Forward from: خاتوونەکانی کتێبی شنۆ
لە درێژەی بەرنامەدا وتارێکی تر لەژێر سەردێڕی "لێکدانەوەیەکی کورتی ڕامیاری، کۆمەڵناسی، دەروونناسی، ئەخلاقی و فەلسەفەی لەسەر ڕۆمانی کوێری " لەلایەن خاتوون (شەیدا مەحموودی)یەوە پێشکەشی ئامادەبووان کرا:
لەم وتارەدا بەکورتی لە ڕوانگەی ڕامیاری و کۆمەڵناسی و دەروونناسی و ئەخلاقی و کارتێکەرییەکانیان لەسەر کۆمەڵگا ڕۆمانەکە خرایە بەرباس. بەشداربووان هەرکام لە گۆشەنیکا و ڕوانینی خۆیانەوە بیروڕایان هێنایە ئاراوە؛ هەروەها باس لە ڕوانگەی بەنرخی دکتۆر ڕەهبەر مەحموودزادە کرا، کە ڕۆمان وەک تاقیگەی ژیان دادەنێرێت و ڕۆماننووس بە وەدیهێبانی هەلومەرجە نائاسایییەکان وا دەکا هەڵسوکەوتەکان هەڵسەنگێنێ و مرۆڤ لەو تاقیگەیەدا شێوەیەک لە ژیان، بەدەر لە ژیانی ئاسایی تاقی کاتەوە و ئەم بارودۆخە لە ڕۆمانی کۆریدا بەجوانترین شێوە خۆی دەنوێنێت.
لە درێژەی وتارەکەدا باس لەو ئازار و زیانانە کرا کە مرۆڤ دەتوانێ لە مرۆڤ و کۆمەڵگای مرۆڤایەتی بدات.
لە ڕوانگەی ڕامیارییەوە، تێنەگیشتنی چینی دەسەڵاتدار لە بێدەسەڵات و حەشاردانی گرفتەکان نەتەنیا بە ڕێگاچارە دانانرێ بەڵکوو خەساری قەرەبوونەکراوی گیرۆدەکردنی گشتی بە نەفامی و کوێری لێ دەکەوێتەوە.
لە بواری کۆمەڵایەتیەوە نووسەر ئەوپەڕی هێزی خۆی بەکار هێناوە هەروەک ئاگاداران لە گشت چین و توێژەکانی بانگهێشت کردووە و گیروگرفتێک که بۆیان دێتە پێش یەگڕا هەستی پێ دەکەن و دەبێ ڕەچاوی هەموو بەرژەوەندییەکان بکەن بۆ بەسەربردنی ژیانێکی هەر چەند نالەبار بەڵام بەهۆی تێکهەڵچوون و دژەبەرایەتی لەنێو پاوانەدا هەلومەرج دەگۆڕێ و شڵەژاوی و شپرزەیی زاڵ دەبێ. لەم بەشدا ڕۆڵی ژن بەجوانترین شێوە وەک کەسێک کە جڵەوی کۆمەڵگای بە دەستە و دەتوانێت کۆمەڵگا بەرەو ئاقاری مرۆڤایی و ئاگایی بەرێت، وێنا دەکرێت. نووسەر جەخت دەکاتە سەر نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان کە لە نەفامیدا چۆن خۆ دەردەخەن و کۆمەڵگا بەرەو زۆڵم و بێعەداڵەتی و داگیرکەری و لەشفرۆشی و ملهۆڕی دەبەن.
لە ڕوانگەی دەروونناسیەوە، مرۆڤ کە توۆشی کوێری دەرون یا زەین و بیر و ئاوەز بێ دەکرێ تووشی گەلێک گیروگرفتی چاوەڕواننەکراو بێ چۆن بە ئاوەزی کوێر و بە نەفامی ناکرێ بڕیاری باش بدرێ.
و لە بواری فەلسەفیشدا ئاماژە بە بیروکەی دکتر (علی اکبرافراسیاب) کرا کە دەڵێ: "ئەم چیرۆکە وەک سەیر و سلووکی عارفان وایە گەلێ قۆناغی قورس و گران تێپەڕ دەکەن تا دەگەن بە ڕاستەقینە و ڕزگاری. ئەو ڕێگە بۆ ئیسلاح و چاکسازیی دەروون پێویستە و ئەوە هێمایەکە لە پیسی و ناپاکی بەرەو جوانی و خاوێنی".
لەم وتارەدا بەکورتی لە ڕوانگەی ڕامیاری و کۆمەڵناسی و دەروونناسی و ئەخلاقی و کارتێکەرییەکانیان لەسەر کۆمەڵگا ڕۆمانەکە خرایە بەرباس. بەشداربووان هەرکام لە گۆشەنیکا و ڕوانینی خۆیانەوە بیروڕایان هێنایە ئاراوە؛ هەروەها باس لە ڕوانگەی بەنرخی دکتۆر ڕەهبەر مەحموودزادە کرا، کە ڕۆمان وەک تاقیگەی ژیان دادەنێرێت و ڕۆماننووس بە وەدیهێبانی هەلومەرجە نائاسایییەکان وا دەکا هەڵسوکەوتەکان هەڵسەنگێنێ و مرۆڤ لەو تاقیگەیەدا شێوەیەک لە ژیان، بەدەر لە ژیانی ئاسایی تاقی کاتەوە و ئەم بارودۆخە لە ڕۆمانی کۆریدا بەجوانترین شێوە خۆی دەنوێنێت.
لە درێژەی وتارەکەدا باس لەو ئازار و زیانانە کرا کە مرۆڤ دەتوانێ لە مرۆڤ و کۆمەڵگای مرۆڤایەتی بدات.
لە ڕوانگەی ڕامیارییەوە، تێنەگیشتنی چینی دەسەڵاتدار لە بێدەسەڵات و حەشاردانی گرفتەکان نەتەنیا بە ڕێگاچارە دانانرێ بەڵکوو خەساری قەرەبوونەکراوی گیرۆدەکردنی گشتی بە نەفامی و کوێری لێ دەکەوێتەوە.
لە بواری کۆمەڵایەتیەوە نووسەر ئەوپەڕی هێزی خۆی بەکار هێناوە هەروەک ئاگاداران لە گشت چین و توێژەکانی بانگهێشت کردووە و گیروگرفتێک که بۆیان دێتە پێش یەگڕا هەستی پێ دەکەن و دەبێ ڕەچاوی هەموو بەرژەوەندییەکان بکەن بۆ بەسەربردنی ژیانێکی هەر چەند نالەبار بەڵام بەهۆی تێکهەڵچوون و دژەبەرایەتی لەنێو پاوانەدا هەلومەرج دەگۆڕێ و شڵەژاوی و شپرزەیی زاڵ دەبێ. لەم بەشدا ڕۆڵی ژن بەجوانترین شێوە وەک کەسێک کە جڵەوی کۆمەڵگای بە دەستە و دەتوانێت کۆمەڵگا بەرەو ئاقاری مرۆڤایی و ئاگایی بەرێت، وێنا دەکرێت. نووسەر جەخت دەکاتە سەر نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان کە لە نەفامیدا چۆن خۆ دەردەخەن و کۆمەڵگا بەرەو زۆڵم و بێعەداڵەتی و داگیرکەری و لەشفرۆشی و ملهۆڕی دەبەن.
لە ڕوانگەی دەروونناسیەوە، مرۆڤ کە توۆشی کوێری دەرون یا زەین و بیر و ئاوەز بێ دەکرێ تووشی گەلێک گیروگرفتی چاوەڕواننەکراو بێ چۆن بە ئاوەزی کوێر و بە نەفامی ناکرێ بڕیاری باش بدرێ.
و لە بواری فەلسەفیشدا ئاماژە بە بیروکەی دکتر (علی اکبرافراسیاب) کرا کە دەڵێ: "ئەم چیرۆکە وەک سەیر و سلووکی عارفان وایە گەلێ قۆناغی قورس و گران تێپەڕ دەکەن تا دەگەن بە ڕاستەقینە و ڕزگاری. ئەو ڕێگە بۆ ئیسلاح و چاکسازیی دەروون پێویستە و ئەوە هێمایەکە لە پیسی و ناپاکی بەرەو جوانی و خاوێنی".