ҚИССАДАГИ ИБРАТНасаб олимларидан бўлган Исмоил Ғанавий айтади:
"Фахруддин Розий Марвга келди. Унинг жуда ҳам ҳурмати ва қадри баланд эди. Ҳайбатли киши эди. Унинг ҳузурида биров гапиришга, ҳатто нафас олишга ҳайиқар эди!
Мен унинг олдига бориб қироатдан дарс олиб турар эдим.
Бир куни у менга деди:
- Менга насаблар ҳақида бир китоб ёзиб келсанг. Мен уни ёдлайман!
~ Мен унинг айтганини бажариб китобни ёзиб олиб келдим. У дарс берадиган курсисидин тушиб талабалар ўтирадиган жойда ўтирди. Мени юқорига, курсисига чиқиб ўтиришимни айтди. Мен бош тортган эдим, мени уришиб берди. Чиқишимни талаб қилди:
- Чиқ деганимдан кейин чиқда ахир!
~ Мен чиқиб курсига ўтирдим ва китобни ўқий бошладим. У менга саволлар берар, мен уларга жавоб қайтарар эдим.
- Китоб тугагач менга қараб: "Энди қаерда ўтирсанг ўтиравер. Шунгача сен менинг устозим эдинг. Мен сенга шогирд эдим. Устоз тепада, шогирд эса пастда бўйра устида ўтириши керак!", деди".
Устознинг эҳтиромини қаранг!
Дунёни илмга тўлдирган олимлардан бири Фахруддин Розий шогирдларидан бирининг насаб илмида ўзидан пешқадам эканлигини билиб қолди. Шунинг учун ундан бир китоб ёзишини талаб қилди. Китоб тайёр бўлгач шогирдидан ўзининг ўрнида ўтиришини талаб қилди. Ўзи эса пастда, бўйра устида ўтирди. У шогирдидан илм олаётгани учун уни юқорига ўтиришини айтиб тавозу кўрсатаяпти!
__________
Наҳв илмининг устунларидан бири Сибвайҳ ўзининг "Ал-китоб" номли ажойиб китобида бирор масалада устози Халилга хилоф қилса ўзининг исмини устозининг исми ёнида зикр қилмас ва шундай дер эди: «Бу масалада Халил шундай дейди, баъзилар эса бундай дейди. Баъзиларнинг гапи тўғрироқ!».
"Баъзилар"дан мурод Сибвайҳнинг ўзи эди. Устозига хилоф қилгани учун номини унинг ёнида зикр қилишни одобсизлик ҳисоблар эди!
_______
Абдуллоҳ ибн Аббос розиёллоҳу анҳу буюк саҳобий Зайд ибн Собит розиёллоҳу анҳунинг шогирди эди. Бир куни Зайд отига минаётганида Абдуллоҳ дарров отнинг жиловидан тутди. Шунда Зайд деди:
- Бундай қилма, эй Расуллоллоҳнинг амакиваччалари!
~ Ибн Аббос розиёллоҳу анҳу деди:
- Биз олимларимизга шундай қилишга амр қилинганмиз!
~ Шунда Зайд розиёллоҳу анҳу Абдуллоҳ ибн Аббоснинг пешанасидан ўпиб деди:
- Биз аҳли байтни мана шундай қилишга амр қилинганмиз!
Шогирднинг одобига қаранг!
Устознинг тавозусига қаранг! Сизга бир ҳарф ўргатганга, бир оят шарҳлаб берганга, битта ҳадисни етказганга, бир адабий ҳикматни айтиб берганга юмшоқ бўлаверинг. Мана шу ахлоқдир. Бусиз илм фойда бермайди!Манба