Bola tug'ilgandan keyingi uch yil uning hayotidagi eng muhim davr hisoblanadi. Sababi ushbu davrda bolaning miyasi tashqi ta'sir va ma'lumotlarga nisbatan o'ta sezgir bo'ladi (fakt: bola miyasida bu vaqt oralig'ida sekundiga bir millionga yaqin yangi neyron aloqa shakllanadi). Tadqiqotlarga ko'ra, inson o'z umri davomida oladigan barcha axborot va ma'lumotlarning 70 foizini 3-5 yoshgacha bo'lgan davrda oladi.
Bolalar tashqi muhitdan (artof-muhitdan) kelayotgan ma'lumotlarni sezgi organlari orqali qabul qiladi. Ya'ni o'z tana a'zolari – ko'zi orqali ko'rish, qulog'i orqali eshitish, tili orqali ta'm bilish, teri orqali sezish va h.k. Ushbu sezgi organlari orqali miyaga keladigan signallar qayta ishlanib, bolaning dunyo haqida tasavvurlari, tushunchalari paydo bo'ladi. Shu sababli 3-5 yoshli bolalar atrof-muhitni o'rganishda judayam faol bo'lib, tahlil qilish, savollar berish orqali o'zlarining "bilim"larini shakllantiradilar.
3 yoshgacha bo'lgan bolalarda rivojlanish jarayoni judayam tez kechgani hisobiga ham, uning kelajagi uchun ushbu vaqt oralig'idagi atrof-muhit juda katta ahamiyatga ega. Aynan ushbu davrda bolalarda jismoniy harakatlar bilan bir qatorda nutq, ijtimoiy muloqot, emotsional xarakter umuman olganda kognitiv qobiliyatlar ham rivojlanadi.
Shu sababli yosh onalarga bolalari uchun chaqaloqligi paytidanoq kitob o'qib berish tavsiya etiladi. Ha, aynan kitob o'qib berish. 4-5 daqiqadan oshmagan holdagi mutolaa hamda turli xil rasmli kitobchalar orqali o'n oygacha bo'lgan bolani kitobga "moslashtirib" borsangiz, o'n oydan uch yoshgacha bo'lgan vaqt oralig'ida siz 20 daqiqalik kitob o'qib berish orqali uning so'z boyligi shakllanishiga hissa qo'shasiz.
Aynan ushbu davr mobaynida miya rivojlanish jarayonida bo'lgani uchun bolaning xotirasi juda yaxshi ishlaydi. Shu sababli, bolaning tili chiqishni boshlaganidanoq til o'rgatish maqsadga muvofiqdir. "Bola buncha ma'lumotni qanday oladi, bu u uchun og'irlik qilishi mumkin", - desangiz adashasiz. Ushbu yoshdagi bolalar tashqi ta'sirga o'ta sezgir bo'lishadi va atrof-muhitdan kelayotgan ma'lumotlarni osonlik bilan o'zlashtirishadi. Bola o'n oyligidan boshlab uch yoshigacha 2,500-3,000 ta so'z o'rgana oladi. Til o'rganish, she'r yodlash orqali u nafaqat xotirasini, balki aqliy rivojlanishini ham o'stirib boradi.
3-5 yoshgacha bolalarning ongini faqatgina multfilmlar orqali "zaharlash" bu eng katta xato. To'g'ri, multfilmlar bolaga zavq beradi, dunyoqarashini oshiradi. Lekin u kelajakda kitob o'qilmasligiga olib kelishi mumkin. Sababi bolakay yoshligidanoq zavqni ekran ortidagi jonli narsalardan oladi. Ya'ni u multfilm tomosha qilayotganida tasavvurini ishlatishi shart emas, shunchaki qahramonlar hayotida yashab, his qila olsa bas. Keyinchalik ham ana o'sha 4-5 daqiqalik kadrlardan zavq olishga o'rganib qoladi. Ammo kitobdan zavq olish uchun, oldin uni o'qish, tasavvur qilish, qahramonlar hayotida yashash lozim. Masalan, siz soniyalar ichida kadrlar orqali oladigan narsangizni olish uchun kamida kitobning 10-20 varog'ini o'qishingiz kerak bo'ladi. Qisqa qilib aytganda, multfilmlar bolakayning miyasini qaysidir ma'noda "dangasa" qilib qo'yadi.
Bolalarni kichik davridanoq telefon, turli xil gadjetlarga o'rgatish uning shakllanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bu uning nafaqat sog'lig'i, rivojlanishi, balki ruhiyatiga ham o'z ta'sirini o'tkazadi. Kun davomida telefondan foydalanadigan kichkintoylar boshqa tengdoshlariga nisbatan kam uyqu, agressiv bo'lib qolishlari yolg'on emas.
Umumiy qilib aytganda, aynan 3-5 yoshgacha bo'lgan davr bolaning kelajagini belgilab berishi mumkin. Aynan ushbu davrda bola ham jismonan, ham aqlan, ham ruhiy va hissiy tomonlama shakllanadi. Shuning uchun bola tug'ilganidanoq uning nafaqat jismonan, balki ma'nan rivojlanishi uchun ham to'g'ri sharoit yaratish juda zarur.
Onalar. Bolangiz hali go'dakligidayoq u bilan suhbatlashishni boshlang. Kitob, she'rlar o'qib bering. Uning oldida yaxshi so'zlardan foydalaning. U biladi, u sezadi, u his qila oladi. Unutmang, millat kelajagi sizning qo'lingizda!
@jamiyatshunos
