مرکز آموزشهای تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران

دستگاه روش‌شناختی دیالکتیکی
شرح درس:
الف: گام توصیف
۱- کاوش تعاریف
۲- تبارشناسی دیالکتیک در استوره، فلسفه و علم
۳- دیالکتیک و جامعه‌شناسی

ب: گام تحلیل
اشکال دیالکتیک:
۱- مکتبی/تحلیلی
۲- قیاسی/استقرایی
۳- تبارشناسی دیالکتیک راست و چپ
۴- تبارشناسی دیالکتیک آنارشیسم و سندیکالیسم

ج: گام تبیین
دیالکتیک فردیت

منابع:
۱- تنهایی، مدرنیته میانی، فصل یکم
۲- تنهایی، مدرنیته درگذار، فصل هشتم
۳- تنهایی، جامعه‌شناسی نظری، فصل ۷، چاپ ۵
۴- گورویچ، دیالکتیک یا سیر جدالی جامعه‌شناسی
۵- فولکیه، دیالکتیک
@isa_ctc

بازخوانی و شرح پیشگفتار و مقدمه پدیدارشناسی روح

دورۀ «بازخوانی و شرح پیشگفتار و مقدمه پدیدارشناسی روح»، همان‌گونه که از عنوانش هویداست به تفسیرِ بند به بند پیشگفتار و مقدمۀ کتاب پدیدارشناسی روح هگل اختصاص خواهد داشت. مارتین هایدگر این پیشگفتار را «پیشگفتار اعظم» نامیده است و هربرت مارکوزه آن را «یکی از بزرگ‌ترین آثار فلسفیِ همۀ اعصار» می‌داند و بسیاری از مفسرین نیز آن را عصاره یا دفترچۀ رمزی از کل فلسفۀ معرفی کرده‌اند. سیر پیشبرد مباحث این دوره، با سیر استدلالیِ خود پیشگفتار و مقدمه متناظر خواهد بود و تلاش خواهد شد تا طرح مفهومی منسجمی از این دو متن کلیدیِ مقدماتیِ کتاب به دست داده شود. لازم به ذکر است که این دوره، بخشی از دورۀ طولانی شرح پدیدارشناسی روح است که بناست از ترم آینده (سال 1397) وارد بدنۀ اصلی پدیدارشناسی شده و کل فرایند تکوین روح، از نخستین دقایق آن در مقام «یقین حسی» تا نقطۀ اوج آن در «دانش مطلق» را بازخوانی کرده و شرح دهد؛ لذا ترم حاضر، بناست دوره‌ای مقدماتی باشد برای ترم‌های آینده. منبع اصلی این دوره ترجمۀ انگلیسی تری پینکارد از پدیدارشناسی است، اما مفسر تلاش خواهد کرد تا جهت تسهیل فهم و بهبود انتقال مطالب، پیش از هر جلسه ترجمۀ فارسی بخش منتخبی از متن را در اختیار مخاطبان قرار دهد

@isa_ctc

آغاز دوره های آموزشی زمستان 96 در مرکز آموزش های تخصصی و جامعه محور انجمن جامعه شناسی ایران 👇👇👇

میل ترکیبی
برخلاف تصور عامیانه‌ی رایج، وبر هیچگاه در «اخلاق پروتستان» ادعا نکرده است که میان نوعی خاصی از اخلاق و نوع خاصی از سرمایه‌داری رابطه‌ا‌ی علی، به مثابه‌ی رابطه‌ای ضروری و تعیین‌کننده، وجود دارد. وبر برای توضیح نسبت میان اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری از عبارت «میل ترکیبی» (elective affinity) استفاده می‌کند. این عبارت که در فارسی عموماً به «قرابت گزینشی» یا چیزی شبیه به این ترجمه می‌شود – پارسونز این عبارت را از سر بی‌دقتی به «همبستگی» (correlation) برگردانده است – در واقع اصطلاحی است که از شیمی می‌آید. چنانکه می‌دانیم شیمی مدرن مدعی است میان پاره‌ای از عناصر طبیعت به حُکم ماهیت‌شان قسمی میلِ به ترکیب‌شدنِ با یکدیگر وجود دارد، مثلاً اکسیژن میل دارد با فلان یا بهمان عنصر ترکیب شود و در برابر، از ترکیب‌شدن با عناصر دیگر تن می‌زند. ادعای وبر نیز کم‌وبیش همین است: اخلاق پروتستان به حُکم مؤلفه‌های درونی‌اش – کار، انضباط، زهد، وظیفه‌شناسی، و از همین دست – از حیث تاریخی تمایل داشته است با سرمایه‌داری که نزد وبر همان «سازمان عقلانیِ کارِ در خدمت انباشت» است، ترکیب شود. چنین ترکیبی از اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری یک «منظومه‌ی تاریخی» می‌سازد که از هر حیث منفرد و تکین است.

اخلاق پروتستان همچون بخشی از پروژه‌ی جامعه‌شناسی ادیان
وبر به «اخلاق پروتستان» همچون بخشی از پروژه‌ی گسترده‌ای که برای جامعه‌شناسی ادیان در سر داشت می‌نگریست. پروژه‌ی اخیر او بنا بود ادیان را از حیث نسبت‌شان با سرمایه‌داری بسنجد. وبر چه در مطالعاتی که درباب ادیان ابراهیمی انجام داد و چه در کنکاش‌هایش در ادیان شرقی – از آیین کنفوسیوس گرفته تا هندوئیسم و اسلام – پیوسته می‌کوشید از تناسب آنان با برآمد سرمایه‌داری بپرسد. «اخلاق پروتستان» که در واقع اولین مطالعه از مطالعات مربوط به جامعه‌شناسی دین وبر محسوب می‌شد در نهایت میل ترکیبیِ میانِ نوع خاصی از اخلاق مسیحی و روح سرمایه‌داری را نشان داد. وبر مدعی بود این میل ترکیبی تنها در آیین پروتستان وجود دارد و این دلیل قانع‌کننده‌ای است که می‌تواند توضیح بدهد چرا تنها در غرب بود که سرمایه‌داری عقلانیِ مبتنی بر سازمان بوروکراتیک کار و حسابداری دقیق و انباشت‌ فزاینده و تجدیدشوندگی مداوم شکل گرفت و نه در هیچ تمدن دیگری.

غرب و بقیه
با اینکه «اخلاق پروتستان» مشخصاً مطالعه‌ای است درباب جوامع غربی اما پای دیگر جوامع را نیز به نوعی وسط می‌کشد. وبر در مقدمه‌ی کتاب – که در واقع مقدمه‌ای است که وبر بر کتاب «جامعه‌شناسی ادیان» نوشت و پارسونز آن را بر «اخلاق پروتستان» افزود – به صراحت این پرسش را پیش می‌کشد که چرا سرمایه‌داری عقلانی صرفاً پدیده‌ای غربی است. وی می‌نویسد: «سرمایه‌داری فقط در غرب به درجه‌ای از اهمیت و به گونه‌ها، اشکال و گرایشاتی دست یافت که هرگز در جای دیگری سابقه نداشته است» (1382، ص. 25) با این وصف وبر دیگر جوامع و دیگر ادیان را برحسب قسمی فقدان یا غیاب می‌خواند. این رویکرد وبری بعدها به موضوع نقدهای پسااستعماری بدل شد، از حیث اینکه چنین رویکردی «بقیه» را صرفاً از حیث اینکه همسانِ «غرب» نیستند و به چیزی چون غرب بدل نشده‌اند می‌خواند، به تعبیر دیگر، خوانشی برحسب غیاب‌ها و فقدان‌های موضوع. به باور ناقدان شرق‌شناسی، جامعه‌شناسی تاریخی- تطبیقی وبر با مبناگرفتن غرب راه را بر فهم «بقیه»ی جهان برحسب ایجابیت‌هاشان بسته است.

@isa_ctc

مقدمه‌ای بر کلاس خوانش جمعی «اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری» در انجمن جامعه‌شناسی ایران، نوشته حسام سلامت

ماکس وبر «اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری»اش را در سال 1905 منتشر کرد. نخستین ترجمه‌ی انگلیسی آن در سال 1930 به دست تالکوت پارسونز انجام گرفت و در سال 1930 منتشر شد که تا اواخر قرن، با وجود کاستی‌ها و ضعف‌های بعضاً تعیین‌‌کننده‌اش، در جهان انگلیسی‌زبان حُکم نسخه‌ی مرجع را داشت، احتمالاً بیش از هر چیز به دلیل بزرگی نام مترجم‌اش. با اینهمه بعد از ترجمه‌ی بی‌نقص استِفِن کالبرگ (که ویراست چهارمش سال 2009 منتشر شد) ترجمه‌‌ی پارسونز تا حدی به حاشیه رفته است. در ایران نیز در دهه‌ی 70 سه ترجمه از کتاب انجام گرفت: مرتضی ثابت‌فر (1370؛ انتشار کتاب گویا تا اواخر دهه‌ی 80 به درازا کشید)، عبدالمعبود انصاری (1371)، و عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی (1373). درباب اهمیت «اخلاق پروتستان» و اینکه چرا در میان اصحاب علوم اجتماعی به کتابی چنین پرارجاع، بیان‌گذار و سنت‌ساز بدل شده است به کرات بحث کرده‌اند. در ادامه به اختصار پاره‌ای از مسائلِ اغلب جانبی کتاب را که برای فهم درست آن ضروری است مرور می‌کنیم.

پیشنیه‌ی مطالعات دین
در آلمانِ قرن نوزدهم در ارتباط با موضوع دین دست‌کم باید سه سنت را از هم تمیز داد. اول، سنت مسیحیت پروتستان و متفکران ملهم از سنت اصلاح دینی که رویکردی همدلانه به دین داشتند و می‌کوشیدند متناسب با اقتضائات زمانه روایتی به‌روزشده از آن به دست دهند. دوم. مکتب تاریخی آلمان در حقوق و اقتصاد که دین را در پیوند اجتماعی با این دو واقعیت توضیح می‌داد. و سوم. هگلیان جوان که دین را به مثابه‌ی شکلی از بیگانگی تحلیل می‌کردند – از برونو بائر و لودویگ فوئرباخ تا مارکس – و از این رو خواهان رفع آن به اتکای قسمی خودآگاهی بودند. وبر در «اخلاق پروتستان» بیش از هر چیز متأثر از دو سنت اول است و چنانکه از یک نوکانتی انتظار می‌رود از سنت سوم فاصله می‌گیرد. وبر در «اخلاق پروتستان» می‌کوشد نسبت جهان‌بینی پروتستان با نوع خاصی از حیات اقتصادی را نشان دهد. در بحث‌های مربوط به اولی وبر به شدت وامدار متفکران پیشرو در سنت پروتستانیِ هم‌عصر خودش بود – بیش از همه، ارنست تروئلچ – و در دومی متأثر از مطالعات تجربیِ گسترده‌ی مکتب تاریخی درباب سبک و سیاق حیات اقتصادی.

وبر علیه مارکس؟
«اخلاق پروتستان» معمولاً یکی از جدی‌ترین تکاپوهای نظری برای توضیح غیرمارکسی سرمایه‌داری فهمیده می‌شود. اگر مارکس سعی داشت تبیینی ماتریالیستی از تاریخ به دست دهد و پیشروند آن را به اتکای پویایی درونی نیروهای مادی توضیح دهد و از این سخن بگوید که ایده‌ها تا چه پایه در بستر تاریخی ریشه دارند و در یک کلام، این هستی اجتماعی است که آگاهی را تعیین می‌کند، وبر در «اخلاق پروتستان» کوشید این روند را برعکس کند و از تعیین‌کنندگی ایده‌ها و نقش برسازنده‌ای که نوع خاصی از جهان‌بینی و کردارهای ملازمِ آن در برآمد یک فرماسیون اجتماعی – یا دست‌کم مهیاساختن شرایط امکان آن – ایفا می‌کنند، حرف بزند. چنانکه خودِ وبر نیز در «اخلاق پروتستان» گفته است کتاب در واقع «کمکی است به درک نحوه‌ی تبدیل ایده‌ها به نیروهای مؤثر در تاریخ». با اینهمه به‌دست‌دادن چنین روایتی که وبر را از اساس در تقابل با مارکس می‌نشاند و کار این دو را به رودرروی تبیینی ایدئالیستی از سرمایه‌داری با ایستاری ماتریالیستی از آن تقلیل می‌دهد در نهایت به بیراهه می‌رود. خود وبر بارها به صراحت اعلام کرده است که قصد ندارد در تقابل با رویکرد ماتریالیستی به تاریخ که تأکیدش را صرفاً یا عمدتاً بر نقش زیربنای اقتصادی و نیروهای مادی می‌گذارد نگاه‌ را به جانب برسازندگی ایده‌ها برگرداند و روایتی به همان اندازه یک‌طرفه، تعین‌گرا و ایدئالیستی از تکوین سرمایه‌داری به دست دهد. او به حُکم میراث نوکانتی‌اش بر این باور بود که هر الگوی‌ نظری با رویکرد سوبژکتیو پژوهشگر و ارزش‌هایی که وی بدانها پایبند است نسبت دارد و به این اعتبار، هر پژوهشگر در تبیین موضوع مد نظرش برحسب این «تناسب ارزشی» عمل می‌کند. از این حیث الگوی ماتریالیستی مارکسی در تبیین سرمایه‌داری «از حیث علمی» به همان اندازه مشروع است که چارچوب نظری ایدئالیستی وبر. موضوع صرفاً بر سر تفاوت در برجسته‌سازی‌ها و تأکیدگذاری‌هاست. در توضیح تکوین سرمایه‌داری، سنت مارکسی بر نیروهای‌های مادی و زیربنای اقتصادی تأکید می‌گذارد و سنت وبری اهمیت جهان‌بینی و اخلاق را برجسته می‌کند. این دو رویکرد حین گفتگوی انتقادی پیوسته نارسایی‌ها و نابسندگی‌های یکدیگر را به رخ هم می‌کشند بی‌‌آنکه هیچیک بتواند دیگری را «از حیث علمی» برای همیشه «ابطال» کند.

به اطلاع می رساند
دوره" روش شناسی تلفیقی در علوم اجتماعی" با تدریس دکتر محمدحسین حسنی، فردا 18 آذر 96 در مرکز آموزش های تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران آغاز می شود.
شماره تماس جهت شرکت در دوره: 09337992759
آدرس: خیابان سید جمال الدین اسدآبادی (یوسف آباد). کوچه 63. پلاک 2. طبقه دوم غربی

شرح دوره آموزشی" روش شناسی تلفیقی در علوم اجتماعی"
دکتر محمد حسین حسنی

مخاطبان: علاقمندان، دانشجویان و دانش آموختگان کلیه رشته های علوم انسانی و پزشکی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری
در این دوره آموزشی، ابتدا تفاوت روش شناسی با روش تحقیق و تکنیک های تحقیق بیان می شود و سپس سیر تاریخی پاردایم های نظری اثبات گرایی، تفسیر گرایی و تلفیق گرایی مطرح می شوند. تفاوت پژوهش های کمی و کیفی و تلفیقی و کثرت گرایی روش شناختی و سه سویه بینی و انواع آن به بحث گذاشته می شود. معرفی نمونه پژوهش های تلفیقی، انجام یک پژوهش تلفیقی و بحث مشارکتی نیز بخش پایانی دوره را تشکیل می دهد.
سر فصل مطالب دوره
1ـ تفاوت روش شناسی، روش تحقیق و تکنیک های تحقیق
2ـ معرفی پاردایم های روش شناسی به ترتیب سیر تاریخی
3ـ تفاوت روش های کمی و کیفی
4ـ ضرورت کثرت گرایی روش شناختی و سه سویه بینی
5ـ استراتژی پژوهش های تلفیقی
6ـ روش های نمونه گیری در پژوهش های تلفیقی
7ـ چشم انداز روش شناسی تلفیقی برای ایران
8ـ معرفی نمونه پژوهش های تلفیقی
9ـ انجام یک نمونه کلاسیک پژوهش تلفیقی
10ـ بحث مشارکتی و پایانی

@isa_ctc

به اطلاع می رساند
جلسه دوم درسگفتار " سرمایه داری و شیزوفرنی" با تدریس امیر خراسانی، امروز 9 آذر 96 در مرکز آموزش های تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران برگزار می شود.
شماره تماس جهت شرکت در دوره: 09337992759
آدرس: خیابان سید جمال الدین اسدآبادی (یوسف آباد). کوچه 63. پلاک 2. طبقه دوم غربی

شرح دوره آموزشی" روش شناسی تلفیقی در علوم اجتماعی"
دکتر محمد حسین حسنی

مخاطبان: علاقمندان، دانشجویان و دانش آموختگان کلیه رشته های علوم انسانی و پزشکی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری
در این دوره آموزشی، ابتدا تفاوت روش شناسی با روش تحقیق و تکنیک های تحقیق بیان می شود و سپس سیر تاریخی پاردایم های نظری اثبات گرایی، تفسیر گرایی و تلفیق گرایی مطرح می شوند. تفاوت پژوهش های کمی و کیفی و تلفیقی و کثرت گرایی روش شناختی و سه سویه بینی و انواع آن به بحث گذاشته می شود. معرفی نمونه پژوهش های تلفیقی، انجام یک پژوهش تلفیقی و بحث مشارکتی نیز بخش پایانی دوره را تشکیل می دهد.
سر فصل مطالب دوره
1ـ تفاوت روش شناسی، روش تحقیق و تکنیک های تحقیق
2ـ معرفی پاردایم های روش شناسی به ترتیب سیر تاریخی
3ـ تفاوت روش های کمی و کیفی
4ـ ضرورت کثرت گرایی روش شناختی و سه سویه بینی
5ـ استراتژی پژوهش های تلفیقی
6ـ روش های نمونه گیری در پژوهش های تلفیقی
7ـ چشم انداز روش شناسی تلفیقی برای ایران
8ـ معرفی نمونه پژوهش های تلفیقی
9ـ انجام یک نمونه کلاسیک پژوهش تلفیقی
10ـ بحث مشارکتی و پایانی

@isa_ctc

به اطلاع می رساند
درسگفتار " رویکردهای نظری به سیاست فرهنگی " با تدریس دکتر نعمت الله فاضلی، فردا سوم آذر 96 در مرکز آموزش های تخصصی انجمن جامعه شناسی ایران برگزار می گردد.
شماره تماس جهت شرکت در دوره: 09337992759
آدرس: خیابان سید جمال الدین اسدآبادی (یوسف آباد). کوچه 63. پلاک 2. طبقه دوم غربی