Qutolmish | Kh.Turguno |

Zaif mafkura va muqarrar xalokat

   Avgust oyida Ukraina Kurskda qarshi hujumga o’tgach xalqaro ekspertlardan tortib oddiy kuzatuvchilargacha mazkur voqealarning keyingi rivojini tahmin qilishda zo’rdurumda qoldi, sababi oddiy – “Buyuk” Rossiya sarhadlariga bostirib kirishga hech kimning jur’ati yetmaydi va bu qoidani buzganlar uchun tezda jazo bor. Men ham buni Putinning navbatdagi nayrangi, ommaviy qirg’in qurolini qo’llash uchun bahona bo’lmagan taqdirda ham KXShTchi ittifoqchilarni safarbar qilish uchun sabab deb o’ylagandim, chunki hammasi shu qadar oddiy bo’lishiga ishonish qiyin edi; ukrainlar RFga yorib kirganiga o’n kundan oshdi, hozir ular 1150km² hududda 80 dan ortiq aholi punktlarini nazorat qilishmoqda va endi shunisi aniqki, RF shunchaki eplay olmagan ekan. “Qo’rg’oni abadiy mustahkam RF” haqidagi ishonch puchyong’oqligi oshkor bo’ldi, Kurskdagi sharmandali mag’lubiyatni izohlashga og’zi polvon Kreml propagandachilarining ham qurbi yetganicha yo’q. Urush balki Putin hokimiyatiga so’ng yasar, balki uning butunboshli davlatiga, lekin ruslar g’alaba qozonolmasligi ravshan bo’lib ulgurdi. Darvoqe’, rus axborot makoni o’chog’ida yashovchi bizlarning qabul qilishimiz qanchalik qiyin bo’lmasin markazi Moskov bo’lgan davlatchilikning tez-tez zavolga uchrab turishi tarix uchun odatiy hol hisoblanadi hamda bu jarayon intihosi doim urushlar bilan kechadi. XX asr boshida o’zini “sof e’tiqod” (pravaslava) homiysi sanovchi imperiya o’z fuqarolari tomonidan qonga botirildi, so’ngra 33 yil avval dahriy Sho’ro saltanati quladi, har ikkovining ham yiqilishiga kuchsiz mafkura, iqtidordagilarning o’zini avomdan ustun tutishi va o’z qudratiga ortiqcha baho berish sabab bo’lgan. Chunki hukmron qatlam xalqni qancha asoratga solar ekan, xalqdagi umidsizlik bora-bora qo’rquv va loqaydlikka ko’chadi, shu o’rinda kishilar kuchli ruhiy dalda – e’tiqodga ehtiyoj sezadi, agarda u mazkur ish uchun jo’n, noto’g’ri talqin qilingan yoki hukmron manfaatga moslashtirilgan bo’lsa, bu tamaddunning inqirozi aniqdir. Bir xovuch ozod yunonlar Doroning bahaybat saltanatini osonlikcha egalladilar, Rim qoloq varvarlar qarshisida tiz cho’kdi, kichik musulmon birliklari Vizantiya va Forsni qisqa muddatda fath etishdi, bu imperiyalarning barchasi sirtdan qudratli ko’rinsada aslida fikriy qullar olomonidan iborat bo’lib, ularni birlashtiruvchi va biror ishga ruhlantira oluvchi durustroq mafkuraning o'zi bo’lmagan, ular hatto zulmga qarshi bosh ko’tarishga ham ittifoq qilolmas edilar. Sharqiy frontda sharmandalarcha chekingan chor va Afg’onda yengilgan sovet qo’shinlari ham o’xshash ruhiy tushkunlikni boshdan kechirayotgan edilar. Endi esa Ukrainada har kuni yuzlab RF jangarilarining taslim bo’layotganiga guvoh bo’lmoqdamiz. Korrupsiya, amaldorlarning boylik orttirish istagi, shovinizm, milliy va diniy ozchilikning kamsitilishi, migrantlarga zulm o’tkazish, huquq-tartibot xodimlarining beboshlik va qaroqchiliklari bular bugungi Rossiyani xarakterlovchi jihatlardir. Rus vallomatlari tarixdan tegishli xulosa chiqarishadimi buni vaqt ko’rsatadi.

Manzilimiz: t.me/Qutolmish

Sharl Monteske “Qonunlar ruhi”

   Ushbu kitobning tarjima qilinishini intiqlik bilan kutgandim va bu ma’rifatli ishga bosh-qosh bo’lgan, xizmat qilgan barcha ziyolilardan minnatdorman. Asar haqida gapiradigan bo’lsam, unda inson-jamiyat-davlat strukturasi asosida kishilarning yaratiq sifatida huquqqa bo’lgan tabiiy ehtiyoji hamda uning tajribaviy rivojlanish tarixi ancha mufassal yoritilgan. Lekin Monteskening qarashlari ham boshqa G’arb allomalari singari yevrosentrizm (Yevropa madaniyatining boshqalardan oliyligi) va orientalizmdan (sharq-musulmon sivilizatsiyasiga yuzaki va past nazar bilan qarash) holi emas. Ammo umuman olganda, “Qonunlar ruhi” qonun normalari islohoti va ularni mazmunan sharhlashga doimiy kuchli ehtiyoj mavjud bo’lgan bugungi dunyoviy jamiyatimiz uchun va xalqimizning huquqiy ongini shakllantirishda juda foydali bo’lishiga ishonaman. Quyida esa asardan olingan jo’yali iqtiboslar bilan tanishishingiz mumkin.

• Dunyoda biz ko’rayotgan barcha hodisalar taqdirning ko’r-ko’ronalik mahsulidir, deguvchilar (ateistlar) buyuk safsatani ta’kidlaydilar, chunki aqlli mavjudotlarni yaratgan so’qir taqdirdan ko’ra bema’niroq nima bo’lishi mumkin?

• Qonunlar bu narsalarning tabiatiga borib taqaladigan zaruriy munosabatlardir.

• Adolat har qanday qonundan oldin ham bor edi, insonning adolatni qonunlar dastasida paypaslashi hamisha ham uni o’rnatganini bildiravermaydi.

• Haqiqiy tenglikning mohiyati: hamma amr qilishi yoki hech kim amr qilmasligida emas, balki odamlar o’ziga tenglarga bo’ysunishi va o’z tenglarini boshqarishi haqidadir. U bizdan ustunlik qiluvchilar bo’lmasligini ta’minlashga emas, balki bizning ustunlarimiz biz bilan teng bo’lishini ta’minlashga intilishi bilan ahamiyatlidir. 

• Bolalarga Vatanga muhabbat tuyg’usini singdirishning eng to’g’ri yo’li bu Vatan muhabbatining otalarda bo’lishidir.

• Xalq tug’ilishi bilan tubanlashmaydi; u katta insonlari tubanlashib qolgandan keyin o’lishni boshlaydi. 

• Har bir farqda bir xillik va har bir o’zgarishda doimiylik bor.

• Xalq doimo haddan tashqari faoliyatli, yoki butunlay ishtiroksizdir. Ba’zan u yuz minglab qo’llari bilan hamma narsani qulatib tashlaydi, lekin shunday ham bo’ladiki, u yuz minglab oyoqlarida hasharotlar kabi sudralib yuradi. 

• Agar xalqning yo’lboshchisi bo’lmasa, uning kuchi yanada dahshatlidir.

• Buzilganlikning ikki turi bor: birinchisi, xalq qonunlarga rioya qilmasa; ikkinchisi esa, xalq qonunlar bilan buzilgan bo’lsa vujudga keladi; ikkinchi kasallikni davolab bo’lmaydi, chunki uning sababi dorining o’zida yashiringan. 

• Baxtsizlik qachon xalqni qamrab oladi, qachonki xalq ishongan kimsalar o’zlarining shaxsiy buzuqliklarini yashirish maqsadida xalqni ham fahshga boshlamoqchi bo’lsalar. Xalq ularning hokimiyatparastligini sezmasligi uchun xalqning buyukligi haqida gapirishadi; xalq ularning ochko’zligini (hirsini) sezmasligi uchun ular doimo xalqning ochko’zligini bayroq qilib ko’tarishga harakat qilishadi. 

• Xalqqa ko’p narsa berilayotganining yagona sababi undan yanada ko’proq narsani olib qo’yish uchundir. 

• Xalq uchun o’z erkinligini sotish orqali ko’p foyda chiqarib olayotgani qanchalik ahamiyatli bo’lib ko’rinsa, ular o’sha erkinlikni yo’qotishga majbur bo’ladigan payt shunchalik yaqin bo’ladi. 

• Hayvonlar – biz ega bo’lgan yuqori afzalliklardan mahrum, ammo ularda bizda yo’q narsalar ham mavjud. Ularda bizdagi umid tuyg’usi yo’q, shu bilan birga bizdagi qo’rquv ham yo’q; ular ham biz kabi o’lishadi, lekin buni anglamaydilar; ularning ko’plari o’zlarini bizdan ko’ra yaxshi muhofaza qiladi va biz kabi nafslarini suiiste’mol qilmaydilar.

• Har bir boshqaruvning tanazzuli deyarli har doim prinsiplar tanazzulidan boshlanadi. 

• Go’zal axloq va intizomga nisbatan muhabbat yo’qmi, demak, fazilat ham yo’q. 

#booklife


Manzilimiz: t.me/Qutolmish

Paranoid boshqaruv tizimi va Markaziy Osiyoda prekolonial davlatchilik tanazzuli 

   Dunyo tamadduniga ko’plab imperiyalarni taqdim etgan Turon xalqlari saltanatpanoh Abdullohxon Soniy zamonidan (1583-1598) so’ng global qudrat maqomini boy berdi. Lekin Subhonqulixongacha (1681-1702) ham davlatchilik asoslari hali kuchli bo’lib, G’arbning Sharqdan de-facto o’zib ketishi XVIII asrga kelibgina jadallashgan va keyingi ikki asrda yurtimiz dohil butun qit’aning mustamlaka qilinishi bilan yakunlangan. Mazkur mudhishlikka sabab bo’lgan obyektiv omillarning ko’plari sizga ma’lum, biz esa endilikda jarayonning ichki (intuitiv) jihatlari, hokimiyat va jamiyatning tabiati, tegishli davr mobaynida o’zaro psixologik ta’sirlashuvi hamda keyingi o’zgarishlarga nisbatan ruhiy munosabatini tahlil qilmoqchimiz. 
Shoyad manfaatli bo’lg’usi!

Paranoid rejim nima?

   “Paranoid rejim” terminini ba’zi tuzumlardagi umumiy ichki statusni ifodalash uchun o’zimiz maxsus o’ylab topdik, asli “paranoya” tibbiy-psixologik tushuncha bo’lib, vahima yoki qo'rquv taʼsirida yuzaga keluvchi instinkt yoki fikrlash tarzini ifodalaydi. Ammo fobiyalardan farqli ravishda paranoyaga nimadir aybdor (sababchi) boʻlmaydi, ya’ni unda mantiqiy asos mavjud emas. Siyosiy istilohda esa barcha ichki-tashqi, shuningdek hokimiyat va avom o’rtasidagi aloqalari hadik ustiga qurilgan, o’z mavqeyini yo’qotishdan qattiq qo’rquvchi va doimiy faraziy muxolifat yaratadigan boshqaruv turini tasvirlashda foydalanamiz. Misol uchun “Katta o’yin” asnosida o’zbeklarni Chor agressiyasiga qarshi qurollantirishni maqsad qilgan Britaniya tomonidan Buxoroga yuborilgan agentlar Stoddard va Konnoli 1842-yilda “amiri qassob” Nasrulloh tomonidan qatl etilgan va oqibatda inglizlarning Markaziy Osiyoda ta’sir doira yaratish orzusi chippakka chiqqan. Albatta, elchilarning o’limiga o’z takabburliklari va quyushqonga sig’maydigan qiliqlari sabab bo’lgan, ammo amirni ko’proq ijobiy rishtalar ortidan mamlakatga kirib keluvchi industrial modernizatsiya, demokratik unsurlar va nihoyat, absolut hokimiyatining xavf ostida qolishi ko’proq tashvishga solar edi, ya’ni biqiq rejimni imkon qadar uzoqroq saqlab qolish hadafi davlat suverenitetiga bo’lajak potensial dushman tahdidi oldida qudratli ittifoqchidan yuz o’girishdan ham oldinda turgan. Yoxud 1717-yil Bekovich-Cherkasskiy ekspeditsiyasi tor-mor qilingandan so’ng butun asr davomida yana bir rus ekspansiyasi qo’rquvi ostida yashagan Xorazm (Xiva) rahbariyati tashqi dushmanning poytaxtga yetib kelishini qiyinlashtirish uchun chegara hududlarni harobaga aylantirish va tashqi savdoni batamom taqiqlab qo’yishni tanladilar; har qanday ajnabiy savdogarga ayg’oqchi sifatida qaralardi, oqibatda Xiva paranoyasining tanlovi iqtisodiy izolyatsiya bo’lib chiqdi.
   Bunday tuzumda jazoga sazovorlik uchun zararli emas, balki o’zgacha fikrlashning o’zi ham yetarli, mansabdorning ehtiyotsizligi qasddan qilingan sabotaj deb hisoblanadi, chunki rejim yashab qolishi uchun (plyuralizmning oldini olish va xalq ongini “ichkaridagi xoinlar xavfi” bilan band qilish maqsadida) unga har doim muxolifat zarur, agarda u (muxolifat) mavjud bo’lmasa, rejim uni sun’iy hosil qiladi; buning yechimi oddiy – fuqaroning moddiy va ma’naviy hayotidagi mayda o’zgarish (yangilik)ni ham vahimali qabul qilish. Endi to’xtovsiz innovatsiyalar asri (XIX) davomida uch xonlikdagi qatag’onlar ko’lamini tasavvur qilishingiz mumkin.
Bundan kelib chiqib aytish mumkinki, paranoid hukumatlar uchun boshqalardan farqli ravishda muxolifatning mavjudligi foydali bo'ladi, agarda u umumijtimoiy xavfli tus olmaydigan darajada zaif bo'lsa yoki bevosita iqtidordagilarning o'zi tomonidan (zimdan) nazorat qilinsa...


Davomi bor.

Manzilimiz: t.me/Qutolmish

#booklife

“Shunday so’yladi Zardusht” (Zardusht tavallosi) Fridrix Nisshe

  “Shunday so’yladi Zardusht” Nisshening inqilobiy tafakkuri mahsuli, nasroniy e’tiqodini manisiz deb hisoblagan faylasufning qadim sharqona aqidaviy qarashlar uyg’unligida o’z anarxistik g’oyalari ochiqlanmasidir. Asarda yozuvchi olomonlashayotgan jamiyat qarshisidagi muqarrar tanazzuldan ogohlantiradi.
  Uning fikricha: Jamiyat – oddiy ko’ngilxushliklar va o’rtachalikdan ham zavq oluvchi, yangilik va hatto fikrlashdan ham qo’rqadigan podaga aylanib qolgan. Basharning tubanlashuvi uni hayvonga yaqinlashtiradi, ammo odamlar podasi mayllarining chegara bilmasligi va manfur maqsadi uchun aqlidan foydalana olishi bilan hayvonlarnikidan ancha xavfliroqdir. Nafsiga qul inson ilmdan o’z shaxvatini oqlashda foydalanadi, demak nafs uchun o’rganilgan ilm faqat jaholatga xizmat qiladi.
   Nisshe insoniyatni halokatdan saqlab qolish uchun uning “Zoti sharif”ga aylanishi (nem. übermensch, ing. overman, turk. üstinsan – kishidan ma’rifiy yuksak xilqat) lozimligini uqdirib, “mavjud bo’lgani uchun dunyoni ayblovchi” nigilistlarning savollariga yechim topgan edi. U zoti shariflikka erishmoqning mashaqqatli jarayon ekanini tasvirlarkan, ming yillar avval yashab o’tgan donishmand Zardusht obrazini qayta tiriltiradi.
   Asar qahramoni Zardusht 30 yoshga to’lganda hirsiy istaklarning quliga aylangan olomon ichida yashashdan charchaydi va nafsini tarbiyalash hamda dunyo haqida tadabbur qilish uchun toqqa chiqib ketadi. 10 yillik uzlatdan so’ng zoti sharifga aylangan Zardusht o’zi anglab yetgan ilmlarni ulashish uchun qaytadi va shunday deydi: “Inson – mahv etilmasi lozim bo’lgan bosqichdir. U hayvon va ustinson orasidagi tubsizlik uzra tortilgan ip. Inson maqsad emas, faqatgina ko’prik xolos. Ahamiyatlisi unda yuksaklik yoki tubanlik tomon harakatlanish erki mavjud”. U ustinson tomon yo’lni 3 bosqichga ajratadi va har birini jonzotlarga mengzaydi:
Tuya – sabr-matonat timsoli, maqsadi yo’lida sobit va chidamli, uzoq safarda og’ir yuklarni ko’tarishga ham tayyor. Ushbu darajada kishi shaxvat mayllarini cheklashni, hayotga qat’iy intizom kiritishni va zalvorli ruhiy qiyinchiliklarni yenga olishni o’rganadi. 
Arslon – shiddat, jasorat va isyonkorlik. Bunda odam raqib, fasod va adolatsizlik qarshisida shafqatsiz yirtqichga aylanadi, o’z hidoyatiga komil ishonch shakllanadi va har qanday g’ayri aqidani mahv etishga urinadi. Arslonning hayotiy shiori – "Muqaddas Yo’q" bo’lib, anarxizm va nigilizm bosqichidir. 
Go’dak – shaxvat va hasaddan holi, porso va unituvchi, nafrat, kek uning qalbiga begona. Bola yangi vujud, yangi olam, bu olamda har narsaning yangicha qiymati bo’ladi. Zoti sharifning so’ng miqyosida kishi ko’nglidagi jamiki g’uborlardan voz kechadi, hammani kechirishni, hammani birdek sevishni o’rganadi, dunyoni bor qimmatliklari bilan qabul qiladi.
  Shunday qilib, Zoti sharifning qo’rqinchli va zavqli yo’li, inqilobchi insonning koinotga qarshi dramatik to’qnashuvi "Muqaddas Ha" bilan yakun topadi. Unda inson yengilmaydi, balki olam bilan ittifoqqa kelishadi, o’zining haqiqiy qadr-qimmatini va hayotiy missiyasini, ya’ni jaholat qarshisida toqatsizlikning o’zi kifoya bo'lmay, ijtimoiy qusurlarni sharqona vazminlik-la irfon ulashish bilangina amalga oshirish mumkinligini anglab yetadi.
  So’nggi inqilobiy nuqtada Zardusht “Xudo o’likdir!” deya xitob qilarkan, insoniyat jaholat girdobida g’arq bo’lgan kezda uning qalbidagi Xudo ham barham topishini tushuntirmoqchi bo’ladi. (Nisshe nasroniylikda xudo sanaluvchi Isoning o'limini mantiqsiz deb bilgan ) Vafot etganlarni esa xudo darajasiga ko’taradi, chunki ular tiriklardan farqli ravishda nafs istaklaridan mustaqil va faqat ruhoniyatdan iborat.
  Asar Fridrix Nisshening o’z tabiricha topgan hidoyatini aks ettiradi, garchi undagi fikrlarning hammasi ham mutlaqlashtirishga yaramasa-da, g’arb dunyoqarashining o’ziga xos jihatlarini ochib berishga qodir. O’zbekcha variantini topishning iloji bo’lmadi, chop etish negadir to’xtatib qo’yilgan ekan, sababini bilolmadim. Sotuvda ruscha nusxalari mavjud.


t.me/Qutolmish