Criminal Thoughts

LOMBROZO TEORIYASI YOXUD JINOYATCHILARNING KO'RINISHI

Lombrozo bir qator jismoniy belgilarni ("stigmalarni") ajratib ko'rsatgan, ular uning fikriga ko'ra, tug'ma jinoyatkorlikka moyil bo'lgan shaxslarni xarakterlaydi. Bunga noto'g'ri shakldagi bosh suyagi, tor va egri peshona (yoki ikkiga bo'lingan peshona suyaklari), yuz va ko'z yarig'ining asimmetriyasi, ortiqcha rivojlangan jag'lar kiradi. Qizilsochli jinoyatchilar juda kam uchraydi. Eng ko'p jinoyatlarni qora sochli va jigarrang sochli odamlar sodir etadi. Qora sochli odamlar o'g'irlik yoki yondirib yuborish bilan shug'ullanishadi, jigarrang sochli odamlar esa qotillikka moyil. Soqolli odamlar ko'pincha zo'ravonlik va firibgarlik bilan bog'liq bo'ladi.

Tipik zo'rlovchining tashqi ko'rinishi

Katta bo'rtib turgan ko'zlar, shishgan lablar, uzun kirpiklar, tekis va egri burun. Ko'pincha quruq va yorqin sochli blondinlar, ba'zida esa tekis burchakli burunli bo'lishadi.

Tipik o'g'rining tashqi ko'rinishi

Noto'g'ri shakllangan kichik bosh suyagi yoki uzun oval boshli, tekis burun, qora sochlar va kam miqdordagi soqolga ega bo'lishadi.

Tipik qotilning tashqi ko'rinishi

Katta bosh suyagi, peshonasi katta, yuzlarida bo'rttib chiqqan katta yuz suyaklari, uzun burun (ba'zan pastga egilgan), to'rtburchak jag'lar, juda katta ko'z chuqurchalari, oldinga chiqqan to'rtburchak tipidagi iyak, harakatsiz shishadek tikilgan koʼzlar, ingichka lablar, yaxshi rivojlangan ozuq tishlar.

Eng xavfli qotillar ko'pincha qora, jingalak sochli, kam soqolli, qisqa uzunlikdagi qo'lli, juda katta yoki juda kichik quloqlar bilan tavsiflanadi.

Tipik firibgar tashqi ko'rinishi

Yuz oqargan, ko'zlar kichik va jiddiy, burun egri, bosh sochlari (asosan kal) yo'q. Umuman olganda, firibgarlarning tashqi ko'rinishi do'stona bo'ladi. Uni ko'rganingizda aldash qobiliyati borligini anglamaysiz.


@jinoyat_tahlillar

NEKROFILIYA

Nekrofiliya (qadimgi yunoncha nekros –“oʻlik” va philia – “sevgi” soʻzlaridan olingan) – bu oʻlik jismga jinsiy jalb qilinish hissi boʻlib, koʻpincha murdashohlik deb ataladi. Psixologiyada bu hodisa jinsiy ogʻish (parafiliya) hisoblanib, odamning gʻayrioddiy jinsiy istaklarini ifoda etadi. Baʼzi mutaxassislar buni oʻlik jismga boʻlgan fetishizm yoki mustaqil ruhiy kasallik sifatida ham talqin qiladilar. Bu hodisa tirik mavjudotga boʻlgan shaxsiy munosabatni anglatuvchi biofiliyaning ziddiyati hisoblanadi.


Fakt uchun, O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 134-moddasida qabrni yoki murdani tahqirlash, shuningdek murdadagi, qabr ustidagi yoki ichidagi narsalarni olish uchun javobgarlik belgilangan.


@jinoyat_tahlillar

MIQYOS VA DARAJA TUSHUNCHASI

O'ylaymanki, kriminologiya sohasidagi kitoblarda ushbu atama juda ko'p ishlatiladi va ularni farqini anglashda biroz kamchiliklar tug'ilishi mumkin.

Miqyos (Scale)

Ta’rif: Miqyos bu bir qancha o‘lchov birliklarining o‘zaro munosabatini ko‘rsatuvchi nisbiy qiymat.
Maqsadi: Miqyos haqiqiy obyektlar yoki hodisalarni kichraytirilgan yoki kattalashtirilgan holda tasvirlash, o‘lchash yoki solishtirish uchun xizmat qiladi.
Misollar:
Xaritadagi miqyos: 1 sm xaritada 10 km haqiqiy masofani bildirishi mumkin.
Termometrdagi miqyos: Haroratni o‘lchash uchun Selsiy yoki Farengeyt miqyosidan foydalaniladi.

Daraja (Degree)

Ta’rif: Daraja bu bir narsaning boshqa narsaga nisbatan qanchalik bo‘lishini, ya’ni sifat yoki miqdor jihatidan o‘rinni belgilovchi tushuncha.
Maqsadi: Daraja bir narsaning rivojlanish darajasi, qizg‘inlik darajasi, murakkablik darajasi va boshqa ko‘plab sifatlarni baholash uchun ishlatiladi.
Misollar:
Bilim darajasi: Boshlang‘ich, o‘rta, oliy ma’lumot.
Murakkablik darajasi: Oson, o‘rtacha, qiyin.

Farq va o‘zaro bog‘liqlik

Farq: Miqyos asosan miqdoriy o‘lchovga, daraja esa sifat va miqdorning birlashmasiga asoslangan. Miqyos nisbiy qiymatni, daraja esa o‘rinni belgilaydi.
O‘zaro bog‘liqlik: Ba’zi hollarda miqyos va daraja bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lishi mumkin. Masalan, bilim darajasini baholashda miqyos (baholar) va daraja (boshlang‘ich, o‘rta, oliy) tushunchalari bir vaqtning o‘zida qo‘llaniladi.


@jinoyat_tahlillar

"EKOTSID" JINOYATI UCHUN MISOLLAR

AQSH Vyetnam urushi

Ekotsid jinoyati to‘g‘risidagi masala AQSH armiyasining Vyetnam urushi davridagi harakatlariga javoban yuzaga kelgan.

AQSH qurolli kuchlari Vyetnam va Kamboja hududlariga 100 ming tonnadan ortiq defoliantlarni sepgan. Bu kimyoviy moddalar tarkibida daraxtlarga ta’sir etuvchi arboritsid 2,4,5-T va dioksin kabi zaharli moddalar bo‘lgan. Natijada 2 million gektar tropik o‘rmon va Vyetnamning 43% qishloq xo‘jaligi yerlari yo‘q qilingan. Hayvonot dunyosi keskin kamaygan (zaharlangan hududlarda 160 ta qush turidan 20 tasidan ham kam turlari tirik qolgan). Ifloslangan tuproqda o‘rmon tiklanmagan, u yerni yashillashtirish harakatlari amalga oshirilgan.

Fors ko‘rfazi urushi

Fors ko‘rfazi urushi davrida Iroq qo‘shinlari tomonidan 1200 ta neft qudug‘i, bir qator neft quvurlari va neft omborlari portlatilishi ekotsidning eng yirik holatlaridan biri sifatida baholanadi.

Har kuni taxminan 1 million tonna neft yoqilib, atmosferaga 50 ming tonna oltingugurt dioksidi, 100 ming tonna qorong‘i tutun va 80 ming tonna uglerod dioksidi ajralib chiqqan. 1000 kilometr radiusda ifloslangan yog‘ingarchilik (qora-kir yomg‘irlar) kuzatilgan bo‘lib, bu qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining unumdorligini pasaytirib, aholi orasida ommaviy kasalliklarni keltirib chiqargan. Fors ko‘rfaziga taxminan 400 ming tonna neft oqib tushgan va 10 ming kvadrat kilometr maydonda neft dog‘i hosil bo‘lgan. Ko‘rfaz ekotizimi va qirg‘oqbo‘yi hududlari jiddiy zarar ko‘rgan, qushlar ommaviy tarzda nobud bo‘lgan.


@jinoyat_tahlillar

EKOTSID HAQIDA ESHITGANMISIZ?

Ekotsid (yun. οἶκος — uy, lat. caedo — oʼldiraman) — oʼsimlik yoki hayvonot dunyosini ommaviy qirib tashlash, atmosfera yoki suv resurslarini zaharlash, shuningdek, ekologik falokatga olib kelishi mumkin boʼlgan boshqa harakatlarni amalga oshirish deganidir.

Bu termin ilk bor 1970-yilda А. Galfson tomonidan Vyetnam urushida АQShning harakatlariga javoban ilmiy muomalaga kiritilgan. Huquq nazariyasi nuqtai nazaridan, tabiatni yoʼq qilish jazolanishi kerak. Faollar ekotsidni Xalqaro jinoyat sudining yurisdiktsiyasiga kiritish tarafdori boʼlishadi.

Ekotsidga boʼlgan huquqiy baho

Аyrim mamlakatlarda ekotsid jinoyat sifatida baholanadi. Bu mamlakatlarda ekotsid deb ekotizimlarga jiddiy zarar yetkazish yoki yoʼq qilish, shuningdek, insonlar jumladan, turli xil tirik mavjudotlarning salomatligi va farovonligiga zarar yetkazish harakatlari tushuniladi.

BMT hozircha ekotsidni xalqaro jinoyat deb tan olmagan. 2021 yilda xalqaro yuristlar guruhi ekotsidni beshinchi xalqaro jinoyatga aylantiradigan qonun loyihasini ishlab chiqdi.

2019 yilning dekabrida Vanuatuning Yevropa Ittifoqidagi elchisi Gaagadagi Xalqaro jinoyat sudiga tabiatni yoʼq qilishni jinoyat deb hisoblash toʼgʼrisida ariza bilan murojaat qildi.

Rossiya Federatsiyasining jinoyat kodeksida ekotsid

Rossiya Federatsiyasining Jinoyat kodeksining 358-moddasiga muvofiq, ekotsid tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi jinoyat hisoblanadi. Ekotsid deb oʼsimlik yoki hayvonot dunyosini ommaviy qirib tashlash, atmosfera yoki suv resurslarini zaharlash, shuningdek, ekologik falokatga olib kelishi mumkin boʼlgan boshqa maqsadli harakatlar tushuniladi. Bu jinoyat uchun 12 yildan 20 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi belgilangan.
Ushbu qilmish jinoyat sifatida boshqa bir qator mamlakatlar qonunchiligida Turkmaniston (168-1-modda), Tojikiston (400-modda), Qirg‘iziston (388-modda), Qozog‘iston (169-modda), Belorussiya (131-modda), Moldova (136-modda), Ukraina (441-modda) davlatlarining jinoyat kodekslarida mavjud.

Fakt uchun, O'zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida ushbu jinoyatni tartibga soladigan aniq norma mavjud emas. (Ilmiy izlanish uchun ajoyib mavzu.)


@jinoyat_tahlillar

P.DIDDYNING JINOYAT ISHI HAQIDA

Ikki yil oldin, rep musiqachisi va magnati Sean "Diddy" Combs o'zining Beverly Hillsdagi 61 million dollarlik qasrida 53 yoshga to'lgan kunini keng miqyosda nishonlagan edi.

Uning faoliyatiga ko'plab yulduzlar sovg'a berish uchun safarbar bo'lishdi, mehmonlar ro'yxatida Jay-Z, Travis Scott, Meri J Blige, Kehlani, Tinashe, Kris Braun va Mashin Gun Kelly kabi taniqli shaxslar bor edi.

Bu ziyofat uning musiqa sohasidagi 30 yilligini nishonlash bilan bir vaqtga to'g'ri keldi - u o'zining o'ziga xos ko'ngil ocharlik imperiyasini yaratdi va ham ijrochi, ham Mariah Carey, Jennifer Lopez va The Notorious B.I.G. kabi san'atkorlar uchun prodyuser sifatida hip-hopning ovozini o'zgartirgan uch o'n yillikni asoschisi bo'ldi.

2024 yilga kelib esa uning faoliyati inqirozga yuz tutdi.

Nyu-Yorkda qo'zg'atilgan ish bo'yicha yulduz ayol kishilarni o'g'irlash, giyohvand moddalar bilan zaharlash va jinsiy aloqaga majburlashda, qurol va zo'ravonlik tahdidi bilan ayblanmoqda.

Tug'ilgan kunini nishonlagan Los-Anjelesdagi xuddi shu qasrida mart oyida politsiya tomonidan reyd o'tkazildi. Janob Combs barcha ayblovlarni rad etdi va 17 sentyabr, seshanba kuni aybsizligini tan oldi.

Sud jarayoni yana qayta bir qator ayollarning shikoyatlari bilan yuzma-yuz kelgan yildan keyin boshlandi.

@jinoyat_tahlillar

PROKURORNI BOSHQA TILLARDA QANDAY ATASHADI?

Prokuror bu sudda davlat ayblovini qoʻllab-quvvatlovchi mansabdor shaxsdir. Uning vazifalari yurisdiksiyaga qarab farq qilishi mumkin, lekin umuman olganda, u jinoyat ishlarida davlat manfaatlarini himoya qiladi.

Bu kasbning turli mamlakatlardagi nomlari sezilarli darajada farq qilishi mumkin:

1. Ingliz tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarda ularning 3 xil turi bor:
Prosecutor: Eng keng tarqalgan termin.
District attorney: AQShda okrug darajasidagi prokurorlar uchun qoʻllaniladi.
Crown prosecutor: Britaniya Hamdoʻstlik mamlakatlarining ba'zilarida qirol manfaatlarini himoya qiluvchi prokurorlar uchun qoʻllaniladi.

2. Fransiya: Procureur de la République

3. Germaniya: Staatsanwalt

4. Ispaniya: Fiscal

5. Italiya: Pubblico ministero

6. Xitoy: 检察官 (jiǎncháguān)

7. Yaponiya: 検察官 (kensatsukan)


@jinoyat_tahlillar

ADVOKAT BOSHQA TILLARDA QANDAY ATALADI?

Avocat (Fransiya): Advokat. Sudda mijozlar manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega boʻlgan yurist.

Rechsanwalt (Germaniya): Advokat. Sudda mijozlar manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega boʻlgan va ularga yuridik maslahatlar berish huquqiga ega boʻlgan yurist.

Abogado (Ispaniya): Advokat. Sudda mijozlar manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega boʻlgan va boshqa yuridik xizmatlarni koʻrsatish huquqiga ega boʻlgan yurist.

Avvocato (Italiya): Advokat. Sudda mijozlar manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega boʻlgan va boshqa yuridik xizmatlarni koʻrsatish huquqiga ega boʻlgan yurist.

律师 (lǜshī) (Kitay): Yurist, advokat. Yuridik ma'lumotga ega boʻlgan va yuridik yordam koʻrsatish huquqiga ega boʻlgan shaxs.

弁護士 (bengoshi) (Yaponiya): "Yurist", "advokat". Yaponiyada advokatlik faoliyatini amalga oshirish uchun malakaga ega boʻlgan yurist.


@jinoyat_tahlillar

LATENT JINOYATCHILIK ATAMASI HAQIDA

Lotin tilidan tarjima qilinganda «latent» (latens, latentis) yashirin, koʼrinmas, tashqi koʼrinishga ega emas degan maʼnoni bildiradi [1, B.279]. Ushbu atama ijtimoiy xayotni turli sohalarida yashirin, nomaʼlum va koʼrinmas hodisa va jarayonlarni ifodalashda keng qoʼllaniladi.

Oʼzbekiston Milliy Ensiklopediyasida «latent» tushunchasiga taʼrif berilmagan boʼlib, «latentlik davri»ga taʼrifi berilgan. «Latentlik davri» yashirish davr: 1) fiziologiyada tanaga (organ, toʼqima, hujayra va boshqalarga) har qanday oʼzga jism taʼsir qilgan vaqtdan boshlab, javob reaktsiyasini olganiga qadar boʼlgan davr hisoblanadi, 2) tibbiyotda kasallik rivojlanishining yashirin davri [2, B.702], masalan, «koronavirus» (Covid-19) kasalligining yashirin davri (latentlik davri) 14 kun davom etishi koʼpchilikga ayon boʼldi.

«Latent» tushunchasi yuridik fanga jinoyatchilikni barcha koʼrinishlarini sinchkovlik bilan oʼrganish davrida kirib kelgan boʼlib, bu tushuncha jinoyatning haqiqatda sodir boʼlgan, ammo turli sabablarga koʼra yashirin boʼlib qolgan qismini belgilashda qoʼllanilgan [3, B.164]. Yuridik adabiyotlarda latent jinoyatlarning turli xil talqinlari mavjud boʼlsada, aksariyat hollarda latent jinoyatlarning umumiy tushunchasiga uning asosiy, zaruriy belgisi sifatida nomaʼlum (yashirin) jihati mavjudligi olinadi. Аdabiyotlarda latent jinoyatlarni ifodalashda turli xil atamalar qoʼllaniladi: «latent jinoyat», «latent jinoyatchilik», «yashirin jinoyat», «nomaʼlum jinoyat», «shubhali (qorongʼi) sonlar», «shubhali atama» va boshqalar.

Latent jinoyatchilik haqida dastlabki fikrlar А.Ketle, E.Ferri, F.Zaharevich kabi kriminologlarning asarlarida uchraydi. Birinchilardan boʼlib jinoyatlarning latentlik darajasini baholagan taniqli belgiyalik kriminolog А.Ketlening taʼkidlashicha: «... biz bilgan umumiy jinoiy statistika, roʼyxatdan oʼtgan va sud hukmi chiqqan jinoyatlar bilan bir qatorda, yashirin jinoyatlar miqdori oʼrtasida deyarli oʼzgarmas bogʼliqligini inobatga olmas ekanmiz, jinoyatchilik tushunchasi hech qanday ahamiyat kasb etmaydi. Bunday munosabat zarur va takroran takidlash joizki, agar yashirin jinoyatlar hisobiga olinmaganda edi, shu vaqtgacha jinoiy statistika maʼlumotlari asosida qilingan tahlillarning barchasi yolgʼon va maʼnosiz boʼlar edi» [4, B.4].

Oʼz davrida, А.Ketle latent jinoyatlarga odil sudlovga nomaʼlum boʼlib qolgan jinoyatlar sifatida taʼrif bergan [5, B.262].Jinoyat sifatida roʼyxatga olingan va haqiqatda sodir etilgan jinoyatlar nisbati bilan latent jinoyatlar oʼrtasidagi bogʼliqlik masalalarni XIX asrda gʼarb kriminologlar R.Mayo-Smita, R.Resner va boshqalarning asrlarida uchratish mumkin. [6, B.96].


POST UCHUN FOYDALANILGAN MANBALAR:
1. Словарь иностранных слов. – М., 1980.
2. O'zbekiston milliy ensiklopediyasi 5-том. – Т. 2003.
3. Сазонова Н.В. Латентная преступность: понятие, причины, измерение: дис... канд. юрид. наук.: 12.00.08 / Н.В. Сазонова. Красноярск, 2004. – 164 c.
4. Цитир. по Горяинов КК, Овчинский ВС., Кондратюк Л.В. Улучшение взаимоотношения граждан и милиции: доступ к правосудию и система выявления, регистрации и учета преступлений.- М., http://www.indem.ru/cja/nasel.htm., 2001 г.
5. Кетле А. Ж. Социальная физика, или опыт исследования человеческих способностей. / Киев, 1911. – 262 с.
6. Ковалкин А. А.Латентная преступность и ее выявление органами внутренних дел: Учебное пособие. – Киев, КВШ МВД СССР, 1985, 96 с.


@jinoyat_tahlillar

AFFEKT TURLARI

1. Fiziologik affekt. Bu holat inson psixikasiga kuchli taʼsir koʼrsatadi, lekin u shaxsni oʼz qilmishini anglab yetish va unga nazorat qilish qobiliyatidan mahrum qilmaydi, demak, u sodir etgan ishi uchun javobgar boʼladi. Fiziologik affekt holatida jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan jinoiy javobgarlik qoʼllanilishi mumkin, biroq uning aybini yengillatish holatlari hisobga olinadi.

Fiziologik affekt bir qator xususiyatlarga ega:

Koʼpincha kutilmaganda yuzaga kelishi;
Tez orada shaxsiy chegaraga yetib boradigan keskin dinamikaga ega boʼlishi;
Qisqa muddatli boʼlishi;
Kuchli charchoq, zoʼriqish bilan birga kelishi;
Psixik faoliyatga buzuvchi taʼsir koʼrsatishi;
Harakat faolligini kuchaytirishi.
Bu holatning yana bir xususiyati shundaki, uning natijasida xotiraning qisman yoʼqolishi – amneziya yuzaga kelishi mumkin. Bu degani, aybdor sodir etgan jinoyatining ayrim jihatlarini eslay olmay qolishi mumkin.

2. Patologik affekt chuqur ong toʼsilishi va shaxsning maqsadsiz, xavfli harakatlarni avtomatik ravishda bajarishi bilan ajralib turadi.

Sud amaliyotida bunday affekt juda kam uchraydi, bu esa bunday holatning noyobligi bilan bogʼliq. Patologik affektni aniqlash uchun sud-tibbiy ekspertlar tomonidan kompleks psixologiya-psixiatriya ekspertizalari oʼtkaziladi. Sud-psixiatriya ekspertizasi xulosasiga koʼra, patologik affekt holatida qotillik sodir etgan shaxs aqli zaif deb topilishi mumkin, bu esa unga nisbatan faqat majburiy tibbiy choralar qoʼllanilishiga olib keladi.

3. Аffektlar paydo boʼlish vaqtiga koʼra ham farqlanadi. Аffekt kutilmagan, bir lahzalik taʼsir oqibatida yuzaga kelishi mumkin – bu klassik affektdir. Bu holatda kuchli ruhiy tashvish holatini keltirib chiqargan omillar bilan keyingi jinoyat oʼrtasida vaqt oraligʼi boʼlmaydi.

4. Аmmo affekt uzoq davom etayotgan ruhiy jarohatli vaziyatning natijasi, yaʼni tajribalarning toʼplanishi oqibatida ham yuzaga kelishi mumkin – bu kumulyativ affektdir. Ikkinchi holatda inson psixikasiga uzoq vaqt davomida salbiy omillar taʼsir etib, ruhiy zoʼriqish toʼplanishi va natijada emotsional portlashga olib keladi.


@jinoyat_tahlillar