#Сана
🔘 Маънавият вақти
🗓 10 апрель - Абдулла Қодирий таваллуд топган кун
🔹 Сўзим охирида одил судлардан сўрайман: Гарчи мен турлик бўҳтон, шахсият ва сохталар билан, ҳам англашилмовчиликлар орқасида, иккинчи оқланмайдурғон бўлиб қораландим. Лоақал уларнинг, қораловчи қора кўзларнинг кўнгли учун бўлса ҳам, менга энг олий бўлғон жазони бера кўрингиз. Кўнглида шамси ғубороти, тескаричилик мақсади бўлмоғон содда, гўл, виждонлик йигитга бу қадар хўрликдан ўлим тансиқроқдир. Бир неча шахсларнинг орзусича, маънавий ўлим билан ўлдирилдим. Энди жисмоний ўлим менга қўрқинч эмасдир. Одил судлардан мен шуни кутаман ва шуни сўрайман.
Ушбу сўзлар 1926 йил, 16 июнь. Самарқандда ўтказилган судда айтилган. Бу гаплар бутун ҳаётини миллатнинг маърифат йўлида, миллий уйғониш йўлида бирлашишга чорлаган, аммо пировардида ўзи шу халқнинг душмани сифатида айбланган Абдулла Қодирийнинг қалбидан отилиб чиққан оловли сўзлардир.
Дарҳақиқат, "Ўткан кунлар", "Меҳробдан чаён", "Обид кетмон" каби сара асарлари билан халқимизнинг урф-одати, маданияти, маърифатини очиб бериш билан бирга Абдулла Қодирий ўзбек адабий тилининг ривожига ҳам муносиб ҳиссасини қўшган. Унинг қуйидаги фикрлари бунга яққол мисолдир:
"Ўзбек тили камбағал эмас, балки ўзбек тилининг камбағал дегувчиларнинг ўзи камбағал. Улар ўз нодонликларини ўзбек тилига тўнкамасинлар".
Шунингдек, тадқиқотчиларнинг фикрича адибнинг «Ўткан кунлар»таъсирида ўзбеклар, шунингдек кўплаб туркий халқлар орасида Кумуш , Отабек исми кўпайди (ҳозир ҳам давом этяпти).Зайнаб исмини қўйиш сезиларли даражада камайди. «Сиз ўшами?» жумласи иборага айланди. Бу китоб чет элликлар келганда илк тавсия қилинадиган , совға қилишга арзигулик асар. «Мозийга қайтиб иш кўрмоқ хайрлидир» жумласи ёд бўлиб кетди. Кумуш ҳақми, Зайнабми деган мунозаранинг ечими ҳануз изланмоқда, шоирларга илҳом бағишламоқда. Асар асосида олинган фильм Гулчеҳра Жамиловани гўзаллик тимсолига айлантирди.Марғилонлик қиз жувонларга «Кумушбиби юртидан» ибораси қўшиб айтиладиган бўлди(Айниқса, шоир, ёзувчилар ижодида). Зайнаб ва Кумушга атаб кўплаб шеърлар ёзилди. Ўзбек адабиётидаги ҳеч қайси асар шу пайтгача биринчи ўзбек романига тенг келолмади!
© Д. Исақов
Республика маънавият ва маърифат маркази туман бўлинмаси раҳбари