Musulmonlar tanazzuli 3
Uchinchi bosqich: Usmoniylar davridagi tanazzul1453-yil. Vizantiya. Konstantinopol. Yigirma to’rt yoshidayoq ulkan shaxs bo’lib yetishgan Mahmud Sulton Fotih shu kungacha sodir bo’lmagan ishni amalga oshirdi. Bir necha davrlardan beri ishg’ol qilinmayotgan Konstantinopol Mahmud Fotih davrida fath qilindi. Bu voqeadan keyin musulmon jamiyatining rivojlanishi va tanazzuldan qaytishi borasida bot-bot fikrlar yoyildi. Ammo, ushbu fathning o’zi har jabhada oldinga siljish uchun ancha kamlik qilar edi. Mahmud Sulton davrida musulmonlar har taraflama kuchaydi. Yangi-yangi hududlar fath qilindi, ilm-u ma’rifatga oshno bo’lgan hukmdor olimlarga juda ko’plab qulayliklar yaratdi. Ijtimoiy, madaniy va siyosiy hayotda musulmonlarning ahvoli bir muncha yaxshilandi. Lekin, bu oldinga siljish uzoqqa bormadi, sulton Mahmud Fotihning o’limidan so’ng musulmonlar tanazzuli davom etdi. Tarixshunos olimlar turkar vositasida musulmonlar tanazzulining bir qancha sabablarini keltirishadi:
1. Turklar axloqan tuban ketishdi;
2. Turklar harbiy sanoat borasida qotib qolishdi;
3. Turklar orasida ilmiy turg’unlik yuz berdi.Afsuski, turklarning va musulmonlarning baxtiga qarshi turklar tanazzulga yuz tutib, ortga keta boshladilar. Ularga ham o’zlaridan oldingi ummatlarning illati tegdi: xasad, adovat, podshohlarning zulmu istebdodi, buzuq tarbiya, amirlarning xoinligi va rohat-farog’atga berilish kuchaydi. XV asrda so’ng turklar harbiy sanoatda hech qanday yangilik kiritishmadi, eski tizimda qotib qolishdi. Natijada, XIX asrdagi harbiy sanoat XV asr Sulton Mahmud Fotih davrida qanday bo’lsa shundayligicha qotib qoldi. Ushbu davr turklar va musulmonlar orasida ilmiy turg’unlik davri bo’ldi. Diniy mutaassiblik kuchayib, dunyoviy ilmlarni o’rganishga juda qattiq qarshilik qilindi. Natijada, yangi-yangi kashfiyotlar qilayotgan G’arbdan ilm va ma’rifat borasida ancha orqada qolindi.
Xulosa qiladigan bo’lsak, Nabiy S.A.V va uning to’rt xalifasidan keyin musulmon hukmdorlarining Quron va sunnatga amal qilmay qo’yishlari, e’tiborsizlik ko’rsatishlari natijasida musulmonlar tom ma’noda tanazzulga yuz tutdi. Har jabhada ustun bo’lgan, dunyo xalqlaridan oldinda bo’lgan musulmonlar rivojlanishda ortda qolishdi. Ma’lum bir davrda rivojlangan ilm-u ma’rifat qotib qoldi, xalifa va podshohlarning ko’pchiligi aysh-u ishratga berilib ketdi va xalqning, ummatning g’amini unutishdi. Ushbu uzoq yillik tanazzul davrida
Umar Ibn Abdulaziz, Salohiddin ibn Ayyub, Sayfuddun Qutuz va Sulton Mahmud Fotihlarning say-harakatlari natijasida birozgina bo’lsada oldinga siljish bo’ldi. Ularning davrida adolat tiklandi, ilm va ma’rifatga e’tibor qaratildi va musulmonlar hayotning har bir jabhasida rivojlandi. Ammo, shundoq ham tanazzulga uchrab turgan, bir joyda qotib qolgan musulmonlar boshiga bir balo kirib keldi. Bu – mustamlakachilik balosi edi. Natijada, o’zligini unutgan, Quron va sunnatga amal qilmay qo’ygan, adolatsizlik va razillik botqog’iga botgan bir avlod shakllandi.
Taassuflar bo'lsinkim, Qo’lida Quron va sunnat bo’lishiga qaramay, Muhammad ummati rivojlanishdan to’xtadi va G’arbdan ortda qolib ketdi. P.s ushbu postni yozishda
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining “Olam va odam, din va ilm” kitobidan foydalanildi.
@omonoffozil
