Talaba do'stimga | Dr. Alisher Umirdinov

Shaxsiy rivojlanish va amaliyot

Shuni tushunib yetdimki, shaxsiy rivojlanishga oid kitoblarni ko'p o'qish emas, o'qilganlarni qanday qilib bittalab amalga oshira olish muhim ekan. 100lab shaxsiy rivojlanishga oid kitoblarni o'qish emas, ulardagi muhim tavsiyalarning qanchasiga amal qila olish yanada muhimroq ekan. Xatto, bittasiga bo'lsa ham.

⑤ Kelajagi uchun networking qiladi.
OTM talabalari bu davrda turli viloyat va shaharlardan kelgan, ba’zan chet ellik talabalar bilan tanishib, muloqot qilishadi. Muloqot madaniyatini o’rganishadi, o’z fikrini tushuntira olish, tolerantlik, tortishish qobiliyatini shakllantiradilar. Kursdoshlar bilan birga yurib, turli shirin va achchiq tajribalarni boshlaridan o’tkazishadi. Bani Odam bo’lmish inson zotini tanishni o’rganishadi. Yaxshi bilan yomonni ajratishni boshlashadi. Buni esa talabalik markazida turgan universitet muhiti bizga taqdim etadi.

Yuqoridagilardan tashqari,universitetda o’qigan inson odatda,
- Ma’lum sohalarni chuqurlashtirilgan tarzda, tizimli o’rgana oladi;
- Universitetni bitirib, boshqalardan ko’ra maoshi baland ishlarga kirish ehtimoli yuqori bo’ladi. (Buni masalan Yaponiyadagi statistikalar aytib turibdi. Bizda ham shunday bo’lsa kerak);
- Ishga kirish imkoniyati oshadi;
- Fikrlash doirasi kengayadi va hokazo.
*Eng kamida, OTMni bitirgan yigit-qiz Rossiyaga borganida quruvchi bo’lmaydi, boshqaruvchi bo’ladi.

No.67 Savol: OTMda o’qish kerakmi o’zi?

Savol: O’zbekistondagi yoki chetdagi oliygohlari baribir menga hech nima bermaydi, bekor vaqt o’tkazaman degan argument ko’p uchraydi. O’qishga kirgandan so’ng kutilmalar va reallik boshqa-boshqa bo’ladi, natijada talaba o’qishdan ham ko’ngli sovib ketadi. Hozirgi davrda, masalan Yaponiyada yoki dunyoda oliy ta’lim olish “diplom”dan boshqa aslida talabalarga nima beradi deb o’ylaysiz? O’zi hozirgi davrda baribir oliy ta’lim aktualmi yoki biror soha tanlab hozirdan shu bo’yicha ishlab o’rganaverish yaxshimi?

Javobim: Men oldingi pozitsiyamda qolaman. Ya’ni, oliy ta’limni istamaganlar OTMga kirmasin. Ota-onalar ham majburlab farzandini yubormasin. Agar insonda bu borada qiziqish yo’q bo’lsa va tezroq ish jamiyatiga chiqib ishlash yoki oila qurish niyatida bo’lsa, uni ham qiynamaslik kerak. Oliy ta’lim talabaga zor emas. Xulosa yasasak, bu har bir maktab o’qituvchisining qiziqishiga va salohiyatiga bog’liq masaladir.

Endi esa savolning keyingi tomoniga, ya’ni, OTMga o’qishga kirilsa diplomdan boshqa nima olinadi, qismiga javob bersam.

① Talaba bu davrda haqiqiy ‘menligini’ topadi.
Talabalik bizga oilamizdan ajralib chiqib, bemalol 4 yil o’qib rivojlanish uchun muhim erkinlik davrini beradi. Psixologiya fani tadqiqotlariga ko’ra, bu davr talabalar uchun ‘Men kimman?’, ‘Qanday ishga qiziqishim bor?’, ‘Kelajakda nima qilmoqchiman o’zi?’ degan savollarni shoshmasdan, obdon o’ylab olish uchun muhim imkoniyatni taqdim etadi. Yangi tanishgan kursdoshlar, turli to’garaklarda orttirilgan do’stlar, ma’ruzalardagi ustozlar va boshqalar bilan muomala qilish orqali talaba-yoshlar o’zining aydentitetini anglab boradi. Maktabni bitiriboq ishga chiqib ketuvchilar yoki intensiv dars o’tiladigan hunar maktablariga boradiganlar esa ish davomida o’zlarining menligini topishga majbur bo’lishadi. OTMdagi talabada esa bu jarayon uchun bemalol 4 yillik davr beriladi. OTMga shuning uchun o’qishga borish va jamiyat ko’z o’nggida o’zini tanish lozim. Kelajakda ishlamoqchi bo’lgan sohani yanada qat’iylashtirib olish lozim. Va mana shuni aniqlash uchun universitet davri eng qulayidir.

② Mustaqil yashab, mas’uliyat olishni va bajarishni o’rganadi.
Talabalik – erkinlikdir demakdir. Erkinlikdan bahra oling. Nega tezda ishga sho’ng’ish kerak?! Biroq, erkinlik o’z o’rnida mas’uliyatni ham birga olib keladi. Darslarni tanlashga oid mas’uliyat, vazifalarga oid mas’uliyat, kursdoshlar davrasida o’zini tutishga oid mas’uliyat, oilasidan yordam sifatida olgan puli va stipendiyasini qanday sarflashga oid mas’uliyat, eng muhimi, erkin vaqtidan qanday foydalanisjhga oid mas’uliyat. Bu sikl qaytalana-qaytalana insonni tarbiyalaydi, shaxsiy intizomini kuchaytiradi va buning uchun universitet eng yaxshi atmosferani taqdim etadi. (U garchi bizga sezilmasa ham!)

③ O’rgatiladigan insondan o’zi o’rganuvchiga aylanamiz.
Oliy ta’lim davrida talaba mustaqil shaxsga aylanib, maktabdagi o’rgatiladigan insondan o’zi talab qilib o’rganuvchi insonga aylanadi. Darslar 80-90 minutda tugaydi (ba’zi davlatlardagi universitetlarda bu xatto 110 minut ham davom etadi). Professorlar esa hamma narsani ham dars davomida tushuntirib ulgurmaydi, tushuntirmaydi ham. Uni qo’shimcha darslik va o’quv qo’llanmalari va boshqa materiallar bilan siz talabalar aniqlab olishingiz kerak. Bunday holat maktablarda deyarli kuzatilmaydi. Demak, bu davrda talaba OUTPUT (hosil) ko’rsata oladigan mustaqil izlanuvchi maqomiga chiqib qoladi. Universitet esa uni shunga tayyorlovchi makon hisoblanadi.

④ Tanqidiy fikrlash malakasini qo’lga kiritadi.
Universitetdagi professorlar maktabdagi kabi faqat bitta ‘to’g’ri javob’ni aytishmaydi. Ular ma’lum masalalarga oid fikrlar qarama-qarshiligini ham aytib, turli olimlar fikrlarini tanishtiradilar. Qaysinisini tanlash esa talaba ixtiyoridagi ish. Ammo, professorlar ham yo’l ko’rsatishadi, biroq ular ham mutlaq haqiqatni aytmaydilar.

Safar taassurotlarim (1-qism)

Indoneziya ajoyib mamlakat chiqdi. 10 yilcha avval Malayziyaga borgandimu, qo'shni davlatga o'tishga imkon bo'lmagandi.

+Viza masalasi: e-visa tizimi(Visa on arrival) joriy qilingan ekan. Oldindan onlayn ro'yhatdan o'tib, qog'ozga vizani chiqarib olsangiz kifoya. Men 30 kunlik biznes viza turiga topshirib, 31$ dollar to'ladim.

++ Aeroport: Anchayin keng va toza, men ko'rmagan dizayn va rasmlar bilan bezatilgan ekan. Biroz kattaligi tufayli xiyla ko'proq yurishga to'g'ri keldi. Yosh insonga muammo emasku-ya, Yaponiya bilan soat farqi 2 soat bo'lgani uchun Jakartadagi mehmonhonaga kirgunimcha 19:00 dan oshib ketdi, biroz charchatdi. Aeroportdagi ishchilar hushmuomala ekan. Namozxonlar uchun Musholla deya nomlanuvchi kichik namozgohlar har yerda uchraydi.

+++ Iqlim: Ekvator chizig'i ustida joylashgani uchun Indoneziya, ayniqsa Java oroli kunduzlari bemalol 35 gradusga chiqadi. Dengiz o'ta yaqin bo'lgani uchun havo dim, shunda ham ertalabki salqinda insonlarning yugurishga chiqishlariga zavqim keldi.

++++ Aeroportdagi kitob do'konlari: Bu safar Jakartada bir kun qolib, keyin Semarangga uchdim. Nafaqat Jakartadagi markaziy aeroport, balki, viloyat darajasidagi Semarangdagi Ahmad Yani aeroportida ham ichkarida bitta, tashqarida yana bitta kitob do'koni ishlab turibdi. Inglizcha kitoblar ham bisyor ekan. Jakarta aeroporti ichida adashmasam bunday kitob do'konlari bir nechta bor ekan. Indoneziya haqidagi kitoblar ham ko'p bo'lib, keladigan insonlar uchun yaxshigina reklama vazifasini o'taydi. O'zbekistondagi aeroportlarda hali birorta kitob do'konining yo'qligi hali hamon muammo menimcha.

+++++ Ko'chadagi mashinalar: Yapon mashinasozlarning 'ASEAN bizni bozor' deganlaricha bor ekan. Hatto bir hafta yurib, birorta BYDga ko'zim tushmadi. Deyarli to'liq bozorni yapon firmalari Honda, Mitsubishi, Toyota va Suzuki-lar egallab olgan. Ammo, xitoyliklar ham raqobatga zo'r bermoqda deb eshityapman. Ko'ramiz....

Bakalavr bosqichi talabalari uchun kitob bor, xorijga magistraturaga ketuvchilar uchun kitob bor, ilmiy maqola yozmoqchilar uchun kitob bor, endi nega professor-o’qitivchilar uchun bo’lmasin?!

Yangi kitobimiz tandirdan yangi uzildi. Ustozlarga sovg’a uchun eng yaxshi tanlov, menimcha.

Tokio shaxridagi vatandoshlarimiz mana shunday manfaatli konsalting xizmatlarini boshlashibdi. Hursand bo'ldim, chunki, keyingi paytda Yaponiya universitetlariga kelish bo'yicha savollar va yordam so'rash juda ham ko'paygan edi. Loyiha egalarini shaxsan taniyman, ishonchli, intellektual insonlar.

Yaponiyaning nufuzli oliygohlariga kelmoqchimisiz va bu niyatingizda jiddiymisiz? Unda Japan Academic Guide ga bog'laning. Xizmatlarini pulini to'lang va sifatli xizmatni qo'lga kiriting. Bepul ishning chalasi bisyor bo'ladi.

No.65 Savol: Talabani darsga va fanga qiziqtirish

Savol: Hozirgi kundagi kichik muammolardan biri ba’zi o'qituvchilar talabalarga fanga va sohaga qiziqishlaring yo’q deb ta’kidlashadi. Ba’zi talabalar esa o'qituvchilarning berayotgan ta'limidan ko'ngli to'lmasligidan nolishadi. Bu muammoli vaziyatdan qanday qilib yechim topsak bo'ladi? Ya’ni qanaqa ishlar qilinsa talabada sohaga va fanga qiziqish ortadi?

Javobim: Ustozlar darsni qiziqtirib, talabani dars va fanga qiziqtira olishlari kerakmi? Degan savol ko’p ko’tariladigan masalalardan biridir. Mana shu yerda biz tezda professorlarni tahlil qilishga kirishib, o’zimizni unutib qo’yamiz. Keling avvalo terminlar masalasida kelishib olaylik. Chunki, aslida bu juda ham g’alati savol hisoblanadi. Aslida ‘talaba’ so’zining o’zagi ‘ilmi tolib’ya’ni, ilmni katta ishtiyoq bilan talab qiluvchi, fanga qattiq qiziquvchi ma’nosini anglatadi. Hatto ‘istovchi’ham emas, balki, qattiq turib talab qiluvchidir. Ne ajib tasodifki, biz bu so’zni haq-huquqimizni ‘talab qilish’ ma’nosida ham ishlatamiz. Hech kim huquqimni istayman demaydi, balki, o’ziga berilgan imtiyoz va erkinliklarni katta ishtiyoq va maroq bilan ‘talab’ qiladi. Qo’lga kiritishni jazavali tarzda hohlaydi.

Yana bir ajoyib tasodif bu – ingliz tilidagi student so’zi bo’lib, uning asl kelib chiqishi lotin tilidagi studium so’ziga borib taqalishi aytiladi. O’z o’rnida studium so’zi ‘qattiq qiziqish, yuksak ishtiyoq’ ma’nosini bildirib, undan kelib chiqqan student so’zi esa ‘fanga qattiq berilish, ilmga to’liq bog’lanish’ ma’nolarini anglatadi. Agar qo’lingizda inglizcha izohli lug’atlar bo’lsa, bir qarab ko’ring-a?! Student so’zining bir ma’nosi sifatida ‘ma’lum bir sohaga qiziqishi bor inson, tadqiqotchi’ o’laroq ta’riflanadi.(a person who takes an interest in a particular subject: a student of the free market) Shunday ekan, talabani ilm-fanga oldindan qiziqqan holda uni yanada chuqurroq o’rganib, teran anglash maqsadida oliygohga kelgan inson desak yanglishmaymiz.

Albatta ustozlarimiz ham o’zlari ustida ishlab, darslarini qiziqarli va sifatli o’tishlari lozim. Bu borada shak-shubha yo’q. Biroq, asl masala talabaning qanday ‘talaba’ ekanligi bilan bog’liq bo’lishini aslo unutmaylik. Universitet professorlarining darsni yaxshi o’ta olmasligi bizni o’sha sohadan sovutadigan omil bo’lishi to’g’ri emas. Siz Youtube yoki Coursera va yoinki boshqa universitetdan yaxshiroq professorni har doim ham topa olasiz. Agar siz haqiqiy talaba bo’lsangiz, albatta.

Siz haqiqiy ‘talaba’ misiz?

➡️ Ushbu savol & javobni foydali deb topsangiz, do'stlaringiz bilan ham bo'lashing!

Oradan 2 yil o'tib, ushbu kitobning 3-nashri sotuvga chiqdi. Kitobim muvaffaqiyat qozonishni istagan yulduz talabalarning kitob javonchasidan joy olganidan mamnunman. Kitobga oid fikrlar bo'lsa, bo'lashishda davom eting.