سواد رسانه‌ای

یاجوج و ماجوج ها اینترنت پرسرعت دارند؛ ما همچنان سد سکندر می سازیم!

اگر کشور و یا گروهی به کشور ما حمله کند، ما چه کار می کنیم؟ می دانم که پاسخ آنقدر بدیهی است که طرح سوال را هم زیر سوال می برد. خب حالا در سوال فوق به جای دنیای واقعی، دنیای مجازی بگذارید. آیا اگر کشور یا گروهی بخواهد در این فضا به ما حمله کند حتما باید هم مرز ما باشد؟ اصلا مرز دیگر معنا دارد؟ آیا دیگر ایران فقط همین کشور گربه ای شکل توی نقشه جغرافیاست؟ مسلما پاسخ این سوالات منفی است. این مقدمات بدیهی را برای این چیدم که فقط به یک سوال کلیدی برسم: آیا منطقی است که کشوری یا گروهی به کشور و ملت ما حمله کند اما ما جلوی سربازان و سپاهیان خودمان را بگیریم که به جنگ متجاوزان نروند و یا اینکه به آنها سلاح و مهمات ندهیم؟ و یا حتی برای مقابله با متجاوزان به آنها آموزش ندهیم؟
منطقا منطقی نیست، اما این دقیقا همان کاری است که ما تا حدودی در فضای مجازی انجام می دهیم. بگزارید یک مثال ساده بزنم. شبکه اجتماعی توئیتر را در نظر بگیرید. کوچکترین اتفاقی در دنیا می افتد برخی کاربران معلوم الحال این شبکه اجتماعی با هشتگ هایی سعی می کنند آن را به ایرانی ها ربط بدهند. فاجعه منا اتفاق می افتد، هشتگی که ترند می شود و مردم دنیا می بینند این است: “سرزنش زائران ایرانی به خاطر فاجعه منا در سال ۲۰۱۵” در حوادث تروریستی افراد عرب با کامیون و ماشین دهها نفر را زیر می گیرند، اما توئیت ها و هشتگ هایی از سوی کاربران خارجی این موضوع را به ایرانی ها نسبت می دهند. بقیه هر طور می خواهند ما را زیر هجوم توئیت هایشان له می کنند و آن وقت در مقابل همه این اتفاقات ما مثل سربازانی دست بسته در میدان جنگ تنها می توانیم بنشینیم و تحرکات دشمن را مشاهده کنیم.
دنیا قرار است فضای صلح و مهربانی باشد اما متاسفانه واقعیت موجود چنین نیست. ما مدام در حال جنگیم چه در دنیای فیزیکی و چه در جهان مجازی. همه معایبی که در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی هست به جای خود، اما دیگر توی این فضا نمی شود دور خودمان دیوارچین بکشیم که کسی به ما حمله نکند. روزگاری ذوالقرنین (که به اشتباه او را همان اسکندر مقدونی خوانده اند) هزاران سال پیش برای جلوگیری از حمله اقوام یاجوج و ماجوج سدی از آهن در برابر آنها ساخت. آن سد هم بر اساس همان اشتباه تاریخی به سد سکندر معروف شد و توانست سالیان سال جلوی حمله آن اقوام وحشی را بگیرد. متاسفانه ما هنوز هم در حال ساخت سد سکندر در مرزهایمان هستیم، غافل از اینکه اقوام یاجوج و ماجوج حالا دیگر اینترنت پرسرعت دارند و توی شبکه های اجتماعی پرسه می زنند.
➖➖➖➖➖➖
◀️ یادداشت های اسماعیل رمضانی
◀️ منتشر شده در ستون سواد رسانه ای روزنامه همشهری
➡️ @wwwesmailir
➡️ www.esmail.ir

از رنجی که نمی بریم

فیلم کوتاهی هست درباره یک عکاس؛ کسی که برنده یک جایزه جهانی شد آن هم برای تصویری که در آن سربازی بیرحم اسلحه را بر پیشانی دختر خردسالی گرفته که ملتمسانه چشم به دوربین و عکاس پشت آن دوخته است. کودک با تمام وجود کمک می خواهد ولی عکاس همزمان با ماشه، شاتر دوربین را می چکاند. حالا او برنده یک جایزه بزرگ جهانی است اما از درون احساس می کند فرق چندانی بین او با آن سرباز بیرحم نیست.
دوربین چه از نوع عکاسی اش و چه از نوع فیلمبرداری اش، چه حرفه ای و چه موبایلی گاهی اوقات فرق چندانی با یک تفنگ ندارد. هر دو گاهی عامل خشونت، هراس و ترور هستند. تاثیرات ِ انتشار رسانه ایِ لحظه ای که ما در قاب دوربین ثبت می کنیم، گاه فرق چندانی با شلیک همان گلوله ندارد. آنچه در یکی دوهفته گذشته درخصوص آزاده نامداری شاهد آن بودیم، چیزی جز این نبود. به اینکه سزاوارش بود یا نه کاری ندارم، اما به هر حال او کشته شد، نه به دست یک سرباز بلکه به دست یک عکاس. آنچه در طول یکی دوهفته گذشته در خصوص برخی حوادث تلخ کشورمان دیدیم هم از همین جنس بود. از دیدن بچه هشت ماهه کفن شده در آغوش مادرش بسیار رنج بردیم، اما آیا عکاسی که آن لحظه را ثبت کرد، خودش شریک رنج ما شد؟ گیرم که «منِ» مخاطب تشنه دیدن جزییات عزاداری و خاکسپاری آن کودک هشت ماهه هستم، «او»ی عکاس چرا باید برای ثبت ابدی بزرگترین رنج یک پدر و مادر بر قاب دوربین له له بزند؟ آیا فرقی مابین ثبت گل زدن یک فوتبالیست در یک رویداد ورزشی با لحظه خاکسپاری بنیتای هشت ماهه نیست؟ ارزش های انسانی نهفته در یک رویداد نباید در تصمیم گیری ها و کنش های ما سهیم باشد؟ دیدن تصویر مشت کوبیدن های یک پدر داغدار و زجه های یک مادر سیاهپوش مگر چه لذتی دارد که خودمان را از بازنشر آن منع نمی کنیم؟ اصلا در پرونده ای که همه چیز آن روشن است بازسازی صحنه جرم چقدر ضرورت دارد تا دوباره نمایشی دیگر برای حضور عکاسان و فیلمبرداران و رسانه ها ترتیب بدهیم؟
رنج انسان نتیجه تحریک احساسات است و قدرت تصویر برای تحریک قوای حسی بسی بیشتر از کلمه است. به همین ترتیب با خلق عکس و فیلم رنج انسان هم بیشتر شد و با ظهور رسانه های فردی و جمعی و همگانی نیرو، گستره و تاثیری مضاعف یافت. آیا تولیدکنندگان و توزیع کنندگان رنج های نهفته در قاب تصویر هم به اندازه بینندگان رنج می برند؟ براستی «نابرده رنج» چه مزدی برای این کار می گیرد؟
➖➖➖➖➖➖
◀️ یادداشت های اسماعیل رمضانی
◀️ منتشر شده در ستون سواد رسانه ای روزنامه همشهری
➡️ @ wwwesmailir
➡️ www.esmail.ir