Qadim zamonda o‘sha shaharda baqaning do‘koni shunchalik mashhur bo‘lganki, hamma odamlar undan xarid qilishga majbur bo‘lgan. Baqa oldiniga halol ishlagan, xalq unga ishonch bildirib, undan xarid qilishni yaxshi ko‘rgan. Ammo boylikka bo‘lgan ochko‘zligi uni yo‘ldan ozdirgan. U xalqning ishonchidan foydalanib, taroziga tosh qo‘shishni odat qilgan.
Bir kuni shaharga bir qari donishmand kelgan. U baqadan savdo qilmoqchi bo‘lib, vaziyatni sezib qolgan va unga nasihat qila boshlagan:
— Ey, baqa, tarozida aldash o‘zingga zarar keltiradi. Halol bo‘l, aks holda, bu gunohlaring sening orqangdan quvib yetadi!
Baqa esa donishmandning so‘zlarini kulib rad etgan:
— Bu dunyoda kuchli odam boy va baxtli yashaydi. Men bunday narsalarga ishonmayman. Men to‘g‘ri ishlayabman, - deb miyig‘dan kuldi. Va shunday dedi.
- Nimani noto‘g‘ri qilayotganimni isbotlab bera olmaysan. Kimga arz qilsang qilgin, baribair “qozi” menga ishonadi,- deb xoxolab kuldi.
Kunlardan bir kun xalq sabr kosasi to‘lib, yig‘ilib, baqaning oldiga kelibdi. Ularning noroziligi Xudoga yetib, bir ovozdan jazolashni so‘rashibdi. Xudo baqaga shunday deydi:
— Ey baqa, sen har bir aldashing bilan xalqdan o‘g‘irlagan tarozingning toshini umr bo‘yi ortingda olib yur. Bu senga gunohlaringni eslatib turadi.
Baqa hozirgacha toshlarini ortida ko‘tarib yuribdi va undan keyingi avlodlar ham bu jazoni davom ettirishmoqda.
Baqaning toshbaqaga aylanishi, tarozi bilan bog‘liq bo‘lgan qilmishlari uchun jazolanishi orqali, odamlarga halol bo‘lishning ahamiyati va qilmishlarining natijasiga javob berish zarurligi o‘rgatiladi.
Hissadan hissa
1. Tarozida tenglikni ta’minlash Baqaning vazifasi bo‘lganidek, testolog ham repetitor ham, Ona tilini hurmat qiladigan va O'z kasbini sevgan har qanday mutaxassis ham bilimni haqqoniy baholash uchun teng imkoniyatlar yaratishi lozim. Sinov ishtirokchilari o‘z bilimlarini ko‘rsatish uchun teng sharoitlarda qatnashishi kerak.
2. Tizimning ishonchliligi
Tarozining adolatsizligi do‘kondagi savdoni inqirozga olib kelganidek, test sinovlari ham ishonchli va haqqoniy bo‘lmasa, bilim baholash (bilimni o‘lchaydigan tarozi) tizimiga ishonch yo‘qoladi.
3. Xudoning adolati: Xalqning dardi Xudoga yetgani, va oxir-oqibat tarozi bilan aldovchi baqaga jazo berilgani, adolatning ilohiy darajada amalga oshishini ko‘rsatadi.
Bu hikoya xalq og‘zaki ijodiga mansub qiziqarli rivoyat bo‘lib unda halollik, adolat va insonning gunohlari uchun javobgarlik masalasi ramziy ravishda aks ettirilgan.