⚡
MUHOKAMALI HOLATAssalomu alaykum, ustoz. Bu - muhokamali mavzu.
1.
Atoulloh Husayniyning "Badoye ul-sanoye" va
Navoiyning "Mezon ul-avzon" asarlari biz uchun asosiy manba bo'lishi kerak.
Raviy faqat o'zak tarkibida keladi. Agar o'zakda raviy tovushi kelsa (
nuqsonsiz qofiya) va agar o'zakda raviy tovushi kelmasa (
nuqsonli qofiya) bo'ladi.
A) jondan - qondan (nuqsonsiz qofiya, ya'ni raviy bor)
B) o'ltirur - bo'lur (nuqsonli qofiya, ya'ni raviy yo'q)
2. Ammo asosda raviy bo'lmaganda,
ba'zan qo'shimchada kelishi mumkin, degan nazariya ham mavjud. Ko'r + magan va sig' + magan so'zlarida qo'shimchadagi "n" tovushini raviy deb qarashadi. (Maktab darsligi uchun bu to'g'ri nazariya, chunki bizning tasavvurimizda Atoyi va Uvaysiylar xato qilishi mumkin emasdek). Ammo bu nazariya umuman XATO.
3. Boburning (jarangli-jarangsizlik haqidagi) qarashlariga keladigan bo'lsak, u adabiyotshunos olim bo'lmagan va uning ijodi ham oldingi mumtoz shoirlarimizniki kabi adabiyot nazariyasiga juda ham mos kelavermaydi. Bu bilan uni kamsitmoqchi emasmiz. Bobur o'z davri uchun ham va bugungi kun uchun ham buyukligicha qolaveradi.
4. Asosiy ayb shundaki, mumtoz adabiyot nazariyasi (aruz vazni ham) arab adabiyotidan bizning ijodimizga kirib kelgan. Va tafovutlar shundan kelib chiqmoqda. Shuning uchun ham
Abdurauf Fitrat "Adabiyot qoidalari" asarida o'zligimizga (turkiyligimizga) qaytish fikrini ilgari surgan edi.
5. Aynan shu holat XX asrda ham yuz berdi. Ya'ni rus tilining grammatik qoidalari ko'r-ko'rona o'zbek tili uchun ham joriy etildi va hozirgacha qiynalib kelyapmiz. Turk tilini o'rganganimdan keyin o'zbek tili grammatikasiga katta o'zgarishlar kiritish kerak, degan fikrga keldim.
6. Demak, raviy masalasida 1-raqamga qarang. Endi savol tug'iladi: demak, raviysiz ham qofiya bo'lishi mumkinmi? MUMKIN EMAS. Biz shartli ravishda Atoyi va Uvaysiylar qo'llagan qofiyalarni (o'ltirur-bo'lur, ko'rmagan-sig'magan) nuqsonli qofiya deb tahlil qilsak o'rinli bo'ladi. Aslida ular qofiyadosh so'zlar emas - bu esa mazkur shoirlarning nazariya borasida biroz oqsaganligini bildiradi.
7. Agar biz raviyning qo'shimchada kelishiga ruxsat bersak, boshqa shoirlarga ham "imtiyoz" berishimiz kerak. Natijada qofiyadosh so'zlar mumtoz janrlarda asosiy va ichki qofiyalar sifatida ko'payib ketadi. Va janrlarni tahlil qilolmay qolamiz.
8. Gumanitar fanlarda hech qachon yakdil fikr bo'lmaydi. Ammo adabiyot nazariyasi "aniq fanlar" sirasiga kiradi va bu fanda har xil qarashlarni ilgari surishimiz bizning bilimsizligimizni, asl mohiyatni tushunmasligimizni anglatadi. Ya'ni "raviy" da ayb yo'q, hamma gap bizning o'zimizda.
👉
@AkbarOtaboyev