#Iqtisod
TradeOFF
Iqtisodiyotning asosiy muammosi resurslarimizning cheklanganligi, shu bois biz doimo turli tanlovlar oʻrtasida qolamiz. Bir istagimizning amalga oshishi boshqa istagimizdan qisman yoki butunlay voz kechishni taqozo qiladi, garchi har ikkisi biz uchun bir xil naflilikka ega boʻlsa ham. Bu kabi tushunchalar iqtisodiyotda tez-tez uchrab turadi. Iste'molchi tanlovi nazariyasi orqali mavjud mahsulotlarning budjet chizig'iga mos holda muqobil kombinatsiyasini tanlash, korxona nuqtai nazarida ishchi kuchi va kapitaldan muqobil me'yorda foydalanish, davlat nuqtai nazarida ixtiyoriy amaliy xarajatning muqobil qiymati va hokazo.
Gregory Mankiw o'zining "Principles of Microeconomomics" kitobida buni juda chiroyli misol yordamida tushuntiradi:
Unga koʻra, jamiyat uchun samaradorlik va tenglikni taʼminlash bir xil ahamiyatga ega, ya'ni koordinata o'qlaridan biri X va biri Y da joylashgan. Samaradorlik - jamiyatning kamroq resurs sarfi evaziga maksimal foyda olishini, tenglik - olingan foydaning jamiyat aʼzolari oʻrtasida teng taqsimlanishini anglatadi. Boshqacha aytganda, samaradorlik - pirogning oʻlchamini, tenglik - pirogning alohida boʻlaklarga qay tarzda taqsimlanishini ifodalaydi. Bunda tanlov zarurati shundan iboratki, jamiyat ularning har ikkisidan bir vaqtning oʻzida maksimal naf koʻrish imkoniga ega emas, ya'ni har biridan maksimal miqdorda foydalana olmaydi.
Davlatning har qanday sotsial yordamlarida, progressiv soliq siyosatlarida bu muammo ko'zga tashlansa, jilovlanmagan yovvoyi kapitalistik bozor tengsizlikni bo'rttiradi. Masalan, hukumat davlat byudjetidan turli ijtimoiy yordamlar va nafaqalar ajratish orqali iqtisodiy nofaol aholini qo'llab quvvatlaydi, biroq buning badali tadbirkorlar va band aholi qatlami yaratgan iqtisodiy ne'matlar hisobidan qoplanadi. Bu esa hukumatning tenglikni taʼminlashga qaratilgan siyosati sabab moliyaviy baquvvat burjuaziyaning samaradorligi pasayishiga olib keladi. Hukumat boylarning daromadlarini kambagʻallarga qayta taqsimlash orqali ularning samarali mehnat qilishga boʻlgan ragʻbatlarini kamaytiradi, bu mehnat unumdorligi pasayishi, natijada tovar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmi qisqarishiga olib kelishi mumkin. Bu xuddi kimdir mehnatkashroq, muvaffaqiyatliroq bo'lgani uchun ortiqcha to'lov bilan jazolash va "luzer" qatlam (ishsizlar, uysiz gadoylar)ni rag'batlashga o'xshab ketadi, shu bois sof kapitalistlar axloqiy shikoyatlari o'rinli. Boshqa tomondan kambag'allik va iqtisodiy qashshoqlik har doim ham inson mehnati, harakatiga bog'liq bo'lmay, atrof-muhit, ta'lim darajasi, oilaviy sharoiti bilan bevosita bog'liq va nochorlar, imkoniyati cheklanganlar, qariyalarni nafaqalash mantiqli ko'rinadi. Ushbu qarama-qarshilik bugungi kundagi asosiy dilemma - davlat aralashuvi muammosini kun tartibiga ko'taradi (aslida, kun tartibidan tushmagan iqtisodchilarning asosiy bosh og'rig'i)
Xulosa qilib aytganda, ushbu muammoni yechishda oltin nisbatni topish zarur, lekin har doim hukumat iqtisodiy pirogni qanchalik teng boʻlaklarga boʻlishga harakat qilgani sari, pirog hajman adolatsiz tarzda kichrayib boraveradi.
@Fan_choyxonasi
TradeOFF
Iqtisodiyotning asosiy muammosi resurslarimizning cheklanganligi, shu bois biz doimo turli tanlovlar oʻrtasida qolamiz. Bir istagimizning amalga oshishi boshqa istagimizdan qisman yoki butunlay voz kechishni taqozo qiladi, garchi har ikkisi biz uchun bir xil naflilikka ega boʻlsa ham. Bu kabi tushunchalar iqtisodiyotda tez-tez uchrab turadi. Iste'molchi tanlovi nazariyasi orqali mavjud mahsulotlarning budjet chizig'iga mos holda muqobil kombinatsiyasini tanlash, korxona nuqtai nazarida ishchi kuchi va kapitaldan muqobil me'yorda foydalanish, davlat nuqtai nazarida ixtiyoriy amaliy xarajatning muqobil qiymati va hokazo.
Gregory Mankiw o'zining "Principles of Microeconomomics" kitobida buni juda chiroyli misol yordamida tushuntiradi:
Unga koʻra, jamiyat uchun samaradorlik va tenglikni taʼminlash bir xil ahamiyatga ega, ya'ni koordinata o'qlaridan biri X va biri Y da joylashgan. Samaradorlik - jamiyatning kamroq resurs sarfi evaziga maksimal foyda olishini, tenglik - olingan foydaning jamiyat aʼzolari oʻrtasida teng taqsimlanishini anglatadi. Boshqacha aytganda, samaradorlik - pirogning oʻlchamini, tenglik - pirogning alohida boʻlaklarga qay tarzda taqsimlanishini ifodalaydi. Bunda tanlov zarurati shundan iboratki, jamiyat ularning har ikkisidan bir vaqtning oʻzida maksimal naf koʻrish imkoniga ega emas, ya'ni har biridan maksimal miqdorda foydalana olmaydi.
Davlatning har qanday sotsial yordamlarida, progressiv soliq siyosatlarida bu muammo ko'zga tashlansa, jilovlanmagan yovvoyi kapitalistik bozor tengsizlikni bo'rttiradi. Masalan, hukumat davlat byudjetidan turli ijtimoiy yordamlar va nafaqalar ajratish orqali iqtisodiy nofaol aholini qo'llab quvvatlaydi, biroq buning badali tadbirkorlar va band aholi qatlami yaratgan iqtisodiy ne'matlar hisobidan qoplanadi. Bu esa hukumatning tenglikni taʼminlashga qaratilgan siyosati sabab moliyaviy baquvvat burjuaziyaning samaradorligi pasayishiga olib keladi. Hukumat boylarning daromadlarini kambagʻallarga qayta taqsimlash orqali ularning samarali mehnat qilishga boʻlgan ragʻbatlarini kamaytiradi, bu mehnat unumdorligi pasayishi, natijada tovar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmi qisqarishiga olib kelishi mumkin. Bu xuddi kimdir mehnatkashroq, muvaffaqiyatliroq bo'lgani uchun ortiqcha to'lov bilan jazolash va "luzer" qatlam (ishsizlar, uysiz gadoylar)ni rag'batlashga o'xshab ketadi, shu bois sof kapitalistlar axloqiy shikoyatlari o'rinli. Boshqa tomondan kambag'allik va iqtisodiy qashshoqlik har doim ham inson mehnati, harakatiga bog'liq bo'lmay, atrof-muhit, ta'lim darajasi, oilaviy sharoiti bilan bevosita bog'liq va nochorlar, imkoniyati cheklanganlar, qariyalarni nafaqalash mantiqli ko'rinadi. Ushbu qarama-qarshilik bugungi kundagi asosiy dilemma - davlat aralashuvi muammosini kun tartibiga ko'taradi (aslida, kun tartibidan tushmagan iqtisodchilarning asosiy bosh og'rig'i)
Xulosa qilib aytganda, ushbu muammoni yechishda oltin nisbatni topish zarur, lekin har doim hukumat iqtisodiy pirogni qanchalik teng boʻlaklarga boʻlishga harakat qilgani sari, pirog hajman adolatsiz tarzda kichrayib boraveradi.
@Fan_choyxonasi