○ میرزا فتحعلی آخوندزاده ذاتاً شخصیتی جهان‌روا بود. او که در زمان حکومت قاجار به دنیا آمده بود، در جوانی به تابعیت امپراتوری روسیه درآمد و در بزرگسالی، در دستگاه اداری آن امپراتوری شغلی موفق به دست آورد. او که در اواسط قرن نوزدهم در تفلیس زندگی می‌کرد، با روشنفکران روس، ارمنی و گرجی معاشرت داشت و تربیت سنتی حوزوی را با ایده‌های روشنگری اروپایی که از طریق منابع روسی کسب کرده بود، تلفیق نمود. او در عین حال عمیقاً دلبسته‌ی توسعه‌ی ملی ایران بود و با روشنفکران ایرانی مکاتبه‌ی مستمر داشت و خطاب به آن‌ها مدام از وضعیت ایران تحت حکومت قاجار انتقاد می‌کرد. همان‌طور که از آثار و احوال آخوندزاده بر می‌آید، در میانه‌ی قرن نوزدهم در جنوب شرقی قفقاز، به‌راحتی می‌شد هم خدمت‌گزار و فادار تزار روسیه بود و هم یک ناسیونالیست ایرانی. بااین‌حال، پس از مرگ آخوندزاده، روشنفکرانی که از آثار او تأثیر پذیرفته بودند، نتوانستند هویت چندوجهی و جهان‌روای او را بپذیرند. با آغاز قرن بیستم محققان ایرانی و محققان جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی دو نسخه‌ی متضاد از این مرد ایجاد کردند: آخوندزاده‌ی ایرانی و آخوندوف شوروی. در هر دو مورد با او به‌طور غیرانتقادی به‌عنوان یک شخصیت ملی و بنیان‌گذار سنتِ فکری سکولار یک ملت برخورد شده است.
○ (...) تجلیل از آثار آخوندزاده در بزرگداشت صدمین سالگرد تولد او، صرفاً بر کمدی‌های او متمرکز بود. در نوشته‌های آذری درباره‌ی آخوندزاده، به‌ندرت به آثار مهم او درباره‌ی نقد، مکتوبات و داستان ستارگان فریب‌خورده اشاره‌ای شده است. حتی اصلاح الفبای او، موضوعی که از سوی چندین روشنفکر در اوایل قرن بیستم مورد حمایت قرار گرفت و سرانجام با اعلام جمهوری دموکراتیک آذربایجان در سال ۱۹۱۸ اجرا شد، در مقایسه با نمایشنامه‌های او در مطبوعات آذری پوشش ناچیزی یافت. برای جامعه‌ی روشنفکری آذری که به‌دنبال فاصله گرفتن از ایران بودند، این آثار جذابیت چندانی نداشتند. چون موضوع بنیادی تقریباً همه‌ی آن‌ها دفاع تمام‌قد از ناسیونالیسم ایرانی بود. مکتوبات آخوندزاده اگرچه در اصل به ترکی آذری نوشته و بعداً به فارسی ترجمه شده بود، اما بیشتر به زبان فارسی خوانده شده و در دسترس بود تا به ترکی آذری.
دو فراز از مقاله‌ی بزرگداشت آخوندزاده در ۱۹۱۱ در باکو: ناسیونالیست‌کردنِ یک شخصیت جهان‌روا توسط روشنفکران جمهوری آذربایجان، نوشته‌ی کلسی رایس
پدران بنیان‌گذار ایران جدید: میرزا فتحعلی آخوندزاده، طلایه‌دار مدرنیسم سیاسی در ایران | به‌کوشش فرهاد سلیمان‌نژاد
@agarpub
○ (...) تجلیل از آثار آخوندزاده در بزرگداشت صدمین سالگرد تولد او، صرفاً بر کمدی‌های او متمرکز بود. در نوشته‌های آذری درباره‌ی آخوندزاده، به‌ندرت به آثار مهم او درباره‌ی نقد، مکتوبات و داستان ستارگان فریب‌خورده اشاره‌ای شده است. حتی اصلاح الفبای او، موضوعی که از سوی چندین روشنفکر در اوایل قرن بیستم مورد حمایت قرار گرفت و سرانجام با اعلام جمهوری دموکراتیک آذربایجان در سال ۱۹۱۸ اجرا شد، در مقایسه با نمایشنامه‌های او در مطبوعات آذری پوشش ناچیزی یافت. برای جامعه‌ی روشنفکری آذری که به‌دنبال فاصله گرفتن از ایران بودند، این آثار جذابیت چندانی نداشتند. چون موضوع بنیادی تقریباً همه‌ی آن‌ها دفاع تمام‌قد از ناسیونالیسم ایرانی بود. مکتوبات آخوندزاده اگرچه در اصل به ترکی آذری نوشته و بعداً به فارسی ترجمه شده بود، اما بیشتر به زبان فارسی خوانده شده و در دسترس بود تا به ترکی آذری.
دو فراز از مقاله‌ی بزرگداشت آخوندزاده در ۱۹۱۱ در باکو: ناسیونالیست‌کردنِ یک شخصیت جهان‌روا توسط روشنفکران جمهوری آذربایجان، نوشته‌ی کلسی رایس
پدران بنیان‌گذار ایران جدید: میرزا فتحعلی آخوندزاده، طلایه‌دار مدرنیسم سیاسی در ایران | به‌کوشش فرهاد سلیمان‌نژاد
@agarpub