فنون و فارسی محسن برزوک

شاهکاری از هاتف اصفهانی


امروز درگیر فعالیتی فیزیکی بودم و از آن‌جایی که ذهن، ثانیه‌ای از فعالیت نمی‌ایستد و فعالیت فیزیکی‌ام از روی عادت و بدون تمرکز خاص انجام می‌شد، ذهن سراغ لایه‌های ناخودآگاه، پنهان و دور رفته بود. تصنیفی از هاتف در مغزم، در قلبم مرور می‌شد و ناخودآگاه بر لبم جاری شد. تصنیفی که شاید سال‌ها بود نشنیده بودم. شعری که به اعتقاد من، شاهکار هاتف اصفهانی است و زنده‌یاد شجریان با نوای گرمش آن را مانا و جاودان ساخته. به وزن عروضی کم‌کاربرد شعر دقت کنید: متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن!

چه شود به چهره زرد من
نظری برای خدای کنی

که اگر کنی همه درد من
به یکی نظاره دوا کنی

تو شهی و کشور جان تو را
تو مهی و جان جهان تو را

ز ره کرم چه زیان تو را
که نظر به حال گدا کنی

تو کمان کشیده و در کمین
که زنی به تیرم و من غمین

همه غمم بود از همین
که خدا نکرده خطا کنی

محسن برزوک - دبیر زبان و ادبیات فارسی


https://vrgl.ir/QbEbf
https://t.me/Mohsen_Borzook

مَجاز و یک نکتهٔ کنکوری!


مجاز یکی از آرایه‌های ادبی و زیرمجموعهٔ علم بیانه.
تو کتابای نظام قدیم دبیرستان از بین شونزده هفده‌تا علاقهٔ مجاز، معمولاً نُه‌تاش رو می‌آوردن؛ امّا تو متوسّطه دوّم الان، یعنی کلاسای دهم، یازدهم و دوازدهم، چه تو فارسی ۱ و ۲ و ۳ و چه علوم و فنون تخصصی بچّه‌های انسانی، مطلب خاصی در مورد علاقه و قرینه و... گفته نشده. راستش مهم هم نیست! با بررسی چندتا نمونه معمولاً دانش‌آموزا رو این مبحث هم مسلّط میشن...

توی این نوشتار، یه نکتهٔ ساده رو در مورد مجاز میگم که شاید نشنیده باشید و شایدم بهش دقّت نکردید. نکته‌ای که توی بررسی و حلّ تست می‌تونه خیلی کمکتون کنه.

هر وقت دوتا کلمهٔ متضاد به واسطهٔ واو عطف کنار هم بیان (واو عطف بیاد وسّطشون بشینه!) و معنی "کُل و همه" بدن، مجاز داریم.

چطوری؟ نمونه‌های زیر رو از کتابای دهم، یازدهم و دوازدهم ببینید:

تویی رزّاق هر پیدا و پنهان / تویی خلّاق هر دانا و نادان

خب خیلی ساده‌ست. "پیدا و پنهان" مجاز از همه چیز و "دانا و نادان" مجاز از همه کسه.


چنان بُد که ضحّاک را روز و شب / به نام فریدون گشادی دو لب

"روز و شب" مجاز از همیشه و دائمه.


کز نیستان تا مرا بُبریده‌اند / در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند

توی این نمونه‌ هم، "مرد و زن" مجاز از همه ست.



خب امیدوارم که این مطلب واسه‌تون مفید باشه و اگه فکر می‌کنین این نکتهٔ کوچیک برا دوستتون هم مفیده، لطفا براش بفرستید. سپاس از حسن توجّه شما.



محسن برزوک _ دبیر زبان و ادبیات فارسی


https://t.me/Mohsen_Borzook
https://vrgl.ir/GHvNg

غزلی از حافظ و نکته‌ای در مورد #قافیه


صلاحِ کار کجا و منِ خراب کجا
ببین تفاوتِ ره کز کجاست تا به کجا

دلم ز صومعه بگرفت و خِرقِهٔ سالوس
کجاست دیرِ مُغان و شرابِ ناب کجا

چه نسبت است به‌ رندی صَلاح و تقوا را
سماعِ وعظ کجا نغمهٔ رباب کجا

ز رویِ دوست، دلِ دشمنان چه دریابد
چراغِ مرده کجا شمعِ آفتاب کجا

چو کُحلِ بینشِ ما خاکِ آستانِ شماست
کجا رویم بفرما از این جناب کجا

مبین به سیبِ زَنَخدان که چاه در راه است
کجا همی‌ رَوی ای دل بدین شتاب کجا

بشد که یاد خوشش باد روزگارِ وصال
خود آن کرشمه کجا رفت و آن عِتاب کجا

قرار و خواب ز حافظ طمع مدار ای دوست
قرار چیست صبوری کدام و خواب کجا


یک نکته درخصوص غزل فوق به ذهنم متبادر شد؛
گفتم شاید ذکرش خالی از لطف نباشد:


در مصرع نخست، خواجه می‌فرمایند: صلاح کار کجا و من خراب کجا
و تلویحاً بیان می‌دارند که مصلحت را به کناری نهاده و روی به هنجارگریزی آورده‌اند
و در مصرع دوم مصداق این عدول از معیار را علناً به کار گرفته‌اند در قافیه کردن «به»
با «ب» کل غزل.

نکته جالبی برای خودم بود که
گفتم شاید برای دوستان نیز جالب باشد.

خواجه، گناه این عیب قافیه را به گردن حال خراب خویش انداخته و از گردن خویشتن باز کرده است!


محسن برزوک - دبیر زبان و ادبیات فارسی


https://t.me/Mohsen_Borzook