آرش حیدری

⁠⁣اندوه و انزوا: تاریخمندی یا روانشناسی
آرش حیدری

تنهایی و انزوای اجتماعی، چنان‌که در ادبیات آسیب‌شناسی روانی ـ اجتماعی توصیف می‌شود، گونه‌ای بیماری و آسیب دیده می‌شود که باید درمان شود. کارگزاران این درمان، همۀ کسانی هستند که ذیل گفتمان روان‌شناسی و روان‌پزشکی هویت گرفته‌اند. اتفاق هولناکی که در این‌جا می‌افتد، این است که همۀ انواع اندوه و تنهایی به مفهومی عام و به‌شدت انتزاعی به نام افسردگی فروکاسته می‌شوند. در جهان مدرن، با آسیب‌شناختی شدن همۀ انواع اندوه و تنهایی، شادی و تعریف جدید آن بدل به امر مثبت می‌شود که قرار است با هیولای اندوه و تنهایی به مبارزه برخیزد. یک عرفان وارونه و عرفی که در آن
مراد روان‌شناس است و مرید درمان‌گر، این‌بار به شکلی مبتذل جهان اجتماعی را درمی‌نوردد. انبوه کدها و دستورهای اخلاقی و رفتاری که از درون نظام دانش روان‌شناسی و کارگزارانش صادر می‌شود. این وضعیت با برآمدن جهانِ فرهنگ عوامانه نیز هم‌ارزی دارد. تنهایی و انزوای مدرن و فراگیری آن به عنوان مسئله‌ای تاریخی و اجتماعی، ماهیت اجتماعی خود را فراموش می‌کند و بدل به مسئله‌ای روان‌شناختی می‌شود. این انزوای عظیم و بزرگ که محصول روند فشل و ارتجاعی توسعه است، فجایعی بزرگ‌تر نیز به بار می‌آورد. آرنت در کتاب ریشه‌های توتالیتریسم و اریک فروم در گریز از آزادی پیامدهای دهشتناک این انزوا را در وضعیت‌های تاریخی و در برآمدن وضعیت‌های فاشیستی به‌خوبی نشان داده‌اند. این انزوای بزرگ معاصر به جای آن‌که بنیان‌های خود را در فرایندهای تاریخیِ برآمدن این انزوا بیابد و با بازگشت به ریشه‌های تاریخی خود (نه در اعماق تاریخ باستانی که در آغازگاه‌های تاریخ مدرن) نگاهی انتقادی به وضعیتش کنونی داشته باشد، به شکلی ایدئولوژیک مدام دست به دامن ورد و جادو و اساطیر مدرن (مانند روان‌شناسی مثبت‌گرا) می‌شود تا خود را از این وضعیت رها کند. پارادوکس هولناک در این‌جاست که به میزانی که دست به دامن اساطیر مدرن می‌شود، به همان میزان عمق این کابوس انزوا عمیق‌تر می‌شود.
@heydariarash

نقد نولیبرالیسم چرا و چگونه؟
دالِ نولیبرالیسم مدتی است که بدل به دالی کلیدی در سنت تفکر انتقادی در ایران شده است. طبق عادتوارۀ رایج در میدان فکری در ایران، ماجرا غالباً به توضیحاتی نظری فروکاسته میشود. کافی نیست بگوییم «همۀ این وضعیتی که میبینید اسمش نولیبرالیسم است» این شیوۀ اندیشیدن بدون توضیح وضعیت، ما را به سمت یک دال حواله میدهد و فهم درونماندگار وضعیت را در پرانتز میگذارد. این نگاهِ ظاهراً منتقد به ما میگوید: «این چیزهایی که میبینید نولیبرالیسم است، میخواهید بدانید نولیبرالیسم چیست؟ بروید هایک و فریدمن را ببینید و کمی هم هاروی بخوانید». این نگاه دست آخر به ما نمیگوید وقتی نولیبرالیسم را نقد میکنیم دقیقاً چه چیز را زیر پایمان نقد میکنیم؟ این نگاه تنها میتواند به ما درس بدهد که نولیبرالیسم به لحاظ نظری چیست و چرا بد است. این نگاه به ما نمیگوید که ایدۀ نولیبرالیسم چگونه در زیست و زندگی ما متعین میشود. این نگاه در بهترین حالت میتواند یک مجموعه متن به ما معرفی کند اما در عمل مکانیسم و فرایندهای متعین شدنِ آنچه نولیبرالیسم می نامد را در زمین زیر پایمان روشن نمیکند. نگاهی که تنها با مفاهیم سروکله میزند و آنها را بدل به پژوهشهای مشخص در نسبت با وضعیت نمیکند در نوعی معرفت شناسی صرف درغلتیده است و از توضیح هستی زیرپایش عاجز است، لذا بدل به نوعی محافظه کاری خواهد شد ولو اینکه رادیکالترین شعارها را هم سر بدهد.
در مقالۀ پیوست تلاش کرده ام منطق نولیبرالیسم در ایران را در نسبت با نظم دانش روانشناسی بررسی کنم (در مؤخرۀ کتاب برآمدن ژانر خلقیات در ایران، نسبت این ایده با نظام دانش اجتماعی روشن تر شده است). مقالۀ پیوست به این مسئله می‌پردازد که الگوهای جدید حیات اقتصادی چگونه از خلال علم روان‌شناسی سوژه‌های خود را تأسیس می‌کند. ایدۀ بازارخودتنظیم‌گر در اقتصاد سیاسی برای تأسیس سوژه‌های خود به سمت تأسیس انسان خودتنظیم‌گر در علم روان‌شناسی حرکت کرده و انسان خودگردان را به مثابه انسان سالم برمی‌سازد. نسبت نولیبرالیسم و روان‌شناسی با منظر حکومت‌مندی در وجه نظری مورد بررسی قرار گرفته و نمونه‌هایی از نظریه‌های روان‌شناسی در این نسبت مورد بحث قرار می‌گیرند. با مروری بر الگوهای روانشناسی زدگی در ایران معاصر در گفتار سیاست‌مداران و مدیران و همچنین بررسی آمارهایی در باب آسیب‌های اجتماعی نشان می‌دهیم که چگونه معضلات نظام‌مند و ساختاری به معضلاتی فردی و روحی فروکاسته می‌شوند و راه‌حل‌های روان‌شناختی در جهت سیاست‌زدایی و اجتماع‌زدایی در لایه‌های زندگیِ اجتماعی رسوخ می‌کنند. برآمدن روان‌شناسیِ عامیانه و رسوخ آن در حیات انسان ایرانی جهت هم‌ارزکردن مکانیسم‌های روحی و شخصیتی با مکانیسم‌های بازار خودتنظیم‌گر بررسی خواهد شد و نشان می‌دهیم که چگونه علم روان‌شناسی در خدمت تحقق این گزاره عمل می‌کند که هر ایرانی یک شرکت تجاری.
@Heydariarash

https://www.researchgate.net/publication/322604753_rwanshnasy_hkwmt_mndy_w_nwlybralysm_psychology_govern-mentality_and_neoliberalism

⁠⁣ایدئولوژی و امر خیالی: از لاکان تا آلتوسر

فهم ایدئولوژی و مکانیسمهای عمل آن یکی از عمده ترین پرسش های اندیشۀ انتقادی بوده است. در این بین اندیشۀ لویی آلتوسر و رسالۀ معروف او دربارۀ ایدئولوژی آغازگاهی مهم برای فهم دیگرگون ایدئولوژی محسوب می شود. متفکرانی که پس از آلتوسر به ایدئولوژی اندیشیده اند همواره باید نسبتی با آلتوسر و رسالۀ معروف او برقرار کنند. ایده های اصلی آلتوسر برای فهم ایدئولوژی و کارکردهای آن به شدت متاثر از روانکاوی (خاصه روانکاوی لاکانی) است. در این دوره تلاش می شود رسالۀ معروف آلتوسر با نظر به مفاهیم روانکاوانی لاکانی تحلیل و واکاوی شوند.

جلسۀ اول: تاریخچه مطالعات ایدئولوژی (با تاکید بر ایدئولوژی در فهم مارکس)
جلسۀ دوم: بررسی مفهوم واقعی-خیالی-نمادین در آرای لاکان
جلسۀ سوم: بررسی تز اول آلتوسر در فهم ایدئولوژی
جلسۀ چهارم: بررسی تز دوم و سوم آلتوسر در فهم ایدئولوژی
جلسۀ پنجم: اشاراتی به فهم روانکاوانه از ایدئولوژی (با تاکید بر ژیژک و خوانش لاکانی او از ایدئولوژی).

@isa_ctc
@heydariarash