Boburnama

Farg‘ona kichik viloyatdir, g‘alla va mevasi farovon. Tevarak-atrofi tog‘lar bilan o‘ralgan, Gʻarbiy tarafida, ya’ni Samar­qand va Xo‘jand tomonida tog‘ yo‘q. Ushbu yoqdan boshqa hech bir tomondan qishda dushman kela olmas.

____

Ferghana is a small region; there is plenty of bread and fruit. There are mountains around Ferghana; from the west: the outskirts, where Samarkand and Khujand, there are no mountains; on no side but this one can the enemy pass through in winter.

___

Фергана – небольшая область; хлеба и плодов там много. Вокруг Ферганы находятся горы; с западной: окраины, где Самарканд и Ходженд, гор нет; ни с какой стороны, кроме этой, враг не может пройти зимой.

Farg‘ona viloyati beshinchi iqlimdadir. Sharqi Koshg‘ar, g‘arbi Samarqand, janubi Badahshonning chegarasi — toglar, shimolida ilgarilar Olmoliq, Olmotu va Yangi singari shaharlar bo‘lgan ekan, uni kitoblarda O‘gror deb yezadilar, mo‘g‘ul va o‘zbaklar yurishlari tufayli hozirgi paytda buzilib ketgan, aslo obodonlik asari qolmagan.

____

Farghāna is situated in the fifth climate and at the limit of settled habitation. On the east it has Kāshghar; on the west, Samarkand; on the south, the mountains of the Badakhshān border; on the north, though in former times there must have been towns such as Ālmālīgh, Ālmātū and Yāngī which in books they write Tarāz, at the present time all is desolate, no settled population whatever remaining, because of the Mughūls and the Aūzbegs.

___

Фергана – область в пятом климате, находится на границе возделанных земель; на востоке от нее – Кашгар, на западе – Самарканд, на юге – горы Бадахшанской границы; на севере, хотя раньше и были города, подобные Алмалыку, Алмату и Янги, название которого пишут в книгах Таразкент, но они разрушены моголами, и там совсем не осталось населенных мест.

Tangri taoloning inoyati va koinot sarvari boʻlgan hazrat Rasuli akramning shafoati, pokkoʻngil chahoryorlarning himmati bilan seshanba kuni, ramazon oyining beshinchisida, sakkiz yuz toʻqson toʻqqizinchi yili Fargona viloyatini oʻn ikki yoshda podshohi boʻldim.

____

In the month of Ramẓān of the year 899 (June 1494) in the twelfth year of my age, I became ruler in the country of Farghāna.
___

Во вторник пятого числа месяца рамазана года восемьсот девяносто девятого я стал государем области Ферганы, на двенадцатом году жизни.

Ishoqxon Ibrat - milliy uyg‘onish davrining faol ijokorlaridan biri, serqirra iste’dod sohibi, zabardast tilshunos, ma’rifatparvar shoir, ilk o‘zbek matbaachilaridan biri.

Minglab ziyolilarning yostig‘ini quritgan qatag‘onning dahshatli kezlari – 1937-yilning ilk bahorida Ishoqxon Ibrat ham qamoqqa olindi. Keksalik sabab ham jismoniy, ham ruhiy azoblarga dosh bera olmadi. Sud hukmigacha ham yetib kelolmasdan qamoqxonada ikki oy yotib, hayot bilan vidolashdi.

Xudoybergan Devonov - O‘zbek kinosi va fotografiyasi asoschisi.

Afsuski, 30-yillar oxirida avjiga chiqqan Stalinning qatag‘on mashinasi Xudoybergan Devonovni ham chetlab o‘tmadi. 58 yoshli fotosuratchi 1937 yilda hibsga olinib, Yangiyo‘ldagi siyosiy mahkumlar lageriga yuboriladi.


Unga NKVD tomonidan aksilinqilobchi tashkilot rahbarlari Fayzulla Xo‘jayev va Davlat Rizayevning topshirig‘i asosida Angliya razvedkasi foydasiga josuslik qilgani, Xorazmda bosmachilik harakatini tashkil qilgani, bosmachilar yetakchisi Junaidxon bilan shaxsan aloqada bo‘lgani kabi ayblar qo‘yiladi.

1938 yil 5 sentyabrda, atigi 20 daqiqa davom etgan sudda Xudoybergan Devonov O‘zbekiston SSRni SSSRdan ajratib olib, burjua davlatni barpo etish maqsadini qo‘ygan aksilinqilobiy, millatchilik, qo‘zg‘olonchilik, terrorchilik va diversiya-zararkunandachilik tashkiloti bilan aloqa o‘rnatganlikda, tumanma-tuman kezib, ingliz ravedkasi uchun josuslik ma’lumotlarini to‘plaganlikda aybdor deb topilib, oliy jazo – o‘limga mahkum qilinadi. Mol-mulki esa davlat foydasiga musodara qilinadi. Hukm o‘sha kuniyoq ijro etiladi.

Mahmudxo‘ja Behbudiy vatandoshlarining ko‘proq ma‘rifatli bo‘lishlarini istagan, shu maqsadda ro‘znoma va jurnallar nashrini yo‘lga qo‘yishda ishtirok etgan.

Mahmudxo‘ja Behbudiyning 1915 yili "Oyna" jurnalida nashr qilingan maqolasi "Bizni kemirguvchi illatlar" deb sarlavhalangan. U o‘z maqolasida ko‘targan muammolar bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan.