میقان در آتش جهل محیط زیستی
حسین آخانی
✅ در تاریخ 1 دی ماه آتش سوزی هولناکی در دریاچه شور میقان (تالاب میقان) اتفاق افتاد. عکس‌های این آتش سوزی بسیار غیر عادی بود، شبیه یک انفجار بسیار بزرگ.
✅ تاریخ اطلاعات گیاهشناسی میقان به اواخر قرن نوزدهم بر می گردد، زمانی که اشتراوس تاجر آلمانی در اراک زندگی می کرد و گیاهانی از منطقه طرمزد دریاچه میقان جمع آوری کرده بود. بعد از آن هیچ اطلاعی از گیاهان منطقه منتشر نشده بود که در سال های 1364 و 1365 این نگارنده که هنوز دانشجوی لیسانس بود به مطالعه این منطقه به عنوان اولین پروژه علمی خوده پرداختم. حاصل این تحقیق کشف سه گونه گیاهی ناشناخته و مهم برای ایران به اسامی Microcnemum corraloides، Schrenkiella parvula و Asparagus lycanonicus گردید. در آن پژوهش مشخص شد که حدود یک سوم گونه‌های شناخته شده شور پسند ایران (تا آن زمان) در کویر میقان رویش داشتند. در سال های 1366 تا 1368 که من در بخش گیاهشناسی موزه تاریخ طبیعی مشغول کار بودم گزارشی از ارزش‌های اکولوژیکی این تالاب به سازمان محیط زیست منعکس کردم و درخواست کردم که این منطقه به عنوان حفاظت شده تحت حفاظت قرار گیرد. متاسفانه یکی از کارشناس‌های دفتر محیط طبیعی – شاید بیشتر به دلایل شخصی- اجازه نداد این پیشنهاد به جریان افتد و شانس حفاظت قانونی میقان از دست رفت.
✅ ابتدای دهه 80 کارخانه استخراج سولفات سدیم در میقان راه اندازی شد. این کارخانه ضمن تخریب بسیار گسترده با احداث جاده‌ای تا جزایر عملا میقان را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرد. این جاده که شبیه میانگذر ارومیه بود خود نقش مهمی در عدم توازن رطوبت بین دو بخش ایفای نقش کرد.
✅ حدود یک دهه است که فاضلاب تصویه شده اراک به تالاب اختصاص داده شد. ورود این آب شیرین، گرم و مغزی تالاب آب شور میقان به یک تالاب آب شیرین با منبع تامین آب غیر متعارف تبدیل شد. تکثیر بیش از حد پشه هم مشکلاتی برای مردم منطقه ایجاد کرد. نی در منطقه رشد زیادی کرد. دوستداران محیط زیست از این تغییر استقبال کردند. چون این اکوسیستم جدید باعث جذب گروهی از پرندگان شد و به دلیل نزدیکی این دریاچه به اراک می توانست جاذبه‌ای گردشگری محسوب شود. آتش سوزی 1 دی و فاجعه دردناک دیگری که در سال 1392 و اتفاقا در دی ماه رخ داد و باعث شد که درناهای مهاجر قبل از ترک تالاب دچار سرما و یخ زدگی شدید شوند همه دلیل بر نادرستی این روش احیا است.
✅ آتش سوزی اخیر تالاب و انفجار غیر عادی نی زارها نشام میدهد که مسئله احیای تالاب‌ها یک عمل علمی و دقیق است و تدابیر مدیریتی و یا احساسی در جمع‌های غیر تخصصی نتیجه درستی به همراه ندارد.
✅ در این سال‌ها میقان تعداد بسیاری از نادرترین گونه های هالوفیت خود را از دست داده است. هر سه گونه جدیدی که من در 30 سال گیش از میقان شناسایی کردم دو تای آن منقرض شده است و از یکی از آنها امسال فقط 4-5 نمونه پیدا کردم.
✅ میقان احتیاج به طرح مدیریتی مبتنی بر برنامه های کاملا علمی دارد که دستگاه‌های مسئول هم متعهد به اجرای آن باشند. تالاب مصنوعی و تبلیغ بیش از حد بر توده کاشته شده قره داغ، داغ میقان و آثار اکولوژیکی ویرانگر خشک شدن آن را پاک نکرده است. میقان یکی از بزرگترین کانون های تشکیل ریزگرد در ایران مرکزی و آنهم در مجاورت یک شهر صنعتی بزرگ با مشکلات بسیار است. میقان باید با آبهای طبیعی منطقه احیا شود.
✅ مهمترین منابع آبی میقان رودخانه های کرهرود، فراهان و شهراب هستند. رود کرهرود از حوضه آبریز قره کهریز تامین می‌شود. این رودخانه از روستاهای ضامنجان، فیجان، سنجان و کرهرود می گذشت و با عبور از ضلع جنوبی اراک خود را به میقان می رساند. بنا بر گزارش خبرگزاری مهر معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان مرکزی کفته اند که بیش از ۱۲ هزار سازه آبخیزداری با ظرفیت ۸۶ میلیون متر مکعب ذخیره آب در استان مرکزی وجود دارد. این حجم از عملیات غیر علمی سازه‌ای عامل اصلی مرگ میقان است.
✅ متاسفانه کارشناسانی که چندان به مسائل پیچیده روابط هیدرولوژیکی و اکولوژی در حوضه‌های آبریز آشنا نبودند و پیمانکارانی که عادت کرده‌اند با دادن نسخه‌های گمراه کننده به دولتمردان به عنوان آبخیزداری برای خود کار و کاسبی درست کنند شروع به ساختی تعداد زیادی سد های کوچک و بزرگ مانند دینه کبود کردند. این سدها و دادن مجوزهای متعدد استخرهای پرورش ماهی هم مزید بر علت شد که نتیجه این بی تدبیری‌ها همانا خشک شدن میقان است.
✅ مسئولین باید به جای آنکه انرژی جوانان عاشق محیط زیست شهر را به شوهای تبلیغاتی جلب کنند، باید از دانش و توان آنها در جهت بازگرداندن حقابه میقان استفاده کنند که سودش برای منابع طبیعی استان، سلامت شهروندان و حتی اقتصاد شهر بسیار ضروری و فوری است.
https://t.me/eviron_concerns http://www.iran-newspaper.com/newspaper/item/452111
