دستور

📚هر روز یک نکتۀ #ویرایشی

🔸چند جایگزین فارسی که به ما رسیده است:

نانوا: خباز
نوشت‌افزار: لوازم‌التحریر
نیروی دریایی: قوای بحری
هواپیما: آیرپلان، طیاره
یاخته: سلول
نوبنیاد: جدید‌الاحداث
نوساز، تازه‌ساز: جدید‌البنا
روزافزون: دائم‌التزاید
نیک‌سرشت، پاک‌نهاد: سلیم‌النفس
تندرست: صحیح‌المزاج

زین قند پارسی
علیرضا‌ حیدری

"واو" حرف ربط است ...

✍ بعضی از حروف با اینکه ظاهر کوتاهی دارند، اما بر روی اطرافیانشان خیلی تاثیر گذارند. مثل همین حرف کوچک و پرکاربرد "و" .

در دستور زبان به آن، "حرف ربط" می گویند. نمی دانم تاکنون به کاربرد این حرف، اندیشیده اید یا نه؟
"ربط" دادن و یا "پیوند" دادن دو کلمه و یا رویداد به یکدیگر.

البته گاهی هم این حرف ربط، وظیفهٔ دیگری را انجام می دهد، و آن زمانی است که دو "نفر" را به هم "پیوند" می دهد.

از این حرف، می توان دو درس خوب در قالب دو سوال زیر آموخت:

1_ اگر چنین حرفی به سراغتان آمد، و خواست شما را به کلمه ای "پیوند" دهد، دوست دارید آن کلمه چه کسی و یا چه صفتی باشد، در واقع این جای خالی را با چه کلمه ای پر می کنید؟

"من" و ....

2_ دوست دارید مانند "و" پیوند دهنده باشید یا مانند "یا" جدا کننده؟

"من" یا ...

برگرفته از مجلهٔ فرهنگی، اجتماعی، هنری "کرسی"

تسويه _ تصفيه

تسویه به معنای برابرکردن بستانکاری و بدهکاری و تصفیه به معنای پاک کردن. اگر مراد پاک کردن حساب باشد که دیگرکسی طلبکار و بدهکار نباشد. «تصفیه حساب» درست است و اگر به معنای تعادل و موازنه درحساب باشد « تسویه حساب» درست است.

* شناخت افراد و اعتماد کار خود را می‌کرد و حساب‌ها به مرور تسویه می‌شد.
* گویی عجله داشت تا هر چه زودتر حساب همه را تصفیه کند...

البته علاوه بر معنای اصلی، به مجاز گاهی «تسویه حساب» به معنای انتقام گیری هم به کار می‌رود.
*بعد از ماجرای خونین که مبنی بر تسویه حساب های شخصی بود...

حذف حرف اضافۀ:
در ضمنِ درست است یا ضمنِ؟ حدودِ یا در حدودِ؟ طبقِ یا برطبقِ؟
ابوالحسن نجفی: حذف حرف اضافۀ بسیط از حرف اضافۀ مرکب، تنها مربوط به فارسی امروز نیست و در فارسی کهن هم بسیار دیده می‌شود. بنابراین در حروف اضافۀ مرکب (حرف اضافۀ بسیط+ اسم + کسرۀ اضافه — > مانند: برطبقِ، برگردِ، برحسبِ، به نزدِ...) جزء اوّل در بسیاری از حروف اضافه، ممکن است حذف‌ شود و این حذف همیشه غلط نیست هرچند به نظر من در فارسی فصیح و نثر دقیق، خاصه در متون علمی که نیاز به وضوح و صراحت است، بهتر است که در همه حال از حذف حرف اضافه خودداری شود (نجفی، ابوالحسن، 1366، «حذف حرف اضافه»، نشر دانش، س7، ش4).

دستورخط

«است» را با الف بیاور
و با فاصله از واژهٔ پیشین:
سوار کشتی است.
دلبستهٔ کتاب است.
از محله رفته است.
در آنجا بوده است.
در این قلمرو است.
..........................
فقط دو جا باید بی‌الف بیاید
و چسبیده به واژهٔ پیشین:

۱. وقتی واژهٔ پیشین
با «ا» پایان می‌یابد:
زیباست، خداست، بلواست، رهاست.

۲. وقتی واژهٔ پیشین
با «و» پایان می‌یابد:
دانشجوست، اوست، عموست،
توست، متروست.
منظور «و» با صدای
«تو، مترو» یا «او، مو، پُررو»ست،
نه «و» با صدای «رهرو، پیرو، قلمرو».

اگر جایی بدخوانی ایجاد می‌شود،
مانند نام‌های خاص، دو راه درست دارد:
لقب مادرش دا است.
لقب مادرش «دا»ست.
نادرست: لقب مادرش داست.

شهرتش پو است.
شهرتش «پو»ست.
نادرست: شهرتش پوست.
............
چند مثال نادرست: درست
او دوسـت تو اسـت: توسـت.
کارمند مترو است: متروست.
زبانش پشتو است: پشتوست.
در این راهروسـت: راهرو است.
این تعریفِ پیروست: پیرو است.
صاحب‌اختیار دنیا است: دنیاست.
برندهٔ آن مدال‌ها است: مدال‌هاست.
به‌شـدت درگـیر بازی‌است: بازی است.
آموزش درست‌نویسی

نگاهی به #ممیز

✅ تنها وابستۀ وابسته در میان
وابسته های پیشین.

🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸🔸

ممیز، تنها وابستۀ وابسته در میان
وابسته های پیشین.
وابسته های پیشین، فقط یک نوع وابسته می گیرند که نامش ممیز است.
⬅️ ممیز، واحد شمارشی است که معمولاً با صفت شمارشی (عددها) همراه می شود:
یک شاخه گل، پنج عراده توپ جنگی،
ده قبضه تفنگ، سه فروند هواپیما،
دو توپ پارچه، یک قواره پارچه...
[ممیز ها به ترتیب: شاخه، عراده، قبضه،
فروند، توپ، قواره]

«تا» و «عدد»، ممیزهای همگانی هستند؛ اما بسیاری از اسم ها، واحد شمارش ویژه خود را دارند.
یک «باب» مغازه، یک «تخته» قالی،
یک «دوجین» لباس، ...

صفت های مبهم «هر» ، «چند» و
صفت های «اشاره» نیز گاهی ممیز
می گیرند:
چند تا جوان، هر عدد آجر،
چند اصله نهال، هر ورق کاغذ،
این دستگاه آپارتمان، آن رشته نخ....
(۱)
««««««««««««««««««««««««««

اگر پس از ممیز، «ی» نکره بیاید،
عدد حقیقی نخواهد بود بلکه بر تقریب،
دلالت می کند:
صد «نفر»ی دانشجو در سالن اجتماعات، جمع شده بودند.
(یعنی حدود صد نفر)
(۲)
«««««««««««««««««««««««««««

ممیز، واحد شمارشی است وابسته به عدد (یا برخی صفات مبهم و یا پرسشی) قبل است و مجموعا با هم وابسته به هسته اصلی هستند.
دو «کیلو» موز، سه «فروند» هواپیما

تکه نانی: در این ترکیب، «تکه» ، ممیز
است؛ چرا که در حقیقت این ترکیب،
« یک تکه نان» است.
(«ی» در حکم «یک» است.)
(۳)
««««««««««««««««««««««««««

عدد، تن، نفر، تا، رأس، فروند، فنجان، ظرف، سیخ، نوع، گونه، جور
[ و: جلد، استکان ...] می توانند ممیز باشند.
نمونه:
چهار «جلد» کتاب، سه «تن» کارگر،
دو «استکان» چای، سه «جور» غذا
(۴)
««««««««««««««««««««««««««««

✳️ نکته مهم پایانی:
۱_ ممیز ها نباید کسره بگیرند.
اگر کسره گرفتند، اسم می شوند و دیگر ممیز نیستند. (مانند: «شاخص»)
۲_ گاهی با ممیزهایی رو به رو
می شویم که برایمان تازگی دارد:
یک «دنیا» زیبایی، یک «دشت» تنهایی
یک «جرعه» آب، یک «مشت» خاک
یک «جهان» عشق، ... .

🔹🔹🔹🔹🔹🔹🔹🔹🔹🔹

برگرفته از:
۱_ دستور زبان فارسی جامع نظام جدید
جناب دکتر هامون سبطی، نشر دریافت
چاپ ششم ۱۳۹۷
۲_ دستور زبان فارسی (۱)
استاد روانشاد و نازنین، جناب دکتر وحیدیان کامیار، با همکاری جناب غلامرضا عمرانی.
۳_ دستور زبان فارسی نظام جدید
جناب علیرضا عبدالمحمدی، نشر الگو
چاپ اول، ۱۳۹۷
۴_ دستور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتاری
جناب دکتر مهدی مشکوة الدینی
ناشر: دانشگاه فردوسی مشهد
چاپ پانزدهم، زمستان ۹۶
«««««««««««««««««««««««««
توفیق، رفیق راهتان باد
🙏🌴🥀

✍ گردآورنده: استاد دریانورد

استفهام انکاری و استفهام تأکیدی چیست ؟

بسیاری از دانش آموزان در تشخیص استفهام انکاری از استفهام تأکیدی مشکل دارند . در ذیل به تعریف هرکدام و تفاوت آن ها با ذکر مثال از متن کتاب های درسی دبیرستان می پردازیم:
استفهام انکاری(پرسش انکاری):اگر جمله ی پرسشی با فعل مثبت برای انکار موضوعی بیاید ((استفهام انکاری)) است.مثال: همچو نی زهری و تریاقی که دید؟ یعنی هیچ کس زهر و تریاقی(پادزهری) مانند نی ندیده است.
استفهام تأکیدی(پرسش تأکیدی): اگر جمله ی پرسشی با فعل منفی برای تأکید موضوعی بیاید ((پرسش تأکیدی)) است.مثال: مگر به تو نگفته بودم؟ تأکید بر گفتن مطلب در قبل
مثال دیگر از کتاب زبان و ادبیات فارسی ۱و۲ پیش دانشگاهی:مگر اشک سیه روزان که سیل حوادث را هدایت می کند به استحکام کاخ پوشالی جبّاران به سخره نمی نگرد؟


نویسنده: مهدی میرزایی-دبیر زبان و ادبیات فارسی

🔲کلمات مهم مربوط به«نجوم» که در ادبیات سه سال ذکر شده است: 🔲


🔹اختر: ستاره، کوکب، نجم

🔹اختر سعد: سیارهٔ مشتری است که به«سعد اکبر» مشهور است.

🔹افلاک: جمع فلک، آسمان، چرخ

🔹بدر: ماه شب چهارده، ماه کامل

🔹بهرام: سارهٔ مریخ

🔹سعد: خوشبختی، متضاد نحس

🔹شیر سپهر: آسمان(به اعتبار آنکه برج اسد خانهٔ اوست)

🔹کیوان: سیارهٔ زحل

🔹گردون: فلک، آسمان، سپهر، چرخ

🔹نحس: شوم، بدیُمن، بداختر

🔴 جمع و مفرد کلمات مهم:

🟡 خصال: جمع خصلت

🟡 خواص: جمع خاصه، خاصان، ویژگی ها

🟡 خیول: جمع خیل، لشکرها

🟡 دُجی: جمع دُجیه، تاریکی ها

🟡 دُول: جمع دولت

🟡 دُهور: جمع دهر، روزگاران

🟡 دیون: جمع دَین، وام ها

🟡 ریاحین:جمع ریحان

🔴جمع و مفرد کلمات مهم:

🟡 جِبال: جمع جبل، کوه ها

🟡 جَلاجِل: جمع جُلجُل، زنگ ها

🟡 جِنان: جمع جنّت

🟡 جُنود: جمع جُند

🟡 الحان: جمع لحن

🟡 حَرَس: جمع حارس، نگهبانان

🟡 حضّار: جمع حاضر

🟡 خزاین: جمع خزینه و خزانه

🔴جمع و مفرد کلمات مهم:

🟡 اهرام: جمع هرم

🟡 آراء: جمع رأی

🟡 آفات: جمع آفت

🟡 آفاق: جمع افق

🟡 بحور: جمع بحر

🟡 بنات: جمع بنت

🟡 بهایم: جمع بهیمه

🟡 تعلیقات: جمع تعلیقه، حاشیه ها

🔴 جمع و مفرد کلمات مهم:

🟡 اَغراض: جمع غَرَض

🟡 افلاک: جمع فلک

🟡 اکناف: جمع کَنَف، طرف ها

🟡 انجم: جمع نجم

🟡 انصار: جمع ناصر و نصیر

🟡 اوصاف: جمع وصف

🟡 اوقاف: جمع وقف، اموال وقف شده

🟡 اوهام: جمع وهم

🔴 جمع و مفرد کلمات مهم:

🟡 اجانب: جمع اجنبی

🟡 احرار: جمعِ حر، آزادگان

🟡 اخلاف: جمع خَلَف، آزادگان

🟡 اَشباه: جمع شبه، همانندان

🟡 اَصناف: جمع صنف، نوع ها

🟡 اضداد: جمع ضد

🟡 اطراف: جمع طَرَف

🟡 اَعیان: جمع عین، بزرگان

نکتۀ #ویرایشی

لب مطلب یا لپ مطلب؟

🔹«لب» به‌معنای خلاصه، گزیده و جوهر و مغز درخت است؛ بنابراین، با «لپ» که معنای آن را می‌دانیم، متفاوت است.
🔹 پس یادمان باشد که «لُبّ مطلب» و «لُبّ کلام» به‌معنای اصل مطلب و جان کلام است. بعضی به اشتباه «لُپ کلام» می‌نویسند و می‌گویند. این اشتباه به‌دلیل نزدیکی آوایی «ب» و «پ» پیش آمده است.
🔸 لب کلام گوینده این بود که باید سخن مستند باشد. (درست)
🔸 لپ کلام گوینده این بود که باید سخن مستند باشد. (نادرست)

زین قند پارسی
علیرضا حیدری