#bilasizmi
So‘zlarimiz tarixi (etimologiyasi)ni bilasizmi?
INJIQ ‘arzimagan bahona bilan tixirlik qiluvchi’.
I n j i q odamga gap bovar qilishi qiyin. Bu sifat qadimgi turkiy tildagi ‘xafalik’ ma’nosini anglatgan
inch otidan
–i qo‘shimchasi bilan yasalgan
inchi- fe'lidan
-q qo'shimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 657); o‘zbek tilida
ch undoshi
j undoshiga almashgan,
i unlilarining qattiqlik belgisi yo‘qolgan:
(inch+ i= inchi–) + q = inchiq > injiq. Bu so‘z asli ‘xafa bo‘ladigan’ ma’nosini bildirgan bo‘lib (ДС, 219), ‘tixirlik qiladigan’ ma’nosi keyin o’sib chiqqan.
INON– ‘ishon–’ (oz ishlatiladi).
Gaplaringga i n o n d i m. Bu so‘z qadimgi turkiy tildagi ‘ishontir–’ ma’nosini anglatgan
i‘na– fe’lining ‘o‘zlik’ ma’nosini ifodalovchi
–n qoshimchasi bilan hosil qilinadigan shakli bo‘lib (ПДП, 443,; Девон, I, 213; ДС, 218), o‘zbek tilida
a unlisi
a‘ unlisiga almashgan,
i‘ unlisining qattiqlik belgisi yo‘qolgan :
i‘na– + n = i‘nan–> ina‘n–.
INOQ ‘totuv’, ‘ahil’.
Aka-uka juda i n o q edi. Bu so‘z qadimgi turkiy tildagi ‘ishontir–’ ma’nosini anglatgan
i‘na– fe’lidan –q qo'shimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 655); o'zbek tilida
q undoshi ta'siri bilan
a unlisi
a' unlisiga almashgan,
i' unlisining qattiqlik belgisi yo'qolgan:
i'na- + q> ina'q. = i’naq> ina’q. Bu so‘z asli ‘bir-biriga ishonuvchi’ ma’nosini bildirgan bo‘lib, ‘totuv’ ma’nosi shu ma’nodan o‘sib chiqqan. Bu so‘z qadimgi turkiy tilda ‘do‘st’, ‘o‘rtoq’ ma’nosini ham anglatgan (ПДП, 443).
INTIQ ‘orziqib kutuvchi’, ‘mushtoq’.
Yo‘lingga i n t i q Barchinoy (“Alpomish”). Bu so‘z qadimgi turkiy tildagi ko‘p ma’noli
i’nti’– fe’lining sabrsiz bo‘lib kut–‘ ma’nosidan. (ЭСТЯ, I, 654)
–q qo‘shimchasi bilan yasalgan; o‘zbek tilida i’ unlilarining qattiqlik belgisi yo‘qolgan:
i’nti– + q = i’nti’q > intiq–.
INTIQ– ‘yetishishga, erishishga intilish holatida bo‘l–’.
Musofirlik jonimga tegdi, uyimga ketishga intiqib turibman. Bu fe’l qadimgi turkiy tildagi ko‘p ma’noli
i’nti’– fe’lining ‘olg’a harakatlan–’ ma’nosidan ‘o‘zlik’ ma’nosini ifodalovchi
–q qo‘shimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 654); o‘zbek tilida i‘ unlilarining qattiqlik belgisi yo‘qolgan :
i‘nti– + q = i‘tiq–> intiq–.
Ma'lumotlar Sh.Rahmatullayevning "O'zbek tilining etimologik lug'ati" dan olindi.
Bizning manzil:
Veb-sahifa |Telegram |
Facebook |
Youtube