Vahe Hovhannisyan

Голословные тосты - главный враг Арцаха
 
Мы почти одновременно отмечаем 30-летие независимости Арцаха и годовщину потери государственности. Это символическое проявление исторической катастрофы. Возможно ли быть независимым, не имея государственности? Может, это и возможно, но для этого нам понадобятся невообразимые усилия и способности.
У нас больше нету государственных ресурсов на разглагольствования и некомпетентность. 
Очень возможно, что фактическая независимость Арцаха ограничится 30 лет+ “несколькомесячным” сроком. Но также не исключается, что мы сможем получить, вдобавок к 30-летию, еще один долгосрочный безопасный исторический отрывок. Это уже возможность - в какой-то момент, в результате каких-то событий восстановить государственность, войти наконец в 31-й год независимости.
Армения и Арцах сегодня живут инерцией. Просто так - без целей, без проектов, без представлений. Нужно набраться храбрости и сказать, что в данный момент мы не имеем четких представлений насчет судьбы Арцаха. А неясности в вопросе Арцаха напрямую влияют на перспективы развития Армении.
Нам сегодня нужно серьезно задуматься и приняться за дело. 
 
Мы хотим сохранить Арцах? Значит нам нужно иметь более серьезные элиты, нам нужно стать более серьезным обществом. 
 
Мы хотим сохранить Армению? Значит, мы должны очень быстро начать строить серьезное государство.  
 
Только в несерьезной стране было возможно “начать переговорный процесс с собственной точки” - процесс, который до этого шел 26 лет, чтобы в стране так и не заработал хоть какой-нибудь механизм для остановки губительных ошибок. Только в несерьезной стране было бы возможно, за считанные недели до войны, когда решение о войне уже было принято, когда турецкие байрактары уже стояли в азербайджански ангарах, когда Турция уже вербовала наемников для отправки в Арцах, чтобы основные 10 оппозиционных партий, невзирая на все это, приняли совместное заявление по Севрскому договору, огласив: “Нужно актуализировать международную необходимость Севрского договора”.
Государства с таким уровнем серьезности просто обречены. В те дни международное сообщество уже молча имело свое решение - закрыть глаза на наемников, на байрактары, на разбомбление наших школ и больниц, на всю кровавость войны. Мы просто не понимаем цену политического слова и политической мысли.
 
Мы до сих пор не поняли, что самым трагическим днем был не 9-е ноября, а 27-е сентября. Это вопрос мировосприятия. Если мы до сих пор не поняли, что нашей главной ошибкой было допущение войны, то нас впереди ждут еще худшие соглашения.
 
Мало кто имеет смелость признать, что судьба Арцаха пока туманна. Но такое признание было бы намного более практическим подходом к делу, чем голословные тосты. Это послужило бы толчком для перемен во многих сферах - управления, поставленных задач, темпов работы и т.д. Вот это привело бы к внесению ясности в судьбу Арцаха, к стабилизации, к росту. А сегодня мы просто должны констатировать, что к годовщине войны у нас пока нету программ, представлений и многовекторной дорожной карты для Арцаха - на ближайшие один, три года и более. 
Получается, что наш главный враг - это мы сами.
 
Ваге Оганнисян
Группа Альтернативные Проекты

Շատ քչերն ունեն խիզախություն ընդունելու, որ Արցախի ապագան խիստ անորոշ է։ Բայց դա շատ ավելի գործնական մոտեցում է, քան կենացը։ Դա ահազանգ է, որ խորքային և որակական փոփոխություններ են պետք՝ կառավարման որակի, դրվող խնդիրների, աշխատանքի տեմպի, պատկերացումների և շատ այլ հարցերում։ Արեցինք սա՝ Արցախը կունենա շատ որոշակի ու կայուն ապագա։ Չարեցինք՝ կենաց ասող էլ չի լինելու։ Իսկ հիմա արձանագրում ենք, որ պատերազմից մեկ տարի անց մենք չունենք ծրագրեր, պատկերացումներ և բազմաոլորտ ճանապարհային քարտեզ Արցախի համար՝ մեկ տարվա, երեք տարվա և ավելի երկար կտրվածքով։ Մեր ամենամեծ թշնամին ստացվում է՝ մենք ենք։

Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ

Դատարկ կենացները նպաստում են Արցախի կորստին

Արցախի անկախության 30 ամյակը և պետականության կորստի մեկ ամյակը, ըստ էության, միաժամանակ է նշվում։ Սա պատմական աղետի դրսևորումն է։ Կարելի՞ է լինել անկախ, բայց չունենալ պետականություն։ Գուցե կարելի է, բայց դրա համար ահռելի ջանքեր և ունակություններ են մեզնից պահանջվելու։
Դատարկախոսության և անգրագիտության պետական ռեսուրս մենք այլևս չունենք։
Շատ հավանական է, որ Արցախի անկախությունը սահմանափակվի 30 տարի + «մի քանի տասնյակ ամիս ժամկետով»։ Բայց նաև հնարավոր է, որ կարողանանք ստանալ 30 տարի + «երկար անվտանգ ժամանակ» նոր պատմական փուլ. Իսկ սա արդեն հնարավորություն է մի ինչ-որ պահի, ինչ-որ զարգացումների արդյունքում վերականգնել պետականությունը, մտնել անկախության 31-րդ տարին։
Բայց որպեսզի մենք կարողանանք Արցախում դա անել, պետք է մնացյալ հայկական աշխարհում տեղի ունենան որակական փոփոխություններ։ Հայաստանում պետք է սկսվեն որակական փոփոխություններ և դրանք որևէ կերպ չպետք է սահմանափակվեն պարզ իշխանափոխությամբ։ Դա մի օր կլինի ու կարող է պարզվել, որ ամենևին բավարար չէ՝ ավելի լուրջ պետություն ունենալու համար։
Հայաստանը և Արցախն այս պահին ապրում են իներցիայով։ Հենց այնպես՝ առանց նպատակ, առանց ծրագիր, առանց պատկերացումներ։
Եվ պետք է ունենալ խիզախությում և ընդունել, որ մենք պատկերացում չունենք Արցախի ճակատագրի վերաբերյալ։ Իսկ անորոշությունները Արցախի հարցում ուղիղ ազդում են Հայաստանի հեռանկարի վրա։
Այս պայմաններում չգիտես որտեղ քննարկես գաղափարներ, չգիտես որտեղ քննարկես ծրագրեր։ Իսկ դրանք կան։ Բայց երկրում մեծ հաշվով չկա իշխանություն. Կա մեկ մարդ, որի հետք քննարկելու բան չկա և կա մեկ մարդու համակարգ, որի հետ որևէ բան քննարկելը անիմաստ է։
Նույն վիճակը Արցախում է՝ չգիտես կա՞ մի ինքնուրույն մարդ, ում հետ կարող ես լուրջ հարցեր քննարկել։
Հայաստանյան ընդդիմության պարագայում վիճակն ամենևին բարվոք չէ։ Ընդդիմադիր ազդեցիկ, աշխատունակ կառույցների հասցեն և հեռախոսները ես այս պահին չգիտեմ։
Հետևաբար սա դառնում է շատ լուրջ խնդիր. Ձևավորել մի համակարգ, որտեղ կքննարկվեն ու կմշակվեն գաղափարներ, ծրագրեր։ Սա ենթադրելու է կոնկրետ աշխատանք ու չի ենթադրելու պաշտոնի, մանդատի, հանձաժողովի նախագահ-տեղակալի ամբիցիաներ։
Մեր կենացները սպառված են՝ «համահայկական միասնականության, Արցախի հազարմյա ապագայի, ինքնորոշման սրբազան իրավունքի» և այլնի մասին։ Մեզ հիմա լուրջ աշխատանք է պետք։
Ուզու՞մ ենք պահել Արցախ՝ ուրեմն պետք է ունենալ ավելի լուրջ վերանախավեր ու դառնալ ավելի լուրջ հասարակություն։
Ուզու՞մ ենք ունենալ Հայաստան՝ ուրեմն պետք է սկսել շատ ավելի լուրջ պետության կառուցումը։
Մենք թուրքական յաթաղանից մինչև բայրաքթար ճանապարհը անցանք, այդ ճանապարհին կարողացանք պետություն ձեռք բերել, Արցախում պետականություն ձևավորել ու հետո ամեն ինչ փլուզել։ Ուրեմն յաթաղանից մինչև բայրաքթար ճանապարհին մենք չենք արել ամենակարևոր հետևությունները, չենք զարգացել որպես պետություն ունեցող ժողովուրդ։
Երևի միայն Հայաստանում էր հնարավոր 26 տարվա բանակցային գործըթանցը մի օր սկսել «սեփական, նոր կետից», ու որևէ մեխանիզմ երկրում չաշխատեր աղետի բերող սխալների շարանը կանգնեցնելու համար։ Երևի միայն Հայաստանում էր հնարավոր, որ պատերազմից հաշված շաբաթներ առաջ, երբ պատերազմի որոշումը կայացված էր, երբ թուրքական բայրաքթարներն արդեն Ադրբեջանի անգարներում էին, երբ Թուրքիան վարձկանների ջոկատներ էր հավաքագրում, որ ուղարկի մեր դեմ կռվելու՝ Հայաստանի ընդդիմադիր հիմնական 10 կուսակցությունները այս ամենը թողած համատեղ հայտարարություն են տարածում Սևրի պայմանագրի մասին. «Անհրաժեշտ է արդիականացնել Սևրի պայմանագրի միջազգային անհրաժեշտությունը»,- ասվում էր այդ թղթում։ Այս լրջությամբ պետություն չի լինում։ Այդ օրերին միջազգային հանրությունը արդեն ուներ իր որոշումը աչք փակել վարձկանների, բայրաքթարների, մեր դպրոցների և հիվանդանոցների ռմբակոծության վրա։ Մենք չենք հասկանում քաղաքական խոսքի և քաղաքական մտքի արժեքը։
Մենք առ այսօր չենք հասկացել, որ ամենաողբերգական օրը ոչ թե նոյեմբերի 9-ն էր, այլ՝ սեպտեմբերի 27-ը։ Սա աշխարընկալման խնդիր է։ Եթե մենք չենք հասկացել, որ մեր սխալը պատերազմ թույլ տալու մեջ էր, ապա մեզ առաջիկայում շատ ավելի վատ համաձայնագրեր են սպասում։
Մենք երեկ դարձյալ կենացների հեղեղ շռայլեցինք Արցախի թեմայով։

Кто связан с Арменией?


Связаны ли сегодня институты гражданского общества, “правозащитники” с реальной Арменией? Никак нет. Они в большинстве своем - выходцы из западных “медресе”, которые все делают по приказу - и шумят по приказу, и молчат, когда приказано. Именно поэтому они не реагируют на сегодняшний судебно-правовой произвол.

Связаны ли сегодня наши “звезды“ разного калибра с настоящей Арменией? Никак нет. Заполняющие ньюсфид своими разнокалиберными фото из манящих пляжей - что у них общего с той Арменией, чьи солдаты и офицеры все еще погибают на границе? Это не просто вопрос морали и т.п.: тут вопрос более серьезный - восприятия общего государства.   

Что сегодня связывает Ерасх, Кут, Сотк, Черное озеро с Арменией? Что имеет общего погибающий на границе 18-20 летний солдат с ресторанно-ликующим обликом Армении? Ничего.

В чем выражается связь государственных институтов с Арменией? Пройдитесь по проспекту Баграмяна: связан ли парламент с Арменией? Связан ли президентский офис с Арменией? 

Чем связано МИД с Арменией? Ничем. Институт, который в этот сложнейший период “функционировал” без министра и замов.

Чем сегодня связана диаспора с Арменией? А Арцах?

Чем связаны с сегодняшней Арменией ЕГУ, Академия и другие генераторы научной мысли и общественных настроений? Там тоже связь почти нулевая.

Что имеет общего программа правительства, представленная Николом, с настоящей Арменией? Ничего. Все его предыдущие программные тезисы были раздавлены в прах, растворившись в катастрофах войны и пост-войны.

Все эти институты и единицы могут очень быстро снова обрести свою связь с реальной страной, как только изменится атмосфера, и государство снова начнет показывать признаки жизни. Сегодня мы наблюдаем фактическое обрывание всех горизонтальных и вертикальных связей внутри общества и государства. Армения перестает быть единым государством. Мы лишаемся общности проблем, целей, чувства боли, моральных нормов, представлений о реальности. 
Фактическую связь с реальностью и с реальной страной сегодня сохраняют немногочисленные институты - церковь, бизнес, люди, выходящие на свою работу невзирая на всю боль внутри себя, небольшая горстка общественных деятелей, которые неустанно указывают на нужные шаги для перемен, и, конечно, армия.
 
Выводы-то каковы?

Наша реальность еще более тяжелая, чем мы ее представляем. Масштаб разрыва связей внутри государства и общества нам говорит о возможном крахе третьей республики. Мало чего осталось от той Армении, которая получила независимость в 1991 г. Изменилось практически все - территория государства, его вес, наши мечты, идеи, объединяющие армянство, наши представления о стране и о нас самих. 

Какова перспектива?

По всей вероятности, мы стоим на пороге новой стадии - почти нового государства. Мы стоим перед необходимостью таких глубинных и масштабных перемен, в результате которых должны быть изменены и кардинально пересмотрены внутригосударственные и внутриобщественные правила игры, нравы, механизмы организации, должны быть изменены элиты, протагонисты общественной жизни, а также наши представления о нас и о других.

Формирование новых общественно-политических течений в Армении уже неизбежно, и чем скорее оно будет достигнуто, тем более мирно и быстро произойдут вышеперечисленные перемены. Уже всем ясно, что Армении нужна новая Конституция, которая запустит правила игры для новой страницы нашего государства. Очевидно, в этом процессе будут сформированы новые слои и форматы общественных деятелей, которые должны будут заменить не только власть, но и оппозицию, внедрив новые представления о государстве, о политике и об общественных отношениях. 

Иного пути развития Армения просто не имеет. Альтернатива этому - упразднение государства.

Ваге Оганнисян
Группа Альтернативные проекты

Հայաստանում նոր քաղաքական-հասարակական հոսանքների ձևավորումն անխուսափելի է, և որքան արագ այն տեղի ունենա, այնքան արագ ու խաղաղ կլինեն վերը նշված փոփոխությունները։ Ակնհայտ է, որ Հայաստանին պետք է լինելու նոր սահմանադրություն, որը կդնի պետության նոր էջի խաղի կանոնները, ակնհայտ է, որ այս պրոցեսում ձևավորվելու է հանրային գործիչների նոր շերտ և նոր ձևաչափեր, որոնք պետք է փոխարինեն թե´ իշխանությանը, թե´ ընդդիմությանը, և նոր պատկերացումներ բերեն պետության, քաղաքականության և հասարակական հարաբերությունների մասին։
Հայաստանը զարգացման ուրիշ ճանապարհ չունի։ Մյուսը՝ Հայաստանի չլինելն է։


Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ

Ո՞վ կապ ունի Հայաստանի հետ

n Ի՞նչ կապ ունեն քաղհասարակության կառույցները, «իրավապաշտպանները» Հայաստանի հետ. ոչ մի։ Նրանց մեծամասնությունը արևմտյան «մեդրեսեներում» ձևավորված դեմքեր են, որոնք հրահանգով լռում են, հրահանգով ակտիվանում։ Այդ պատճառով էլ չեն արձագանքում չդադարող դատաիրավական այլանդակություններին։
n Ի՞նչ կապ ունեն դերասան-երգիչ-երգչուհի, «աստղեր» կոչվող մարդիկ Հայաստանի հետ. ոչ մի։ Ծովափներից իրենց ֆոտոներով ու ինֆանտ մակագրություններով ամեն օր սոցցանցերն ու լրահոսը լցնող «աստղերը» ի՞նչ կապ ունեն նույն օրը, նույն պահին սահմանին կանգնող և մեռնող զինվորի ու սպայի Հայաստանի հետ։ Որպես հասարակություն ու պետություն ունեցող ժողովուրդ՝ մենք պարտավոր ենք հասկանալ, որ սահմանի զոհի լուրը և «աստղի» երջանկության ֆոտոն չեն կարող իրար հաջորդել։ Դա միայն բարոյական խնդիր չէ, դա շատ ավելի լուրջ խնդիր է՝ միասնական պետության։
n Ի՞նչ կապ ունի Երասխը, Կութը, Սոթքը, Սև լիճը Հայաստանի հետ։ Շատ աղոտ կապ։ Ի՞նչ կապ ունի սահմանի պատերազմը Հայաստանի հետ. այնքանով-որքանով։
n Ի՞նչ կապ ունի զոհվող 18-20 տարեկան զինծառայողը ռեստորանա-քեֆային Հայաստանի հետ։
n Ի՞նչ կապ ունեն պետական ինստիտուտները Հայաստանի հետ։ Այդ կապը խիստ վերապահումով է։ Անցեք Բաղրամյան պողոտայով. ի՞նչ կապ ունի ԱԺ-ն Հայաստանի հետ. ոչ մի։ Ի՞նչ կապ ունի նախագահականը Հայաստանի հետ. ոչ մի։
n Ի՞նչ կապ ունի Արտգործնախարարությունը Հայաստանի հետ. ոչ մի։ Մի կառույց, որն այս բարդագույն փուլում ամիսներ շարունակ նախարար ու փոխնախարարներ չունի։
n Ի՞նչ կապ ունի այսօր սփյուռքը Հայաստանի հետ։ Գրեթե զրո։
n Ի՞նչ կապ ունի Արցախը Հայաստանի հետ։ Գրեթե զրո։
n Ի՞նչ կապ ունեն Մայր բուհը, Գիտությունների ակադեմիան, մյուս՝ միտք և տրամադրություններ գեներացնող համակարգերը. գրեթե զրո։
n Ի՞նչ կապ ունի Նիկոլի ներկայացրած կառավարության ծրագիրը Հայաստանի հետ. ոչ մի։ Նրա նախորդ բոլոր ծրագրային թեզերը ջախջախվել են՝ տարրալուծվելով պատերազմի և աղետի մեջ։

Այս բոլոր կառույցներն ու միավորները շատ արագ կվերգտնեն իրենց անելիքը և կապն այսօրվա իրական Հայաստանի հետ, հենց երկրում մթնոլորտը փոխվի, և պետությունը սկսի կենդանության նշաններ ցույց տալ։ Այսօրվա Հայաստանում բոլոր կապերը խզված են։ Այսօր մենք մտել ենք մի փուլ, երբ հասարակության մեջ դադարում են գործել բոլոր ուղղահայաց և հորիզոնական կապերը։ Հայաստանը դադարում է միասնական պետություն լինել։ Միասնական խնդիրներ, նպատակներ, միասնական ցավի զգացում, միասնական բարոյական չգրված նորմեր, միասնական պատկերացումներ իրականության մասին մենք հիմա չունենք։

Հայաստանի հետ այսօրվա իրական կապը պահում են.

n Եկեղեցին, բազմաթիվ հոգևորականներ, ովքեր իրենց տեղերում գրագետ և համբերատար աշխատում են մարդկանց հետ։
n Համառորեն իր ամենօրյա աշխատանքն անող մարդը՝ բժշկից մինչև բանվոր, ցավն իր մեջ զսպելով, իր փոքր կամ մեծ կարևորության գործն անելով, լրացնելով պետության չարածը։
n Բիզնեսը, որը որոշ ոլորտներում իր վրա է վերցնում պետության գործառույթները և ապահովում երկրի կենսունակությունը։
n Հանրային գործիչների մի 15-20 հոգի, որոնք ամեն օր գրում, խոսում են իրական Հայաստանի մասին, զգուշացնում ռիսկերի մասին, փորձում քննարկել հնարավոր անելիքը։
n Բանակը, որը կանգնած է իրական սահմանին ու պատասխանում է թշնամու կրակոցներին։

Ո՞րն է հետևությունը։

Մեր իրականությունը շատ ավելի ծանր է, քան մենք պատկերացնում ենք։ Ներպետական և ներհասարակական քանդված կապերի մասշտաբը հուշում է, որ տեղի է ունեցել երրորդ հանրապետության կրախը։ 1991-ից անկախություն ստացած Հայաստանից գրեթե ոչինչ չի մնացել, փոխվել է գրեթե ամեն ինչ՝ պետության տարածքը, կշիռը, մեր երազանքները, հայկականությանը միավորող գաղափարները, մեր պատկերացումները՝ մեր և երկրի մասին։

Ո՞րն է հեռանկարը

Ամենայն հավանականությամբ՝ մենք կանգնած ենք նոր փուլի նախաշեմին՝ գրեթե նոր պետության նախաշեմին։ Մենք կանգնած ենք այնպիսի ծավալուն և խորքային փոփոխությունների անհրաժեշտության առաջ, որի արդյունքում պետք է փոխվեն ու արմատապես վերանայվեն ներպետական և ներհասարակական խաղի կանոնները, բարքերը, կառավարման մեխանիզմները, փոխվեն էլիտաները, հանրային կյանքի դերակատարները, մեր պատկերացումները՝ մեր և այլոց մասին։

Ով և ինչպես կպատասխանի Ալիևին


Ընդդիմությունը պարտավոր էր/է արձագանքել Ալիևի հայտարարությանը։ Ադրբեջանի նախագահը, ըստ էության, նոր օրակարգ առաջ քաշեց՝ իր նոր ռիսկերով և ձևավորվող նոր իրողություններով։ Նիկոլը չկա՝ զբաղված է, չգիտի ինչ պատասխանի, իրեն չի հետաքրքրում և այլն, չգիտեմ ինչ պատճառներով, բայց չկա։ Նրա գործողությունները վաղուց արդեն չեն տեղավորվում տրամաբանության մեջ, և այստեղ ոչինչ անել չենք կարող։ Բայց ընդդիմության պարագայում հարցն այլ է։
Ընդդիմությունը, առավել ևս՝ խորհրդարանական համակարգում, շատ բարձր կարգավիճակ ունի, գրեթե իշխանություն է։ Եվ այդ «գրեթե»-ն մի օր ամբողջականանում է հենց ճիշտ հրապարակային
քաղաքականության արդյունքում։
Եթե ընդդիմությունն Ալիևի առաջ քաշած նոր օրակարգին ու նաև նվաստացնող հնչերանգով տեքստին երեք օր է՝ չի արձագանքում, ապա չի հասկացվում, թե ինչի´ հաշվին պետք է փոխվեն Նիկոլին ձայն տված 600 հազարը, որոնց պատկերացումները պետականության մասին սեփական տնամերձի սահմաններում են, և թե ինչպե´ս պետք է հաղթահարվի տանը մնացած 800 հազարի անտարբերությունը։ Իսկ առանց այս խնդիրները լուծելու՝ մենք երկիրը կորցնելու ենք. սա պետք է պարզ ասել։
Ի դեպ, ընդդիմության պաշտոնական արձագանքը նաև հարգանքի քայլ է այս իշխանությանը մերժած 400 հազարի հանդեպ. հենց նմա´ն հրապարակային քաղաքականությամբ են պահվում կոնսոլիդացված էլեկտորատները։
Մարդիկ մոլորված են, անհանգիստ են, և շատ կարևոր է ընդդիմության՝ որպես ինստիտուտի արձագանքը։ Նման արձագանքներով ու հետևաբար՝ հանրության հետ նման երկխոսությամբ է հեղինակության և վարկանիշի աճ լինում։
Ընդդիմության արձագանքը շատ կարևոր է նաև արտաքին խաղացողների համար՝ թե´ դաշնակիցների, թե´ հակառակորդների։ Հակառակ դեպքում մենք վերածվելու ենք համր պետության։
Սա թույլ տալ չենք կարող, որովհետև նախ՝ սա շատ վտանգավոր է, մյուս կողմից էլ՝ մեծ թվով հանրային գործիչներ և ուղղակի գիտակից մարդիկ երկու-երեք օր է՝ մտահոգ են ու ակտիվ քննարկում են Ալիևի ձևակերպումները։ Սա խոսում է այն մասին, որ նոր քաղաքական- հանրային հոսանքների, նոր ձևաչափերի ստեղծումը բնական ճանապարհով ինտենսիվացվելու է։
Կարծում եմ՝ ընդդիմությունը, այնուամենայնիվ, առաջիկայում կարձագանքի, բայց 21-րդ դարում հրապարակային քաղաքականությունը, տվյալ դեպքում՝ արձագանքի մշակույթը, պետք է բավարարի մի քանի պայմանների՝ ինչպե´ս, ի´նչ բովանդակությամբ և ե´րբ։ Երեքն էլ շատ կարևոր են։ Սա այն հարցերից չէ, որոնց արձագանքում են «դե մի օր հարմար լինի, կպատասխանենք» կամ «դե մի բան կասենք» ռեժիմով։ Պատասխանելիս պետք է հաշվի առնել, որ սա շատ նուրբ և վտանգավոր պահ է. այսօրվա իշխանության ձկնային լռության ֆոնին բարձր հնչեցված ցանկացած ոչ իշխանական տեսակետ կարող է ընկալվել որպես հայ հանրության ընդհանրական պատասխան։


Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ

Դադարել ասֆալտին ծեփել պետության ապագան


Կա՞ր հնարավորություն, որ մեր երկիրը 2018 թ-ից ա´յլ հունով գնար, կա՞ր հնարավորություն պատերազմից խուսափելու, կա՞ր հնարավորություն՝ պատմական աղետի փոխարեն պատմական հաջողություններ ունենալու։
Այո, կար։ Եվ դրա ամենացայտուն պատասխանը երեկվա ԱԺ հակասական օրն էր։ Օրվա առաջին կեսի մանկականությանը փոխարինեց օրվա վերջի սոլիդությունը։
Արմեն Գևորգյանի երեկվա ելույթն իր որակով, ծրագրային-գրագետ ձևակերպումներով դահլիճում և ԱԺ աշխատանքներին հետևող հանրության մոտ փոխեց տրամադրությունները։ Նույնիսկ ՔՊ-ականները, որոնք պետք է ժանրի կանոնների համաձայն հարձակվեին, այդ մթնոլորտում հանկարծ դարձան աշխատանքային-քննարկումային՝ կորցնելով իրենց ֆունկցիոնալ միակ՝ հարձակվելու նշանակությունը։
2018-ին հասարակությունը սպասում էր փոփոխությունների՝ դեպի ավելի արդար, ավելի լավ պետության։ Հիմա պատկերացրեք, եթե «սարանչայի» ավերիչ ալիքի փոխարեն ընտրվեր գրագետ- աշխատանքային տարբերակը, եթե բռնել-ծեփելու մոլուցքի փոխարեն ընտրվեր խելոք մարդկանց հետ աշխատելու տարբերակը։ Ո՞րն էր շահը՝ ամեն խելոք մարդու մեջ թշնամի ու հակահեղափոխություն տեսնելու։ Մենք հոգնել ենք «բերման ենթարկելու» սպառնալիքներից։ Երկիրը սկսել է ճկվել այդ անմիտ սպառնալիքների տակ։ Արդեն երեք տարի է՝ մեր երկրում բերման է ենթարկվում կամ առնվազն պետական ինստիտուտներից հեռու վանվում գրագետ միտքը, գիտելիքը, փորձը... Հետևանքները բոլորս տեսանք։
Երեք տարի մեր պետությունում եղել է երեկ առավոտյան ԱԺ-ում տիրող մթնոլորտը։ Այդ վիճակում բնական է, որ պետությունը պետք է քանդվեր։
Պատերազմից ամիսներ առաջ մոտ 20 հոգի ամենօրյա ռեժիմով զգուշացնում էինք, որ այս քաղաքականությունը տանում է պատերազմի, զգուշացնում իրական պատերազմի մասին։ Մեր ձայնը չի լսվել։ Այն ժամանակ դեռ կար պատերազմից խուսափելու հնարավորություն։
Արմեն Գևորգյանի երեկվա երկու ելույթը ամբողջական կառավարության ծրագիր էր, բայց նույնիսկ դա չէ ամենակարևորը։ Այդ ելույթն ակնհայտ դարձրեց, որ դահլիճի ՔՊ-ական հատվածում կան ոչ քիչ թվով մարդիկ, որոնք գրագետ ու զուսպ աշխատանքի կողմնակիցն են, որոնք հասկանում են, որ պետությունը պատմական ռիսկերի առաջ է կանգնած, ու 2018-ի պատկերացումներով առաջ չես շարժվի, կվթարվես երկրորդ անգամ։ ՔՊ-ում ակնհայտորեն կա մի հատված, որին էժան բառապաշարը և տգիտությունը ոչ միայն հոգնեցրել են, այլև արդեն թվում են անընդունելի։
Ուրեմն սա շանս է։
Նույն ԱԺ նիստի սոլիդ հատվածում Արթուր Վանեցյանը կանգնեց իր թիմակցի կողքին՝ բավականին գրագետ ձևով։ Նրա խոսքից ագրեսիայի փոխարեն լրջություն էր գալիս։ Իսկ եթե նույն Վանեցյանի «Կանգ առ» զգուշացումը երկու տարի առաջ լսեին, գուցե պատերազմ չլիներ։ Ինչո՞ւ ենք վախենում կանգ առնել սխալ ճանապարհին, դեռևս վրա չհասած աղետի ճանապարհին։
Այս ԱԺ-ն իր աշխատանքները սկսել է մի շատ հետաքրքիր ելույթով՝ նախագահ Արմեն Սարգսյանի։ Անկախ նրանից, թե ով ինչպես է վերաբերվում նրա գործունեությանը, պետք է անկեղծ լինենք ու արձանագրենք՝ լուրջ, հեռանկարային խոսք էր, որն, այնուհանդերձ, չստացավ անհրաժեշտ ընկալումը, թեև դա ելույթ էր պետության ապագայի մասին։
Մենք հիմա պատմություն դարձած անցյալի ու ներկա աղետի խաչմերուկում ենք ու չենք ուզում դուրս գալ այնտեղից։
ԱԺ-ից դուրս այսօր կա զգալի ինտելեկտուալ պոտենցիալ՝ մարդկանց, ովքեր գրում են, խոսում են, ծրագիր են մշակում, ծանոթ են միջազգային զարգացումներին, ունեն լավ կապեր միջազգային հարթակներում և այլն։
Նրանց ձայնն էլ հաճախ չի լսվում։ Նրանց խոսքը չի դառնում պետական քաղաքականություն կամ հանրային կարծիք։ Փոխարենը բարոյահոգեբանականարգելակներ չունեցող որևէ ծղրտոց՝ լինի դա ԱԺ ելույթ, հարցազրույց, թե այլ բան, դառնում է օրվա թոփը։
Վստահաբար՝ այսօրվա Հայաստանի այս վիճակը երկար չի շարունակվելու։ Մեր դիմաց իրական մարտահրավերներ են՝ շատ ծանր, շատ բարդ։ Պոպուլիզմով ու հայհոյանքով լուծում չկա։ Պոպուլիզմն ու հայհոյանքն արդեն սկսում են հոգնեցնել լայն հասարակությանը՝ անկախ քաղաքական նախասիրություններից։ Սա հուշում է այն մասին, որ շատ արագ ձևավորվելու է նոր հանրային պահանջ՝ նոր քաղաքական հոսանքի։ Դրա ձևավորումը լինելու է շատ բնական ու տեսանելի։ Այն չի լինելու անհատի կամ քաղաքական նախասիրությունների հիման վրա։ Այն լինելու է ասելիքի և մտածողության որակի հենքի վրա։ Ի վերջո՝ սոլիդ Հայաստանը պետք է հաղթի։

Պետական ինստիտուտների անկլավացումը

Նոր ԱԺ-ի գործունեությունը երկրում նոր փուլի մասին է խոսում։ Տպավորություն է, որ Հայաստանի Հանրապետության էջը պաշտոնապես փակվում է։ Նվազագույնը՝ այդ պրոցեսի ընթացքում ենք։
Մեկ տարի առաջ ճնշող մեծամասնությունը չէր հավատում, որ Արցախի պետության էջն այդքան արագ կփակվի, ու մենք այդքան հեշտ կհարմարվենք։ Հիմա նույնը Հայաստանի պահով է։
Բոլորը և ամեն ինչ՝ պետական ինստիտուտները, հանրային պրոցեսները, էմոցիաները, խնդիրները, որևէ կապ չունեն Հայաստանի Հանրապետության հետ։

Նիկոլ Փաշինյանի հետաքրքրությունը մեկն է՝ սեփական իշխանություն, սեփական կենցաղ։ Եթե նույնիսկ ՀՀ տարածքը սահմանափակվի Երևանի կենտրոնով ու Կոնդի ամառանոցներով, և դա լինի սեփական իշխանությունը պահելու գինը, նա գնալու է դրան։ Փաշինյանն իր խմբակցությանը դիտում է բացառապես որպես քվեաթիվ և թիկնապահ։ Մի դեպքում՝ ապահովեն ցանկացած քվեարկություն, մյուսում՝ հակադարձեն կամ հարձակվեն իր հակառակորդների վրա։ Նա խորապես թքած ունի երկրի, ժողովրդի, իր թիմի, խմբակցության և բոլորի վրա։ Նա պետական ինստիտուտները հընթացս վերածում է անկլավների, որոնք կապ չունեն աշխարհի և Հայաստանի հետ։

ՔՊ-ական մեծամասնություն

Իշխող ուժի մոտ գերիշխում է հաղթածի և «Մեր դեմ խաղ չկայի» մթնոլորտը։ Բայց խմբակցությունն ունի մի քանի շերտ՝ ազդեցիկներ, խելոքներ, հիմնական զանգված, ագրեսիվներ։
Ազդեցիկները և խելոքները հասկանում են, որ ամեն ինչ շատ անորոշ է, և զգույշ են։ Ագրեսիվ հատվածն անձամբ պատկանում է Նիկոլին և ուղիղ կապով կատարում է նրա հրահանգները։ Լայն զանգվածը ամորֆ է։ Իշխող խմբակցության մի հատվածում կա լուռ գիտակցում, որ սա կարճաժամկետ հաջողություն է, և ավելի երկարաժամկետ փուլի համար լուծումներ են պետք։
Այս խմբակցությունը որևէ կապ չունի Հայաստանի հետ, պետության հետ, պետական հարցերի հետ։ Նույն հաջողությամբ այն կարող էր լինել ցանկացած կիսապետության, փլուզված պետության իշխող խմբակցություն՝ անձնական շահ, սուլթանին հավատարմություն։ Սեփական ուղեղն ու սեփական կարծիքը դրված են «airplane mode» ռեժիմի։

Ընդդիմություն

Իրենց կազմում որոշ բավական լուրջ գործիչներ ունեցող ընդդիմադիր խմբակցությունները մոտ են ծուղակի մեջ հայտնվելու ռիսկին՝ դառնալու «կոնտր-ՔՊ»։ Ինչ-որ տեղ սա օբյեկտիվ պրոցես է, որովհետև ստիպված ես պատասխանել մեծածավալ ստերին, հարձակումներին, մեղադրանքներին։ Բայց պետք է լուծումներ գտնել (որոնք, ի դեպ, կան) այդ ծուղակից խուսափելու համար։ Իսկ ո՞րն է ծուղակի էությունը. շատերի, այդ թվում՝ լայն շերտերի համար, հաճելի է տանը նստած՝ լսել ագրեսիվ խոսող ընդդիմությանը, բայց դա չի բերում ռեալ կոնսոլիդացիայի, քաղաքական կապիտալի և քաղաքական հեղինակության բարձրացմանը։ Հայաստանի 30-ամյա քաղաքական փորձը բոլոր փուլերում ապացուցել է դա։


Աննորմալ վիճակ՝ անհաշվարկելի հեռանկար

Իրավիճակը Հայաստանում աննորմալության մոտ է։ Կորսված տարածքներ, պարտված պատերազմ, զոհաբերած սերունդ, հնարավոր նոր պատերազմ, ռազմական գործողություններ Երևանից քիչ հեռու ու այս ամենի ֆոնին՝ համատարած անտարբերություն։
Հայաստանի պետական ինստիտուտները Հայաստանի պետության հետո որևէ կապ չունեն։ Հանրային տրամադրությունները Հայաստանի պետության հետ որևէ կապ չունեն։
Սա վարչապետ է, սա ԱԺ է, սա կառավարություն է, սա հանրություն է ցանկացած աֆրիկյան կիսապետության։
Միակ իրական բանն այսօր ադրբեջանական ագրեսիայի վտանգն է, նոր, խայտառակ պայմանագրերի կնքումը։
Ինչի՞ կբերի պատմական այս աննորմալ վիճակը, այս պահին շատ բարդ է ասել։ Բացի օբյեկտիվ ծանր դրությունը, որի մեջ հայտնվել ենք, իրավիճակը բարդանում է նաև իշխող քաղաքական ուժի ինֆանտիլ և միաժամանակ մանիպուլյատիվ բնույթի պատճառով։ Նրանց որևէ խոսք հնարավոր չէ որպես հիմք ընդունել, և նրանց որևէ գործողության հասունության ու խելամտության վրա հնարավոր չէ հույս դնել։ Սա մեզ զրկում է դասական քաղաքական հաշվարկի որևէ հնարավորությունից։Միակ բանը, որ այսօր առողջ ուժերը կարող են անել, ողջամտությունը պահպանելն է՝ այն ենթադրությամբ, որ աշնանը մեզ այն պետք է գալու, ու այդ ողջամտության հենքի վրա նոր լուծումներ ու քայլեր առաջարկելն է։

Հայաստան, երկիր արոտավայր

Սա «Հրազդան» մարզադաշտի այսօրվա վիճակն է։ Ձորափով անցնելիս պատահաբար հայտնաբերեցի այս հուսահատ տեսարանը՝ լքված, դատարկ, անհեռանկար։ Խոտածածկի փոխարեն թփեր ու ամբողջական ծառեր են աճում։ Թվում է, թե տեր ունի, բայց անտեր է։
Շքեղ, հսկայական մարզադաշտի փառահեռ պատմությունն ու այսօրվա խղճուկ վիճակը շատ նման են այսօրվա Հայաստանին։
Ինչո՞ւ այսպես եղավ, ինչո՞ւ փլուզվեց, ինչո՞ւ չգնահատեցինք ունեցածը, ինչո՞ւ չպահեցինք ամենաթանկ բաները, ինչու՞ ենք այդքան անտարբեր կորստի հանդեպ։
Ինչո՞ւ Հրազդանը կամայական որոշմամբ պետք էր տրվեր մեկին։ Ինչո՞ւ 10-15 տարի պետք է որպես պետություն ու որպես հասարակություն անտարբեր նայեինք, թե ինչպես է ոչնչացվում մարզադաշտը։
«Հրազդանը» մի քանի սերնդի աննկարագրելի էմոցիաների, մեր պատմության թանգարանն է, մեր փառահեղ հաղթանակների, ցավալի պարտությունների, հայկականության սիմվոլը։ Մենք դա գնահատեցի՞նք։ Մենք ընդվզեցի՞նք, երբ մեր աչքի առաջ այն փլուզվում էր։ Եթե մենք չկարողացանք պահել «Հրազդան» մարզադաշտը, մենք ինչպե՞ս պետք է կարողանայինք պահել Շուշին։ Սրանք ուղիղ իրար հետ կապված հարցեր են։
Տեսարանը ձորով դեպի մարզադաշտ՝ շքեղ է։ Աշխարհում քիչ քաղաքներ իրենց կենտրոնում ունեն նման տեսարան։ Ով ունի՝ դողում է դրա վրա, դարձնում հպարտության առարկա։ Ի՞նչ ենք արել մենք ձորի հետ՝ խորովածանոցներ, քյաբաբնոցներ, աղբ, 25 տարի թուրքական երաժշտության ոռնոց։
Մենք չենք հարգում ո´չ մեր հիշողությունը, ո´չ մեր սերունդներին, ո´չ մեր ծնողների պատմությունը, ո´չ մեր քաղաքը, ոչ՝ մեզ։ Եթե հարգեինք՝ թույլ չէինք տա «Հրազդանի» վերածումը արոտավայրի։
Եթե հարգեինք, Հայաստանն այս վիճակում չէր լինի ու ինչ-որ պահի հնարավոր կլիներ կասեցնել փլուզումը։ Մենք գիշատիչի պես անտարբեր ենք մենք մեր քաղաքի, մեր երկրի, Շուշիի, մեր տղերքի, մեր արժանապատվության հանդեպ։
Այս օրերին աշխատում եմ «Ինչու փլուզվեց իմ երկիրը» գրքի վրա։ «Հրազդանի» տեսարանից հետո իմ մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ բոլորս գիտենք հարցի պատասխանը, ուղղակի չենք ասում։
Ի դեպ, եթե հիշողությունս չի դավաճանում, «Հրազդանում» վերջին կարևոր խաղը Հայաստան-Թուրքիան էր՝ նախագահներ Ս. Սարգսյանի և Գյուլի մասնակցությամբ։
Կար ժամանակ, երբ Թուրքիայի ղեկավարը Երևանում ֆուտբոլ էր նայում։ Եվ կա ժամանակ, երբ Թուրքիայի ղեկավարը մեզ վրա բայրաքթարներ է ուղարկում։
«Հրազդան» մարզադաշտի այս վիճակը ստիպում է հարցերին նայել այլ տեսանկյունններից. 30 տարի չարչրկված, 30 տարի մաշեցրած տեսանկյունները անիմաստ են։ Անիմաստ է խնդիր դնել՝ ամեն օր իշխանությանն ասել, որ դու վատն ես կամ շատ վատը։
Անիմաստ է մեղադրել այն իշխանությանը, որը չես կարողանում փոխել՝ այսքանից հետո։
Անիմաստ է պայքարել մի քանի անկլավի համար, երբ քո հասարակությունն ինքն այսօր իր էությամբ մի մեծ անկլավ է, որը չունի ուղիղ կապ ո´չ 21-րդ դարի, ոչ էլ իր անցյալի հետ։
Չի մտնում ուղեղդ, թե Շուշի, Հադրութ, Դադիվանք կորցնելուց, մի ամբողջ սերունդ կործանելուց հետո ո՞նց է հնարավոր, որ քո երկրում քեֆն ու սալյուտը մի օր չընդատվի։ Սա ավելի վտանգավոր խնդիր է, քան՝ ստորագրվելիք ցանկացած որակի փաստաթուղթ ու պայմանագիր։
Հարցադրումները և տեսանկյունները պետք է փոխվեն։
Մենք չհասկացանք, թե ինչպիսի պետություն պետք է կառուցենք, երբ Շուշին ու Հադրութը մերն էին, հիմա պետք է հասկանանք, թե ինչպիսի պետություն ենք կառուցելու, երբ Շուշին ու Հադրութն այլևս մերը չեն։
Ո՞րն է այս երկրի ապագան, ո՞րն է ռեսուրսը՝ ավելի լավ երկիր կառուցելու։ Ի՞նչը պետք է փոխենք մեր մեջ, ի՞նչը պետք է մերժենք մեր մեջ, որ ունակ լինենք լուրջ պետության։
Եթե այս հարցերի պատասխանը մենք չգտնենք, ապա ամբողջ Հայաստանին է սպասում «Հրազդան» մարզադաշտի ճակատագիրը։

Ելքը փակուղուց

Ստեղծված աննախադեպ բարդ իրավիճակից դուրս գալու միակ ճանապարհը «Արժանապատիվ խաղաղության» բանաձևն է։
Մեզ նախկինում սպառնում էին պատերազմով, այսօր՝ խաղաղության համաձայնագրով։
Պետությունն արթնանում է պատերազմի ու զոհերի լրահոսով։
Իշխանությունը խուսափում է հասարակության հետ բաց խոսակցությունից և, կարծես թե, չունի լուծումներ։
Հունիսի 20-ի ընտրություններով «Արժանապատիվ խաղաղության» բանաձևը չի դրվել կասկածի տակ, չի մերժվել, չի կորցրել իր բացառիկ արժեքը։ Պարզապես այս բանաձևը ժամանակի սղության և այլ պատճառներով չի մտել հանրային և անհատական գիտակցություն։
Մեզ պետք է մշակել այդ բանաձևը Հայաստանի ներսում և արտաքին աշխարհի համար ընկալելի դարձնելու մեխանիզմները։Եվ սա պետք է անել հնարավորինս արագ։
Չի կարելի վարժվել այն բանին, որ երկրի օրը սկսվում է պատերազմով և զոհերով, չի կարելի վարժվել, որ ողջ օրը պետության առաջին դեմքերը ձայն չեն հանում, չի կարելի վարժվել այն մտքին, որ այլևս ուշ է ու ոչինչ անել հնարավոր չէ։
Գործող իշխանության ղեկավարը ցուցադրական համառությամբ անընդհատ շեշտում է ժողովրդից ստացած քվեն՝ որպես իրեն տրված մանդատ՝ պատմական հարցեր լուծելու։ Սա, մեղմ ասած, կիսաճշմարտություն է։ Քարոզարաշավը եղել է մուրճի, թալանի և վենդետաների շուրջ, և որևէ, կրկնում եմ, որևէ խորքային քննարկում չի եղել Կովկասյան նոր ճարտարապետության և այս համատեքստում Հայաստանի դիրքորոշումների վերաբերյալ։

Հայաստանում այսօրվա փակուղուց դուրս գալու բանալին «Արժանապատիվ խաղաղության» բանաձևի մեջ է, ինչը ենթադրում է բանաձևի էվոլյուցիոն զարգացում դեպի ծրագիր և հանրային թիմեր, որոնք պատկերացնում են դա որպես գաղափար և ունակ են իրականացնել։ «Արժանապատիվ խաղաղության» գաղափարը որպես ծրագիր և ճանապարհային քարտեզ թերևս նաև միակ կոնսոլիդացիոն գաղափարն է, որը կարող է միավորել ծայրաստիճան պառակտված հասարակությանը։Հակառակ դեպքում իրար դեմ պայքարի պրոցեսը սահուն կարող է վերածվել Հայաստանի դեմ պայքարի։
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ

Մուղամը՝ ՀՀ նոր օրհներգ

- Կարելի է պատերազմի ու պարտության տանել երկիրը, կորցնել երկրիդ զգալի մասը ու դրա համար քաղաքական պատասխանատվություն չկրել։ Գոնե՝ պաշտոնաթող չլինել։
- Կարելի է իշխանությանդ օրոք տալ 5000 զոհ ու դրանից հետո ցուցադրաբար հաղթական քեֆեր անել։
- Կարելի է մերժել պատերազմը շուտ դադարեցնելու առաջարկը, դրանից հետո տալ ևս մոտ 2000 զոհ, կորցնել Շուշին և, ստանալով 700 հազար ձայն, վերընտրվել։
- Կարելի է նույն օրը Բաքվում ունենալ գերիների ստորացուցիչ դատ, Սոթքում՝ վիրավորներ, Երևանից 60 կմ հեռավորության վրա՝ կռիվ ու ԱԹՍ, ու երջանիկ քեֆերի մեջ ինքնամոռաց պար եկող իշխանություն։

Նոր Հայաստանը արդեն կայացել է։ Նոր Հայաստանի բարձրագույն ամբիոնը գռեհիկ քեֆերի բեմահարթակն է, իսկ «օրհներգը»՝ մուղամը։

Հայաստանը գուցե պատմության դասագրքերում այլևս տեղ չունենա, բայց հատուկ ծառայությունների ուսումնական ձեռնարկներում այն ունենալու է առանձին հատոր՝ ինչպես 3 տարում կործանել պատերազմ հաղթած, զարգացող պետությունը։
Պետության փլուզմանը զուգահեռ՝ ակնհայտ է հասարակական դեգրադացիան։
Այս պահին մեր հասարակության պետականության գիտակցությունը գտնվում է պետություն չունեցող՝ Սինջարի եզդիների մակարդակին։
Բայց եզդիների ներկայացուցչին ցեղասպանության ենթարկելուց հետո գոնե Նոբելյան մրցանակ տվեցին։ Մենք Նադիա Մուրադի հեռանկար էլ չունենք։
Այսպես շարունակվելու դեպքում մեզ լավագույն դեպքում սպասում են «Հեյդարի Ալիևի» հիմնադրամի«Ազգային Անարժանապատվության» մրցանակները։ Ու չկասկածեք, թե քանի´սն են հպարտությամբ ստանալու։ Մենք դեգրադացվում ենք արդեն ոչ միայն որպես հասարակություն, այլև՝ որպես ժողովուրդ՝ իր ավանդույթներով, լավի ու վատի մասին պատկերացումներով։Պատվի ու արժանապատվության մասին երգեր ու գրքեր այլևս, հավանաբար, չեն գրվի։

Իմ առաջարկը հետևյալն է. ձևավորել պետականության փրկության նոր շարժում՝ նոր ձևաչափով, նոր ասելիքով, հանրային իրական դեմքերի ներգրավմամբ, ԱԺ ընդդիմադիր խմբակցությունների և քաղաքացիների ակտիվ մասնակցությամբ։ Եթե նույնիսկ հասարակության 10 տոկոսը այս պահին գիտակցում է, որ պետությունը կորցնում ենք, ուրեմն սա պետք է անել։
Սա պետք է անել .

ա. Մեղմելու, չեզոքացնելու համար պետության ճակատագրի՝ ՄԵԿ հոգուց կախված լինելու այս հակաբնական վիճակը։ Սա պատմական անոմիալիա է։
բ. Հանրային կյանքում որոշակի էթիկական կոդեքսների ձևակերպման համար՝ թույլ չտալու լիակատար հասարակական դեգրադացիա։ Պետք է կարողանանք մնալ մարդ այս անմարդկային փուլում, որ հետո կարողանանք զարգանալ, որպես հասարակություն։

Պետական ինստիտուտների ամլությունը և հանրային անբովանդակությունը դաշինք էին կազմել


Մեկ տարի առաջ այս օրերին Տավուշում պատերազմ էր։ Հիմա դրա մասին ոչ ոք չի հիշում։
Մեկ տարի առաջ Նիկոլը Հայաստանը ներքաշեց խոշոր ավանտյուրայի մեջ։ Միջազգային փորձագետները և դիվանագիտական աղբյուրները պնդում են, որ դա ամենամեծ պրովոկացիան էր՝ պատերազմ հրահրելու համար։ Հուլիսից պարզ էր, որ մեծ պատերազմն անխուսափելի է։ Մոլորված Ուազ, լքված բարձունք, անպարտ հայ բանակ, տասնյակ խփված իսրայելա-թուրքական անօդաչուներ, որոնց ֆոնին եթեր էր մտնում Արծրունը. սրանք «ширпотреб» հայրենասիրության ոլորտից են։
Իսկ իրականությունն այն էր, որ դա պետական մակարդակով ավանտյուրա էր, որը Թուրքիային միջամտելու լեգիտիմ առիթ տվեց։ Թուրքական զինուժն այլևս Ադրբեջանից դուրս չեկավ։
Բայց ես չեմ մեղադրում միայն Նիկոլին։ Նրա մասով ամեն ինչ պարզ է։
Ամենազարհուրելին այն է, որ տավուշյան դեպքերը ցույց տվեցին , որ մենք քիչ թե շատ լուրջ պետություն արդեն չունենք, որ մենք չունենք պետական ինստիտուտներ. մենք չունեինք զինվորական վերնախավ՝ ՊՆ, ԳՇ, մենք չունեինք՝ Ազգային Ժողով, չունեինք Անվտանգության խորհուրդ, չունեինք սոլիդ ընդդիմություն, քաղաքացիական հասարակության կառույցներ և այլն։
Չունեինք ոչինչ, որը կբռներ Նիկոլի ձեռքը։
Հիշեք, թե հայ հասարակությունը ինչ էր գրում և ինչ մթնոլորտ էր տիրում այդ օրերին սոցիալական ցանցերում՝ բոլորը հայրենասեր էին, բոլորը դուխով էին, բոլորը ipad-ներում և հեռախոսներում ջարդում էին Ադրբեջանն ու Թուրքիան միաժամանակ։ Բոլորը անբովանդակ-կեղծ հայրենասիրության տիրույթում միասնական էին։
Հիշեք հրճվանքը, երբ ազդարարվեց ու կադրերում երևաց, որ սպանվել է ադրբեջանցի գեներալը. հիշեք և ամաչեք։ Ամաչեք անհատապես և զանգվածաբար՝ ձեր անգիտությունից ,որ գոնե մեկ, հաջորդ քայլի հեռանկարը չէիք պատկերացնում։ Եվ հիշեք, շատ փոքր թվով գործիչների հակառակ ռեակցիան։
Պետական ինստիտուտների ամլությունը և հանրային անբովանդակությունը դաշինք էին կազմել, և այդ դաշինքը Նիկոլի ամենաջերմ աջակիցն էր։
Հուլիսի Տավուշից մինչև մեծ ու արյունոտ պատերազմ հաշված օրեր էին մնացել։ Դրա մասին զգուշացնում էին, գոռում էին մի փոքր խումբ հանրային դեմքեր, գործիչներ։ Նրանց ձայնը խլանում էր պաթոսի աղմուկի մեջ։
Իսկ նիկոլը մեշոկներով մեդալներ ու շքանշաններ էր բաժանում՝ չընկալելով, որ դա միայն արագացնում է պատերազմը։ Կամ գուցե՝ ընկալելով։ Նրա ձեռքը ոչ ոք չէր բռնում։
Անցել է մեկ տարի. մենք առանց կենսագրություն քոչվորի նման վախենում ենք հիշել ընդամենը մեկ տարվա մեր պատմությունը։Չկա Շուշին, չկա Հադրութը, չկան հազարավոր տղերքը, թուրքը Սևանից 6 կմ հեռավորության վրա է, Սյունիքի բարձունքներում է, բայց կա Նիկոլը, կան նույն ամուլ պետական ինստիտուտները, որոնք ի վիճակի չեն ոչինչ անելու։ Իսկ սրանք կան, որովհետև կա նույն հասարակությունը, որը չի դադարում ենթարկվել նույն քարոզչական հիպնոսին՝ քանդելով պետությունը։ Սա նոնսենս է՝ հասարակություն, որը քանդում է սեփական պետությունը։ Պետք է գտնել հասարակությանը հիպնոտիկ մոլորությունից հանելու եղանակները։ Այդ ուղղությամբ աշխատանքը պետք է տարվի մի քանի մակարդակներում, շատ կազմակերպված և արագ, քանի որ ժամանակը շատ քիչ է:

Վախվորած ու շշուկով հասարակություն

Պատգամավորի ձեռքի ծախսը այսօրվա Հայաստանում բարձրացնել 250 հազարի` բացառիկ անբարոյականություն է։
Չի կարող պատգամավորի ձեռքի ծախսը լինել ավելի շատ, քան` ուսուցչի, բժշկի, գիտաշխատողի, դասախոսի և այլ ոլորտների մասնագետների աշխատավարձը։ Սա իսկապես անբարոյականություն է։
Բայց որքանո՞վ է ճիշտ` այսօր կողքից փորձել պաշտպանել նրանց շահերը։ Կոչ կանեմ իմ գործընկեր հանրային գործիչներին՝ նույնպես մի պահ կանգ առնել։ Որքանո՞վ է ճիշտ` պաշտպանել այն միավորի շահերը, որն ինքը չի ուզում իրեն պաշտպանել։ Որքանո՞վ է դա ճիշտ անել հունիս 20-ից հետո։
Ուսուցիչները, դասախոսները, գիտաշխատողները, բժիշկները լուրջ համայնքներ են, կրթված մարդիկ, և օրերից մի օր պետք է սովորեն իրենց իրավունքներն ու շահերը պաշտպանել։ Անել դա ոչ թե վախվորած ու շշուկով, ոչ թե խեղճի ու անօգնականի հոգեվիճակով, այլ` հրապարակային ու արժանապատիվ ձևով, ինքնակազմակերպման մեխանիզմներ գտնելով։
Ես իմ կյանքում հազար անգամ լսել եմ. «բայց մենք ի՞նչ կարող ենք անել, մենք ո՞վ ենք» արտահայտությունը։ Սա նշանակում է` մենք ձայն չհանենք, մնանք ապահով ստվերում, բայց դուք մի բան արեք` փրկեք մեզ, մեր ոլորտը, մեր երկիրը և այլն։ Այդ ձևակերպումը լսել եմ դասախոսից, սպայից, բժշկից, խոշոր ու միջին գործարարներից, բարձրաստիճան պաշտոնյաներից, ընդհուպ մինչև վարչապետեր և այլոք։
Այն ուսուցիչները, ովքեր իրենց աշակերտների ձեռքը բռնած «քշվում» էին Նիկոլի միտինգներին, գուցե հիմա մտածեն՝ ինչո՞ւ են իրենց հետ այսպես վարվում, գուցե սկսեն իրենք իրենց հարցեր տալ։
Թող բժիշկները մտածեն, թե ինչո՛ւ չեն կանգնում իրենց գործընկերոջ` պրոֆեսոր Չարչյանի կողքին։ Խոսքը վախվորած հայտարարության մասին չէ, այլ փողոցում կանգնելու, Նիկոլի շենքի դիմացից չհեռանալու, արժանապատիվ ընդվզելու մասին է։
Պատերազմը և հունիսի 20-ի ընտրությունները շատերի կյանքում խորը վերաիմաստավորումներ են արել, փոխել շատ բան։
Ինչո՞ւ է առ այսօր Նիկոլն իշխանության. որովետև այսպիսին է հասարակությունը՝ վախվորած ու շշուկով։
Հիմա խնդրեմ՝ արդար քրտինքով, դժվար ու պատվաբեր մասնագիտությամբ տուն պահող հարյուր հազարավոր ուսուցիչները, բժիշկները, դասախոսները թող արժանապատիվ ձևով ընդվզեն. Նիկոլի պատգամավորի ձեռքի ծախսը կրկնակի ավելի է, քան իրենց աշխատավարձը։

Золотая рыбка Алиевых

У американского писателя армянского происхождения Вильяма Сарояна есть рассказ - "70 тысяч ассирийцев". В нем он описывает встречу с парикмахером-ассирийцем в Сан Франциско. Парикмахер рассказывает про свою некогда великую, но теперь вымираюшую нацию: "Нас осталось всего 70 тысяч. Я не знаю свой родной язык, хотя родился на земле предков, но я хотел бы об этом забыть".
20 июня 700 тысяч армян заложили фундамент под идею "70 тысяч армянства".
20 июня 700 тысяч армян приняли участие в гражданской панихиде армянского государства.
После выборов не прошло и месяца, как вчера на расстоянии всего 60 км от Еревана, в районе села Ерасхаван азербайджанская армия совершила провокацию, в результате чего у нас есть погибший и раненые. В тот же день в Сюнике у нас двое солдат пропало - или попали в плен, или…
После выборов армянское обшество взбунтовалось два раза: гордые армавирци и гордые ширакци перекрыли трассу, требуя воду для орашения своих помидоров.
Алиев начинает компанию против Зангезурского комбината (одного из крупнейших налогоплательщиков Армении). На территории Азербайджана собирают подписи, "народ пишет" петицию Германскому правительству (главный акционер комбината немецкая компания). Все это в соусе якобы экологических проблем.
На следующий день бравый спецназ Пашиняна врывается в комбинат и устраивает погром.
Оказывается, уже две недели как положен запрет на экспорт продукции комбината, а это колосальные потери для бюджета страны.
Пашинян - золотая рыбка для семьи Алиевых: все желание исполняет.
Алиев вчера заявляет: Наша родина - Зангезур, Севан, Ереван и мы обязательно вернемся.
Что премичательно - и в Ерасхаване, и в Зангезуре, и в Ереване на выборах победил Пашинян.
Что делать? Наш ресурс - это 400 тысяч проголосовавших против Пашиняна и 800 тысяч, которые не пришли на выбори. Просто надо сформулировать правильную идею.
Наша борьба не на жизнь, а на смерть. Может быть - это последняя битва. Нашу проблему описал еше Высоцкий: “Настоящих буйных мало, вот и нету вожаков”.

Ալիևների ընտանիքի ոսկե ձկնիկը

Վիլյամ Սարոյանը մի պատմվածք ունի՝ 70 հազար ասորին։ Սան Ֆրանցիսկոյում ապրող վարսավիր Թեոդոր Բադալը, որը ծագումով ասորի է, իր անծանոթ հայ հաճախորդին պատմում է ժամանակին հզոր, իսկ հիմա՝ մեռնող իր ազգի մասին։ Ընդամենը 70 հազար ասորի կա այսօր, ասում է Բադալը։ «Ես ասորերեն կարդալ չգիտեմ։ Ճիշտ է, մեր հին հողում եմ ծնվել, բայց կուզեի դա էլ մոռանալ»- ասում է նա։
Հունիսի 20-ին 700 հազար հայ սկիզբ դրեց «70 հազար հայի» գաղափարին։ Հունիսի 20-ին 700 հազար հայ մասնակցեց հայկական պետականության հոգեհանգստին։
Ընտրություններից հետո դեռևս չի անցել մեկ ամիս, բայց երեկ մենք Երևանից 60 կմ հեռավորության վրա դիրքերում տվեցինք զոհ ու վիրավոր, Սյունիքում՝ անհետ կորած 2 զինվոր։
Ընտրություններից հետո եղել է մեկ-երկու խոշոր ընդվզում՝ հպարտ արմավիրցին ու հպարտ շիրակցին ընդվզել են լոլիկի անբավարար ջրման դեմ։
Ալիևը սկսում է արշավ՝ Քաջարանի պղնձամոլիբդենական կոմբինատի դեմ՝ կազմակերպելով Զանգելանի և հարակից շրջանների իբր բնակիչների դիմումը Գերմանիայի իշխանություններին պահանջելով դադարեցնել նրա գործունեությունը՝ «բնապահպանական նպատակներով»։
Հաջորդ օրը Նիկոլն իր հերոսական ուժայիններին հրամայում է մտնել կոմբինատ, երկու շաբաթ է՝ արգելված է կոմբինատի արտադրանքի արտահանումը։ Կոմբինատը կանգնած է փակման եզրին։
Նիկոլը Ալիևների ընտանիքի ոսկե ձկնիկն է՝ բոլոր ցանկություններն իրականացնում է։
Ալիևը երեկ հայտարարում է. «Մեր հայրենի երկիրը Զանգեզուրն է, մեր հայրենի երկիրը՝ Գոյչա /Սևան/, մեր հայրենի երկիրը՝ Իրևան /Երևան/։ Մենք իհարկե կվերադառնանք»։
Ե´վ Երասխավանում, և´ Սևանում, և´ Երևանում Նիկոլը հաղթել է։ Ալիևի լեզուն մինչև կոնդի ամառանոց երկարել է հենց այդ հաղթանակից հետո։
Ի՞նչ անել։Պետք է գտնել նոր իդեաներ։ Մեր ռեսուրսը Նիկոլին մերժած 400 հազարն է, տանը մնացած 800 հազարը։ Մեր պայքարը՝ կենաց ու մահու է, հավանորեն՝ վերջինը, մեր պրոբլեմը ձևակերպել է Վիսոցկին. “Настоящих буйных мало, вот и нету вожаков”.

Սիրելի գիտակից ընկերներ և անծանոթներ: Ուրախ եմ կիսվել ձեզ հետ իմ տելեգրամյան ալիքով, որի նպատակն է՝ մեր պետության այս պատմական փուլում ձեր ուշադրությանը ներկայացնել բոլոր հրատապ զարգացումների շուրջ իմ առաջարկները, մոտեցումները, խնդիրների լուծման տարբերակները: