الفبای فردا

کلیات مباحث مطرح شده در نشست دوازدهم و سیزدهم خیر و خرد با حضور دکتر هادی خانیکی



1- بررسی‌ها نشان می‌دهد جامعۀ ایران همیشه در حال رویارویی با دو روند همبسته‌ساز و گسسته‌ساز بوده است. بخشی از این روندهای گسسته‌ساز به خاطر مدیریت و حکمرانی جامعه است و بخشی هم به خاطر تغییرات پردامنه‌ای است که در جامعه رخ داده است. گفتنی است که جامعۀ ایران به خاطر بیشتر شدن مشارکت زنان، بالا رفتن شهر‌نشینی، بالا رفتن سواد، استفاده فراوان از رسانه‌ها و مانند آنها در معرض تغییرات پردامنه اجتماعی است.
اگر روند زوال همبستگی اجتماعی دنبال میشد ما الان بر لب یک پرتگاه بودیم. با این همه و در کنار این روند‌های گسستهساز روندهایی هم وجود دارد که همبستگی ایجاد می‌کنند. مسئلۀ امروز ما مواجهۀ این دو وضعیت با هم است. از یک طرف روندهای گسیختهساز زبانی، قومی، آموزشی، اقتصادی، سیاسی و مانند آن حیات کلی جامعۀ ما را با تهدید مواجه می‌کند و از سوی دیگر نوع جدیدی از همبستگی‌ها بیشتر توسط جامعه در حال شکلگیری است. اگر روندهای گسسسته‌ساز پیشی بگیرد انواعی از گسستگی‌ها در جامعه رخ می‌دهد؛ گسستگی نسلی، گسستگی بین حکومت و جامعه و مانند آن. اگر هم صورت‌های جدید همبستگی که یکی از آنها کنار هم قرار گرفتن دو مفهوم خیر و خرد است است تقویت شود ایران می‌تواند از پرتگاه‌ها بگذرد و سطح تاب‌آوری و پایداری جامعه تقویت می‌شود.
گفتنی است در مورد وضعیت محتوم ایران نمی‌توان حرفی زد و همه‌چیز بستگی به این دارد که کدام یک از این دو روند تقویت شود: روندهای همبسته‌ساز یا روند‌های گسسته‌ساز.
2- در سالهای اخیر که ایران در معرض مخاطرات و تهدید‌های جدی قرار گرفته، جامعۀ بیمناک و بی‌افق دست به اقدامات داوطلبانه زده است. منظور از بی‌افق بودن این است که جامعه شروع می‌کند به انجام کار خیر بدون آنکه به عاقبت و سرانجام آن توجه کند. فرهنگ ما نیز انگاره‌هایی برای تقویت این مسیر دارد؛ مثلاً به ما توصیه می‌کند «تو نیکی می کن و در دجله انداز/ که ایزد در بیابانت دهد باز». این اقدامات داوطلبانه در حوزۀ آموزش زیاد دیده می‌شود چرا که به خاطر منشا سه‌گانه ایرانی، اسلامی و مدرن کار خیر اول سراغ مدرسه و کمک به دانش‌آموزان می‌رود. بی‌افق بودن در این مسیر به این معنا است که مثلاً مدرسه‌ای ساخته می‌شود و توجه نمی‌شود که با نیروی انسانی‌اش چه باید کرد. از منظر توسعه باید به این مسائل اندیشید.
3- نشانگان روند‌های گسیخته‌ساز و پیوسته‌ساز سویه‌های عاطفی، نگرشی و رفتاری دارد. احساس تعلق و همدردی و نیز تعهد و مسئولیت‌پذیری نشانه‌ها و نماد‌های همبستگی هستند و نفرت، خشونت، میل به منفعت‌جویی‌های خودخواهانه، رفتارهایی مثل تک‌روی، مسئولیت‌گریزی و سوء‌ظن و نظائر اینها هم نماد‌های گسیختگی است.
روندهای همبسته‌ساز و گسیخته‌ساز هر دو هم عوامل ذهنی و هم عوامل عینی دارند. کاهش توان تولید ثروت، رشد فقر و نابرابری، رشد بیکاری و بی‌ثباتی شغلی، رشد فساد سازمان‌یافته و رشد حاشیه‌نشینی عوامل عینی‌ای هستند که گسیختگی را تقویت کرده‌اند. عوامل نگرشی هم در این میان وجود دارد: رشد فرد‌گرایی و غلبۀ ارزش‌های مادی، تغییر نظام ترجیحات ارزشی (از فداکاری و ایثار به سمت منفعت‌طلبی‌های خودخواهانه)، ضعف نظام‌های هنجاری قانونی و اخلاقی و احساس زوال اجتماعی مجموعه چیزهایی است که خطر گسیختگی را زیاد می‌کند. عوامل مادی همبستگی هم تشکیل و رشد اقدامات خیرخواهانه است.
4- می‌توان پرسید چه زمینه‌های بالقوه‌ای در فرهنگ اسلامی، فرهنگ ایرانی و فرهنگ مدرن وجود داشته است که می‌تواند تعلیم و تربیت مدرن را به طور متوازن پیش ببرد. به نظر میرسد در حال حاضر میل به خیرخواهی در اوج است (یعنی کمتر جامعه‌ای را می‌توان دید که اینگونه به فکر دیگران باشد) اما شکلش در اوج نیست و باید به تجربه‌های از سر گذشته پرداخت. وقتی سراغ روش‌ها و شکل‌های انجام کار خیر می‌رویم مدرسۀ ایرانی می‌تواند یاری‌گر باشد چرا که در مدرسۀ ایرانی به قدمت ایران تجربه وجود دارد و قدیمی‌ترین نهاد اجتماعی است و ما تجربه‌های مهمی از آن می‌توانیم کسب کنیم؛ سنت وقف و روحیۀ تعاون از جملۀ آنها است. بررسی این تجربه‌ها هم برای نهادی مثل دارالاکرام و هم برای نهادهای مدنی دیگر می‌تواند مفید باشد.

#خیروخرد

@alefbayefarda

شاملو در حوض نقره­ ای
نگاهی به آثار احمد شاملو در قلمرو ادبیات کودکان


اکثر شاعران و نویسندگان و هنرمندان نامی ایرانی در زمینه‌ی ادبیات کودک، کارنامه درخشانی ندارند. آنها یا بطور کلی به این حیطه توجه چندانی نشان ندادند و یا جسته گریخته به گونه‌ای نه چندان جدی و حتی بعضا بی‌کمترین میل و انگیزه‌ای و تنها از روی اتفاق، آثاری پدید آورده‌اند. در این میان، انگشت‌شماری مانند احمد شاملو با خلق آثاری ارزشمند در ادبیات کودک- جدای از اینکه آثارشان در حافظه‌ها ماندگار شده - چشم‌اندازی برای نسل نویسندگان پس از خود گشوده و در این مسیر چراغ راه آیندگان شده‌اند. برخلاف آن دسته از شاعران و نویسندگان کم‌رمق و بی‌علاقه به ژانر کودک، برای شاملو کودک یک مساله جدی تلقی می‌شود. نه موردی از روی رفع خستگی، تفنن و من باب سرگرمی. کیفیت و کمیت آثار شاعر گواه این مدعاست.
... ادامه این یادداشت را در الفبای فردا بخوانید

#یادداشت

@alefbayefarda

تبیین امر کنش‌گری در زیست سنت‌گرایانه


آنچه در این نوشته به طور مختصر و کوتاه به آن پرداخته شده است، بررسی امکان و امتناع کنشگرانه زیستن در زیست جهان سنت‌ها‌ست. این متن در پی تبیین زیست کنشگرانه در نظام فکری و عملی سنت‌گرایی نیز خواهد بود. انسان مدرن کنش و کنشگری را از ویژگی‌های عصر خود می‌داند و امکان زیست توام با مسئولیت، تعهد و کنشگری را در عصر کلاسیک و سنتی به چالش می‌کشد تا آنجا که محدوده زیست جهان انسان سنتی را به مواجهه با موجودی مبهم -از دید انسان مدرن- به نام امر قدسی و نه وجود متعالی و مقدس و از سوی دیگر مقید به برآورده ساختن حاجات شخصی فرد معرفی می‌کند. این نوع رویکرد در مواجهه با زیست سنت‌گرایانه و زیست جهان انسان سنتی، امکان برخورداری از ظرفیت‌های سنت را از انسان مدرن سلب کرده است.
فرد سنت‌گرا سنت را به معنای امری قدیمی و کهن مربوط به اعصار پیشین نمی‌داند بلکه از نظر یک سنت‌گرا، سنت به معنای جست‌وجوی امری کلی، غیرمقید و واحد در هر آن‌ چیزی از امور متکثر و جزئی است که فرد در زیست خود با آنها مواجه می‌شود. فرد سنت‌گرا هر پدیده‌ی جزئی و متکثر را یک نمود و بروز بیرونی از امر معنایی و عقلی می‌داند که عموم آن را با حقیقت می‌شناسند و شناختن یا دیدن امور را برای فهم حقیقت نهان در آنها کافی نمی‌داند و سعی در زیست هستی می‌کند تا دوگانگی بین او و هستی مرتفع شود و به درک اکمل و اتم حقیقت نائل شود که این یگانگی جز درهم‌آمیختن با آن پدیده در قالب عمل و کنش ممکن و میسر نخواهد شد.
در چنین رویکردی، کنش لازمه‌ی زیست جهان یک سنت‌گرا خواهد بود و برای رسیدن به حقیقت معنوی و عقلی، راهی جز کنشگری باقی نخواهد ماند.

یادداشت کامل در الفبای فردا
کانال تلگرام نویسنده

#یادداشت

@alefbayefarda

گزارش «نمایش فیلم مشق امشب» 1
برگزار شده توسط جمعیت خیریۀ غدیر

مشق امشب، ساخته آقایان نعمت‌اللهی و نجاتی است و از دانش‌آموزان درباره غذا، درس خواندن، تنبیه شدن، کار کردن، تشویق شدن، عاشقی، غذا، خارج از کشور و ... می‌پرسد و به صورت مشخص وضعیت مدارس ایران و اختلاف طبقاتی بین دانش‌آموزان را به چالش می‌کشد. فیلم، شعار نمی‌دهد و صرفا واقعیت را به تصویر می‌کشد و بدون هرگونه داوری، بحران موجود در مدارس و خانواده‌ها را آشکار می‌سازد و نظام آموزش و پرورش و اقتصاد کشور را به چالش می‌کشد. مشق شب ناکارآمدی‌های ساختار مدارس، آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه و بیکاری، بی‌سوادی و بی‌تفاوتی نسبت به تعلیم و تربیت کودکان در خانواده‌ها را نمایش می‌دهد. بازیگران فیلم، دانش‌آموزان ایرانی هستند که صرفا راوی زندگی روزانه خودشان هستند؛ بدون هیچ متن از پیش نوشته شده‌ای.

پس از نمایش فیلم هر یک از این سه استاد (آقایان مصطفی ملکیان، مقصود فراستخواه و نعمت‌الله فاضلی) به ارائه نظرات خویش پرداختند. در ادامه به نکاتی که استاد مصطفی ملکیان به آنها اشاره کرد می‌پردازیم و صحبت های آقایان فراستخواه و فاضلی در یادادشت‌های بعدی شرح داده می‌شود.


استاد ملکیان با اشاره به اینکه تبعات خطای دکتر و مهندس، خیلی زود آشکار می‌شود ولی خطای کارگزاران امر تعلیم و تربیت، به راحتی قابل رویت نیست و ممکن است خطاهای گسترده‌ای در نظام آموزش و پرورش رخ دهد و جامعه هیچ واکنشی نشان ندهد، بیان نمود که ۶ عیب نظام آموزش و پرورش در ایران، کیان جامعه را به خطر می‌اندازد و آن عیب‌ها به این قرار‌ند:
۱. آموزش و پرورش متکی به حافظه است و نه فهم؛
۲. آموزش و پرورش مبتنی بر تقلید است و نه تفکر؛
۳. آموزش و پرورش، همرنگی با جماعت را دوست دارد و نه خوداندیشی و استقلال را؛
۴. آموزش و پرورش ما، ایدئولوژیک است؛
۵. در آموزش و پرورش، آزادی وجود ندارد؛
۶. در آموزش و پرورش، درس‌ها و مهارت‌های زندگی معطوف به حل مسائل واقعی زندگی افراد، ارائه نمی‌شود.
ایشان بیان نمودند که بر خانواده‌ها فرض است که برای رفع این ۶ نقیصه، به احوالات فرزندان خود در خانه و ورای خدماتی که مدرسه ارائه می‌دهد، رسیدگی کنند.

@alefbayefarda

مرور متون عرفانی، دلالت‌هایی از هماهنگی بین حضور در بازار عرفای مسلمان و زیست خیرخواهانه و کنش خیر در تعامل با دیگری را آشکار می‌کند و اینکه زیست اخلاقی عرفا در بازار به منزله یک کنش اجتماعی و مبتنی بر یک رویکرد فردگرایانه توانسته است منتج به عدالت‌گستری در غیاب یک نظام حکمرانی کارآمد گردد. در حالی که باور عموم آن است که عرفا نسبت به مسائل اجتماعی و اقتصادی بی اعتنا بوده‌اند، شواهد متعددی از حضور ایشان در بازار وجود دارد. از سوی دیگر، مرور تحولات سیاسی و اقتصادی صورت گرفته طی یک قرن اخیر در کشورهای اسلامی نشان می‌دهد که عموم نیروهای تحول‌خواه، گمان کرده‌اند که صرف بازتولید گفتمان اجتماعی و اقتصادی اروپایی در قرن‌های پیشین می‌تواند شفابخش دردهای جوامع اسلامی باشد، حال آنکه شواهد مختلف نشان می‌دهد که اتکای صرف به تجارب طی شده سایر جوامع بدون در نظر داشتن ترتیبات نهادی حاکم بر جوامع اسلامی، منتج به خلق کنش خیر نشده و نابرابری‌های اقتصادی، فقر، سیطره نظام تبعیض و بحران‌های زیست‌محیطی را تشدید نموده است. این نوشته مختصر در پی آن است که نشان دهد، تمسک به الگوی زیست اقتصادی عرفا، می‌تواند در راستای درمان مسائل و مصائب جهان معاصر کارآمد واقع شود.

مشاهده یاداشت
کانال تلگرام نویسنده

#یادداشت

@alefbayefarda

بنیاد کمک‌های نیکوکارانه (CAF) از سال 2010 هر ساله وضعیت فعالیت‌های خیرخواهانه را در سراسر جهان گزارش می‌کند. در این گزارش‌ها با بررسی پاسخ‌ها به سه سوال مشخص شاخصی به دست می‌آید که بر اساس آن رتبه‌بندی انجام می‌شود. این سه سؤال به قرار زیر است:
(1) آیا طی یک ماه گذشته به فردی غریبه کمک نقدی یا غیرنقدی کرده‌اید؟
(2) آیا طی یک ماه گذشته به خیریه‌ای کمک مالی کرده‌اید؟
(3) آیا طی یک ماه گذشته برای فعالیت‌های داوطلبانه در یک سازمان زمان گذاشته‌اید؟
در گزارش اخیر این نهاد (منتشر شده در 2022) داده‌های مربوط به 119 کشور بررسی شده که نمایانگر 90 درصد جمعیت بزرگسال جهان است. در این گزارش 64 درصد ایرانی‌ها به سوال اول پاسخ مثبت داده‌اند. در پاسخ‌های این سوال ایرانی‌ها کمی بهتر از متوسط جهانی (62 درصد) هستند. در مورد سؤال دوم 49 درصد ایرانی‌ها پاسخ مثبت دادند که باز هم بهتر از متوسط جهانی (35 درصد) است. در سؤال سوم وضعیت ایران بدتر از متوسط جهانی (23 درصد) است و تنها 15 درصد افراد به این سؤال پاسخ مثبت داده‌اند. به طور کلی هم متوسط این سه شاخص برای ایرانی‌ها 43 و عدد متوسط جهانی 40 است. نکتۀ دیگری که مناسب است محل توجه قرار گیرد این است که رتبۀ ایران از جهت زمان گذاشتن برای فعالیت داوطلبانه در سازمان‌های غیر‌انتفاعی در مقایسه با کمک‌های مالی به این سازمان‌ها به شکل معناداری پایین‌تر است. مشخصاً نسبت اهدا پول به اهدا زمان به سازمان‌ها در ایران حدوداً 3 است در حالی که این نسبت در جهان حدوداً 1.5 است.
داده‌های این گزارش نشان دهندۀ بهبود وضعیت ایران در هر سه شاخص و نیز شاخص کلی از سال 2020 تا سال 2021 است. با این همه رشد ایران در شاخص‌ کمتر از متوسط جهانی است و از این جهت رتبه ایران در میان کشورهای مورد بررسی افت کرده و از 32 به 48 رسیده است. به طور کلی هم جایگاه ایران از سال 2016 تا 2021 افت کرده و از 17 به 48 رسیده است.

برای بررسی بیشتر جداول پایین پست را ببینید یا گزارش‌های اصلی را مشاهده کنید:
World Giving Index (2022)
World Giving Index (2021)
World Giving Index (2010-2019)

@alefbayefarda