Pushkin va Dyuma bitta odammi?
Buyuk rus shoiri Aleksandr Sergeevich Pushkin aslida duelda halok bo’lmagan! Bunga nima deysiz? Uning o’limi yolg’ondan uyushtirilgan, shoirning o’zi esa Parijga bosh olib ketgan va mashhur yozuvchi Aleksandr Dyuma sifatida tanilgan. Bu bir qarashda bema’ni uydirmaga o’xshaydi, ammo bu aql bovar qilmas farazni olg’a surayotganlar ancha ishonarli va g’aroyib dalillarni keltirishadi.
Ikki Aleksandr
1837 yilning 27 yanvarida Sankt-Peterburgda kavalergard Jorj Dantes bilan bo’lgan duel chog’ida rus adabiyotining mash’ali Aleksandr Sergeevich Pushkin og’ir yaralanib, halok bo’ldi. Oradan uncha ko’p vaqt o’tmasdan Frantsiyada yangi yulduz porladi, uning ham ismi Aleksandr, faqat familiyasi boshqa, ya’ni Dyuma. Ajablanarlisi shuki, frantsuz Aleksandr rus Aleksandriga tashqi tomondan nihoyatda o’xshash edi.
Pushkin va Dyuma deyarli tengdosh: birinchisi 1799 yilda, ikkinchisi esa 1802 yilda tug’ilgan. Agar bu ikki adabiyot dahosining qiyofasiga razm solinsa, hayratlanarli darajadagi o’xshashlikni payqash qiyin emas: bug’doyranglilik, peshona shakli, qosh-ko’zlar, burun, jingalak sochlar har ikkovida bir xilda bo’lgan. O’spirin Dyuma esa quyib qo’ygandek Pushkinga o’xshaydi. Tadqiqotchilar buni har ikki Aleksandrning kelib chiqishi afrikalik ekanligi bilan bog’laydilar. Ma’lumki, Pushkinning ona tomondan bobokaloni Abram Gannibal Pyotr I ning Afrikadan keltirilgan zanji asrandisi edi. Dyumaning esa ota tomondan buvisi Gaiti orollaridan keltirilgan habash kanizak bo’lgan. Lekin faqat shuning o’zigina bu qadar kuchli o’xshashlikka asos bo’la olmaydi. Chunki bir urug’ga, irqqa mansub odamlar orasida ham bir-biriga ikki tomchi suvday o’xshashini uchratish qiyin.
Jo’shqin isyonchilar
Rus va frantsuz Aleksandrlarining o’zaro o’xshashligi faqat tashqi qiyofa bilangina cheklanmaydi. Pushkinning adabiy qobiliyati barvaqt namoyon bo’la boshlagandi, ammo matematikaga o’xshagan aniq fanlarda u mutlaqo layoqatsiz edi. Buning ustiga xulqi ham past bahoga loyiq topilardi. Uning tadqiqotchilari yozganlaridek, “Litseyda o’tgan besh yil davomida Pushkin o’z shaxsini har qanday tajovuzlardan yaxshi himoya qila oldi, u faqat o’zi istagan narsaga intilar va qanday istasa, shunday o’qirdi”. Voyaga yetganida esa Pushkin o’zining keskin, jizzaki tabiati bilan tanilgandi, maishat va duellarni sevardi. Shoirning yana bir o’ziga xos tomoni nozik jinsga bo’lgan kuchli ishtiyoqi edi. Shu bilan birga, Pushkinning siyosiy qarashlarini ham ta’kidlab o’tish darkor: u dekabristlar bilan do’stona aloqada edi, podsho Aleksandr I nomiga yozilgan epigramma uchun esa sal bo’lmasa Sibirga surgun qilinishi mumkin edi.
Frantsuz yozuvchisi Andre Morua yosh Dyuma haqida o’zining “Uch Dyuma” kitobida shunday yozadi:”U bir tiyiqsiz kuchga o’xshardi, chunki unda afrikalik qoni jo’sh urardi. U aql bovar qilmas darajada sermahsul va roviylik qobiliyatiga ega ijodkor edi. Uning mijozidagi tiyiqsizlik biror bir tartibga bo’ysunmasligida ochiq ko’rinardi. Maktab uning tabiatiga hech qanday ta’sir o’tkaza olmadi. Har qanday siquv, cheklov uning uchun chidab bo’lmaydigan hol sanalardi. Ayollar? O, u ularni sevardi, yana hammasini biryo’la…” Morua yana Dyumaning algebra, geometriya, fizika kabi aniq fanlarga umuman layoqati bo’lmaganini alohida ta’kidlaydi. Dyuma mamlakatdagi siyosiy vaziyatga beparvo emasdi. Hattoki 1830 yilda Frantsiyada alanga olgan Iyul` inqilobida yozuvchi qirolning Tyuilri qasrini egallashda shaxsan ishtirok etadi.
Xullas, ikkala Aleksandrni solishtirib, rostdan ham gap bitta odam haqida ketayotganiga ishonch hosil qilish mumkin. Birgina farqi ulardan biri Rossiyada, ikkinchisi esa Frantsiyada yashagan, xolos.
Tobutdagi daho
Savol tug’ilishi tabiiy: o’z o’limini uyushtirish Pushkinga nima uchun kerak bo’lib qoldi? Hayotining so’nggi yillarida Aleksandr Sergeevichning ishlari yomonlashgandi. Uni ulkan qarzlar o’z sirtmog’iga o’rayotgan, shuningdek, adabiy faoliyatidagi muammolar ham kam emasdi. Masalan, 1833 yilda tugallangan “Mis chavandoz” dostonining nashr etilishi Nikolay I tomonidan ta’qiqlanadi. Umuman, podsho sar
Buyuk rus shoiri Aleksandr Sergeevich Pushkin aslida duelda halok bo’lmagan! Bunga nima deysiz? Uning o’limi yolg’ondan uyushtirilgan, shoirning o’zi esa Parijga bosh olib ketgan va mashhur yozuvchi Aleksandr Dyuma sifatida tanilgan. Bu bir qarashda bema’ni uydirmaga o’xshaydi, ammo bu aql bovar qilmas farazni olg’a surayotganlar ancha ishonarli va g’aroyib dalillarni keltirishadi.
Ikki Aleksandr
1837 yilning 27 yanvarida Sankt-Peterburgda kavalergard Jorj Dantes bilan bo’lgan duel chog’ida rus adabiyotining mash’ali Aleksandr Sergeevich Pushkin og’ir yaralanib, halok bo’ldi. Oradan uncha ko’p vaqt o’tmasdan Frantsiyada yangi yulduz porladi, uning ham ismi Aleksandr, faqat familiyasi boshqa, ya’ni Dyuma. Ajablanarlisi shuki, frantsuz Aleksandr rus Aleksandriga tashqi tomondan nihoyatda o’xshash edi.
Pushkin va Dyuma deyarli tengdosh: birinchisi 1799 yilda, ikkinchisi esa 1802 yilda tug’ilgan. Agar bu ikki adabiyot dahosining qiyofasiga razm solinsa, hayratlanarli darajadagi o’xshashlikni payqash qiyin emas: bug’doyranglilik, peshona shakli, qosh-ko’zlar, burun, jingalak sochlar har ikkovida bir xilda bo’lgan. O’spirin Dyuma esa quyib qo’ygandek Pushkinga o’xshaydi. Tadqiqotchilar buni har ikki Aleksandrning kelib chiqishi afrikalik ekanligi bilan bog’laydilar. Ma’lumki, Pushkinning ona tomondan bobokaloni Abram Gannibal Pyotr I ning Afrikadan keltirilgan zanji asrandisi edi. Dyumaning esa ota tomondan buvisi Gaiti orollaridan keltirilgan habash kanizak bo’lgan. Lekin faqat shuning o’zigina bu qadar kuchli o’xshashlikka asos bo’la olmaydi. Chunki bir urug’ga, irqqa mansub odamlar orasida ham bir-biriga ikki tomchi suvday o’xshashini uchratish qiyin.
Jo’shqin isyonchilar
Rus va frantsuz Aleksandrlarining o’zaro o’xshashligi faqat tashqi qiyofa bilangina cheklanmaydi. Pushkinning adabiy qobiliyati barvaqt namoyon bo’la boshlagandi, ammo matematikaga o’xshagan aniq fanlarda u mutlaqo layoqatsiz edi. Buning ustiga xulqi ham past bahoga loyiq topilardi. Uning tadqiqotchilari yozganlaridek, “Litseyda o’tgan besh yil davomida Pushkin o’z shaxsini har qanday tajovuzlardan yaxshi himoya qila oldi, u faqat o’zi istagan narsaga intilar va qanday istasa, shunday o’qirdi”. Voyaga yetganida esa Pushkin o’zining keskin, jizzaki tabiati bilan tanilgandi, maishat va duellarni sevardi. Shoirning yana bir o’ziga xos tomoni nozik jinsga bo’lgan kuchli ishtiyoqi edi. Shu bilan birga, Pushkinning siyosiy qarashlarini ham ta’kidlab o’tish darkor: u dekabristlar bilan do’stona aloqada edi, podsho Aleksandr I nomiga yozilgan epigramma uchun esa sal bo’lmasa Sibirga surgun qilinishi mumkin edi.
Frantsuz yozuvchisi Andre Morua yosh Dyuma haqida o’zining “Uch Dyuma” kitobida shunday yozadi:”U bir tiyiqsiz kuchga o’xshardi, chunki unda afrikalik qoni jo’sh urardi. U aql bovar qilmas darajada sermahsul va roviylik qobiliyatiga ega ijodkor edi. Uning mijozidagi tiyiqsizlik biror bir tartibga bo’ysunmasligida ochiq ko’rinardi. Maktab uning tabiatiga hech qanday ta’sir o’tkaza olmadi. Har qanday siquv, cheklov uning uchun chidab bo’lmaydigan hol sanalardi. Ayollar? O, u ularni sevardi, yana hammasini biryo’la…” Morua yana Dyumaning algebra, geometriya, fizika kabi aniq fanlarga umuman layoqati bo’lmaganini alohida ta’kidlaydi. Dyuma mamlakatdagi siyosiy vaziyatga beparvo emasdi. Hattoki 1830 yilda Frantsiyada alanga olgan Iyul` inqilobida yozuvchi qirolning Tyuilri qasrini egallashda shaxsan ishtirok etadi.
Xullas, ikkala Aleksandrni solishtirib, rostdan ham gap bitta odam haqida ketayotganiga ishonch hosil qilish mumkin. Birgina farqi ulardan biri Rossiyada, ikkinchisi esa Frantsiyada yashagan, xolos.
Tobutdagi daho
Savol tug’ilishi tabiiy: o’z o’limini uyushtirish Pushkinga nima uchun kerak bo’lib qoldi? Hayotining so’nggi yillarida Aleksandr Sergeevichning ishlari yomonlashgandi. Uni ulkan qarzlar o’z sirtmog’iga o’rayotgan, shuningdek, adabiy faoliyatidagi muammolar ham kam emasdi. Masalan, 1833 yilda tugallangan “Mis chavandoz” dostonining nashr etilishi Nikolay I tomonidan ta’qiqlanadi. Umuman, podsho sar