بازاندیشی درباره مسائل زنان و خانواده در ایران معاصرفاطمه موسوی ویایه
سوال اصلی نشست این است که مسائل اصلی زنان در ایران کدام است، سوال مهمی است و به همان اندازه مهم است که چه کسی می‌پرسد و چه کسی پاسخ می‌دهد. قبل از هر چیز می‌خواهم مروری داشته باشم بر آنچه زنان ایرانی در صد سال اخیر مساله زنان می‌دانستند و خواهان تغییرش بودند:
▪️در سال‌های پس از انقلاب مشروطه، نشریات انجمن‌های زنان و همین‌طور روشنفکران زمانه خواهان آموزش دختران بودند. در شهرهای بزرگ برای پسران مدارس نوین تشکیل شده بود اما مدارس نوین دخترانه با مقاومت سنت‌گرایان روبرو بود. البته گاهی در نشریات نسوان به حقوق نابرابر و شرایط نامساعد زنان اشاره می‌شد ولی از یک‌سو مجال چندانی برای پرداختن به آن نبود و از سوی دیگر این پیش‌فرض وجود داشت که با آموزش و آگاه شدن زنان می‌توانند در مناسبات خانوادگی و ایفای نقش همسری و مادری جایگاه بهتری کسب می‌کنند. استناد به ارزش تعلیم در قرآن و حدیث باعث اقناع بخشی از مخاطبان می‌شد.
▪️دولت پهلوی در فرایند توسعه آمرانه خود آموزش کودکان را در دستور کار قرار داد و بعد از چند دهه اکثریت کودکان شهرنشین ایرانی، دختران و پسران، به آموزش ابتدایی دسترسی پیدا کردند، بار دیگر زمزمه اصلاح قانون خانواده مطرح شد و اولین نقد جدی بر آن کتاب خانم منوچهریان بود که در سال ۱۳۲۸ منتشر شد اما چندان مورد توجه قرار نگرفت. بعد از انقلاب سفید و اعطای حق رای به زنان که فراتر از انتظارات آنان بود، فرصتی فراهم شد که زنان به احزاب سیاسی و مجلس قانون‌گذاری راه یابند و منوچهریان در جایگاه سناتور قانون خانواده برابر را پیشنهاد کرد که مخالفت‌های بسیاری برانگیخت اما فرصتی شد تا پیشنهادات انجمن‌های میانه‌رو مقبول افتد و قانون خانواده ۱۳۴۶ به تصویب برسد که از قدرت مردان در ریاست خانواده کم کرد و به زنان نیز امکان درخواست طلاق اعطا کرد.
▪️در هنگامه انقلاب ۵۷، مساله زنان به حاشیه رفت و زنان چه سنتی چه تحصیل‌کرده به صف انقلاب پیوسته بودند اما دو قطبی شدن نظام ارزشی جامعه انقلابی خود را ابتدا در مساله زنان نشان داد و دو هفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در حالی که هنوز ماهیت و چگونگی حکومت مشخص نبود، قانون خانواده توسط رهبر انقلاب ملغی شد، چند ماه بعد اندک‌اندک رعایت حجاب شرعی نیز اجباری شد هرچند به دلیل اینکه مساله اکثریت زنان نبود، اعتراض اندکی برانگیخت.
▪️در رونق دوباره جنبش زنان در دهه هشتاد، کمپین یک میلیون امضاء شکل گرفت که خواهان تغییر قوانین نابرابر برای زنان بود. سرکوب جامعه مدنی و سازمان‌های زنان در اواخر دهه هشتاد تا به امروز ادامه یافته است و امکان کنشگری سازمان‌های زنان فراهم نیست، اما روز به روز نارضایتی از حجاب اجباری به‌خصوص بین نسل جوان پررنگ‌تر شد تا آن‌جا که جنبش مهسا را اعتراض به حجاب اجباری تلقی می کنند ولی این تقلیل‌گرایی است، جنبش مهسا فراتر از حق پوشش، اعتراض به نادیده گرفتن عاملیت و حق انتخاب زنان بود.
▪️
پس مساله امروز زنان رفتن به استادیوم، حق پوشش اختیاری، داشتن گواهینامه موتورسواری یا شغل دولتی و غیره نیست، همه این‌ها هست ولی چیزی بنیادی‌تر وجود دارد. در نهایت آنچه در صد سال گذشته همچنان مساله زنان است، قوانین نابرابرند و مطالبه آنها به رسمیت شناختن حقوق بشر برای زنان است. اگر در انقلاب مشروطه اقلیت اندکی از زنان تحصیل‌کرده و طبقه اعیان چنین مطالبهای داشتند امروزه اکثریت زنان ایرانی چنین مطالبهای دارند و اساسا تغییرات نهاد خانواده در ایران، الگوی ازدواج و انتظارات از زندگی زناشویی اقتضاء می‌کند که قانون خانواده نابرابر تغییر کند.
@women_socialproblems@fakhtehinstitute
