هنگامه خرد

🔶 نهاد شاعرانه هنر
گذار از «زمانِ شتاب» به «زمانِ درنگ»

*بریده ای از سرمقاله دفتر یکم دوماهنامه #بیناب*
به قلم سیدحسین شهرستانی

... آنچه به نحوی نخستین نسبت ما و اثر هنری (و نیز شعر) را پدیدار می کند، به زبان فارسی در واژۀ «درنگ» نشسته است که عموما در برابر «شتاب» قرار دارد. اشیاء عادی در ظرف حیات روزمره، موضوع مواجهۀ شتابناک یا گذرای ما هستند. ما با آنها در سطح رویارو شده و از آنها درمی گذریم. اساساً روزمرگی چیزی نیست جز تردد شتابناک چیزها در سطح که در پهنه ای ناپایدار متوالیا می آیند و می روند: پیش از آنکه فرصت ظهور بیابند غایب می شوند. و اما این میان ناگاه در برابر چیزی ناگزیر به ایستادن، مکث، توقف و درنگ می گردیم و به جای عبور از آن به دیگری، درگیر حرکتی در درون آن می شویم و عبور را در درون آن دنبال می کنیم. شیئ هنری اساساً فراخوانی است به #درنگ و از این رهگذر دعوتی است برای آشکاری و ظهور (الثیا، ناپوشیدگی). او ما را از گرو این توالی رهانیده و چرخۀ شتاب و روزمرگی را پاره می کند و حرکت در سطح را به حرکت در عمق مبدل می سازد. چرا که او همان نیست که در مقام شیئ عادی پیدا است.

... درنگ ابتدائاً به معنی تأخیر و تعویق و مکث و توقف (در برابر «شتاب») است که با نوعی تذکر و تفطن و وقوف یافتن و تامل کردن در چیزی و اشعار به چیزی (شعر) نسبت دارد و از سنخ دانش و رای است. (نه هوش و نه دانش نه رای و درنگ). درنگ به معنی تانّی و «تأمل» در خود حامل معنی «زمان» و فرصت و مهلت و املاء است و به لحاظ ریشه شناختی به «دارگا» در فارسی باستان (longus در لاتین) به معنی «درازی» یا همان «امتداد» برمی گردد که آن را بن¬مایۀ زمان و حرکت می توان شناخت. اما درنگ در واژۀ «درنگ» مسیر پیش روی ما را نیز بیش از این می گشاید:
درنگ با «دیر» نیز همریشه است و دیرینه و دیرپا، به معنی چیز کهن که زمان درازی است تا بر جای است، اساس معنای محکم بودن و پابرجاماندن و استواری است. لذا در شاهنامه «درنگی» به معنی «استوار» به کار رفته است:
گوِ پیلتن گفت جنگی منم
به آوردگه در، درنگی منم

پس در اینجا ما با دو تقابل روبروییم:
تقابل درنگ (تامل، شعور، حکمت) که با «قرار» نسبت دارد (سرای درنگ است و جای قرار)؛ در برابر شتاب
و تقابل درنگی (دیرینه، استوار، محکم)؛ در برابر نقیض آن یعنی ناپایدار و سست.
این دو حاکی از رویارویی دو نحو از زمان است: زمانِ دیرینه و باقی و پایدار و پدیدار و حاضر یا «زمانِ حضوری» ـ پیدایی پایدار و استوار چیزها در عمق ـ ، با زمان شتابناک و حادث و گذرا و فانی یا «زمان حصولی» ـ پیدایی ناپایدار و نیم¬بند چیزها در سطح ـ .

...درنتیجه حرکت و پویایی مستتر در هنر، عبور و رهایی از «زمانِ شتاب» یا همان امر روزمره، عادی و حادث است به «زمانِ درنگ» یا همان امر ظاهرشونده و ژرف. این حرکت همانا حرکت از امر ناپایدار و سست به امر دیرپا و استوار است که حافظ آن را «کسب جمعیت از آن زلف پریشان» می خواند. نکته مهم آن است که حرکت میان درنگ و شتاب یا استوار و سست یا دیرینه و نوپا، در متن کار هنری روی می دهد و هنر، ظرف این پویایی و کارزار این رویارویی است. لذا هنر و تجربۀ هنری، نمودار این دو کرانه از کیفیت پدیداری چیزها است. بدین ترتیب هنر به مثابه شعر، وجه استوار و دیرین اشیاء را به ظهور آورده و امر کهنه را تازه می کند:

بدانستم آمد زمان سخن
کنون نو شود روزگار کهن ...

🔸🔸در این شماره نسبت شعر و هنر از دریچه ملاقات با آثاری از هنرمندان معاصر ایران وارسی شده است.

🔸🔸آثاری از نادر ابراهیمی (ادبیات)، ابوالقاسم سعیدی (تجسمی)، ابوالحسن صبا (موسیقی)، فرهاد احمدی (معماری) و بهرام بیضایی (سینما)

🔸🔸بیناب را از کیوسک ها و کتابفروشی ها تهیه فرمایید.

https://t.me/binabmag

🔶شرحی کوتاه از نخستین جلسه درسگفتار «جستجوی حکمت اجتماعی در شاهنامة فردوسی»

در آغاز جلسه مختصری پیرامون مفهوم حکمت اجتماعی و نسبت آن با علوم انسانی جدید طرح مساله گردید و به جایگاه شاهنامه در خرد ایرانی اشاره شد. حاضران نیز در ادامه از انگیزه های خود برای حضور در این سلسله جلسات سخن گفتند...


🔹گفتار دربارۀ «دیباچۀ شاهنامه»:
نیایش، بنیاد زبان و بنیانگذار فرهنگ است.

به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه برنگذرد

آنچه در مواجهه با ابیات ابتدایی شاهنامه بیش از هرچیز به چشم می‌آید تقید فردوسی به نیایش و ستایش خالق این جهان است: جهانی که خود را در قامت زبان و به‌واسطة شعر حکمایی چون فردوسی روایت می‌کند. پس بیهوده نیست که شاهنامه، این روایتی اسطوره‌ای که شرحی از تآسیس جهان و حضور انسان در آن است، خود را به نیایش خداوند ابتدا کند. به تعبیر بهتر در این بخش از شاهنامه نه‌تنها خود جهان بلکه زبانی که با آن بتوان جهان را روایت کرد تأسیس می‌شود.
نیایشی که در ابتدای شاهنامه همچون غالب آثار ادبی کهن ایرانی آمده است رخصتی است که زبان از خالق هستی می‌گیرد تا خود را آغاز کند و اینگونه است که نیایش در قامت اساس زبان و بدین‌ترتیب در قامت بنیاد فرهنگ به میدان می‌آید.

🔹ژرفای بینش توحیدی حکیم توس:

به بینندگان آفریننده را نبینی مرنجان دو بیننده را
نیابد بدو نیز اندیشه راه که او برتر از نام و از جایگاه

خدا وجود مطلق و مطلق وجود است و بدین روی نه به دیدار چشم می آید و نه در اندیشه می گنجد. آنچه از او بر ما و خرد ما آشکار می گردد و موضوع آگاهی و ستایش ماست، «نام» اوست. «هستی» او اما موضوع آگاهی ما نیست. تنها سرآسیمگی و «پرستش» است که نسبت ما در برابر هستی مطلق را بیان می کند:

ستودن نداند کس او را چو هست میان بندگی را ببایدت بست
... به هستیش باید که خستو شوی ز گفتار بیکار یکسو شوی
خستو: مقر، معترف

https://t.me/Hengamekherad/42