Koronavirusga nega vaksina ishlab chiqarilmayapti?
Kanal botiga mana shu mazmundagi savollardan kunda kamida 3-4 ta keladi. Oxiri botni vaqtinchaga o'chirib qo'ydim. Bu kabi savollar ilm odami sifatida meni juda azoblaydi. Javobini bilmaganim uchun emas, nega javob bera olmasligimni bilganim uchun. Keling sizga bir narsa aytib beraman.
"Kapalak effekti" degan gapni hech eshitganmisiz? Aytishlaricha okean orollarida uchib yurgan kapalakning qanot qoqishidan hosil bo'lgan havo to'lqini suvni harakatga keltiradi, bu kichik harakat orol oldida umuman sezilmaydi, lekin u materik qirg'og'iga kelguncha sunamiga aylanadi. Ilm-fanda ham xuddi ana shunaqa.
Ilm-fanda yo'nalishlar asosan ikkiga bo'linadi: fundamental tadqiqotlar va amaliy tadqiqotlar. Fundamental tadqiqotlar fanning nazariy sohasini o'rganadi. Ushbu tadqiqot natijasi sizga o'sha vaqtning o'zida hech narsa, mutlaqo hech narsa bermasligi mumkin, lekin fundamental tadqiqotlar katta pul sarflashni talab qiladi. Tasavvur qilyapsizmi, siz bir olam pul sarflaysiz, lekin natijasini hech narsaga ishlata olmaysiz, albatta bu vaqtincha. Masalan, X asrlarda yashagan bobokalonimiz Al Xorazmiy algoritmni yaratganida undan bu narsa nega kerak o'zi deb o'sha davrda so'rashsa bu savolga uning o'zi ham aniq javob bera olmagan bo'lsa ajab emas. Ammo mana ming yillar o'tib bobokalonimizning yaratgan algortimi hozirgi texnikaning asosini tashkil etmoqda.
Bundan farqli ravishda amaliy tadqiqotlar ish tugallanishi bilan natija beradi. Masalan, mashinaning old oynasiga bexostan tosh tekkanda u sinib haydovchini jarohatlashi mumkin. Nima qilinsa oyna sinsa ham haydovchi zararlanmaydi? Demak oynaning xususiyatini o'zgaritirish kerak va h.k. Tadqiqotchi bu savolga javob bergan zahoti ishni natijasi amalda ko'rinadi. Rosa o'tlab ketdim, keling, yanada konkretlashtiraman.
Bir virusolog davlatdan fundamental tadqiqotlar uchun 1 mln dollar pul so'raydi. Suhbat taxminan bunday kechadi:
- Janob vazir, bizga tog'da yashovchi falon ko'rshapalaklarda uchraydigan virus turlarini o'rganish uchun 1 mln dollar pul kerak.
- Nimalar deyapsiz, hurmatli professor? Tog'dagi hech kimga kerak bo'lmaydigan ko'rshapalak virusini o'rganish uchun shuncha pulimiz yo'q bizning, qolaversa uni o'rganishning nima keragi bor? Boshqa loyihalaringiz yo'qmi? Masalan, gripp, qizamiq yoki shunga o'xshash boshqa viruslar bo'yicha?
- Janob vazir, siz aytgan soha bo'yicha hamkasblarim ishlamoqda. Mening yo'nalishim yovvoyi hayvonlarda tarqalgan viruslarni o'rganish. Ishimizning asosiy maq...
- Sizni tushundim, professor. Biroz foydasiz sohani tanlab qo'ygan ekansizda. Sizni juda hurmat qilamiz. Sizga 1 mln dollar emas, shuncha qilgan ishlaringiz hurmati 100 ming dollar ajratamiz, bundan bir sent ham ortiq pul bera olmaymiz.
- Axir, janob, bu pul ishning 10% ini o'rganishga ham yetmaydi-ku!
- Azizim, hozircha hech kimga ziyoni tegmayotgan virusingizga bu pul ham aslida ko'p, shu bois meni manzur tuting, ishlarim juda ko'p.
- ...
Nima demoqchi bo'lganimni tushundingizmi? Siz so'rayotgan koronavirusga qarshi vaksina yaratish uchun avvalo olimlarning qo'lida virus haqida to'liq ma'lumot bo'lishi kerak. Ular bu virus etiologiyasini aniq bilishmaydi hali, shu bois vaksina yaratish vaqti eng kamida bir yilga cho'ziladi.
Mana shunaqa favqulodda holatlar fundamental sohaning naqadar muhim ekanligini yana bir marotaba kun tartibiga olib chiqadi. Ayni vaqtda dunyoning koronavirus pandemiyasi sabab ko'rgan zarari 2,7 trln dollarga yetgan. Azaga kelgan xotin o'z dardini aytib yig'laydi deganlaridek, shu o'rinda bir kichik ma'lumotni aytib ketaman. O'zbekistonda fundamental sohadagi tadqiqotlar deyarli moliyalanmaydi. Tadqiqotchi ushbu sohada ilmiy tadqiqot olib borgan bo'lsa ilmiy daraja olish uchun ona suti og'ziga keladi. Chunki deyarli barcha e'tibor amaliy tadqiqotlarga qaratilgan.
Baxil ikki marta to'laydi.
(qaysidir xalq maqoli)
Kanalga ulanish:
@covid19_no_panic