🔖بازنشرِ مطالب به معنای تأیید کلِّ محتوای آن نیست!

🎲@politicalmag