زبان‌های درخطرِ ایران/ Endangered Languages of Iran

یکی از همراهان گرامی این کانال، متنی از گونه آستاراییِ زبان تالشی برای ما فرستاده‌اند، به دو خطِ فارسی و لاتین ( که در نوشتنِ زبان تالشی در جمهوری آذربایجان به کار می‌رود)، و به‌همراهِ ترجمه آن به فارسی.

این دست داده‌ها، کار مطالعه زبان‌های درخطر ایران و انجام کارهای تطبیقی درباره زبان‌های ایرانی را برای ما آسان‌تر می‌کند.
*

"تولشَه نوشتَه:
آمَه تولشیمون؛ چَمَه زُون تولشی یِه. تولش کَنَه ورَه و یولَه ورَهِ. تولشَه زُون ایرونِه کَنَه زُونِه.
آمَه اُستُرو تولشُنکویمون؛ اُستُرو یولَه تولشِه دلِه. اُستُرو دی یو و ویشون وِه خوسِه.
شِرشِرَه بارز اُو، آسپینَه کو، اِستیل، هیرُنَه گی یَه، اِمِه هَم مَه اُستُرودَین. شرشرَه بارز اُو، ایرونِه یولَه شرشرَه.
اِم وِرون وِه خوسین؛ هَم مَه ایرونونکو پی یِی دَمونِه بوآن بَه اُستُرو و اِم خوسَه وِرون داداشتَن و ویندَن.
خِدو، ایرون و هَم مَه ایرونِن دی یَه بِدَه . یولَه ایرون خوسَه ایرونِه.
چَمَه تولشون سِخَن اِمِه:
تولشیمون هِستیمون، یولَه ایرونِه پِشتیمون.
هَم میشَه بژی یویش یولَه ایرون.
بژی ایرون، بژی تولش، بژی اُستُرو."

"Tolǝša nǝvǝšta:
âmâ tolǝšimun; čâmâ zūn tolǝšiye. tolǝš kânâ vǝra o yolâ vǝrae. tolǝša zūn ironǝ kânâ zūne.
âmâ ostoro tolǝšonkoymun; ostoro yolâ tolǝšǝ dǝle. ostoro dǝyyo o višon ve xose.
šǝršǝra bârz ov ( lâtun ), âspina ku, estil, heyrona gǝyya , ǝmǝ hâmmâ ostorodayn. šǝršǝra bârz ov, ironǝ yolâ šǝršǝra.
ǝm vǝron ve xosin; hâmmâ ironun ko piyeydamune buân bâ ostoro o ǝm xosa vǝron dâdâštan o vindan.
xǝdo, iron o hâmmâ ironǝn diya bǝdâ. yolâ iron xosa irone.
čâmâ tolǝšun sǝxân ǝme:
tolǝšimun hestimun, yolâ ironǝ peštimun.
hâmmiša bǝžiyoyš yolâ iron.
bǝži iron, bǝži tolǝš, bǝži ostoro."

ترجمه فارسی متن بالا 👇

"نوشته تالشی:
ما تالش هستیم؛ زبان ما تالشی است. تالش مکان کُهن و مکان بزرگی است. زبان تالشی، زبان کُهن ایران است.
ما از تالشان آستارا هستیم؛ آستارا قلب تالش بزرگ است. دریا و جنگل‌های آستارا بسیار زیبا است.
آبشار «بارز اُو» (لاتون)، کوه آسپینَه، برکه آب استیل، گردنه هیران، اینها همه در آستارا هستند. آبشار «بارز اُو» آبشار بزرگ ایران است.
این مکان‌ها بسیار زیبا هستند. از همه ایرانیان می‌خواهیم بیایند به آستارا و این مکان‌های زیبا را نگاه کنند و ببینند‌.
خدا، ایران و همه ایرانیان را نگه بدارد. ایران بزرگ، ایران زیبایی است.
سُخَن ما تالشان این است: تالشی هستیم، پُشتِ سَرِ ایران بزرگ هستیم.
همیشه زنده باشی ایران بزرگ.
زنده باد ایران، زنده باد تالش، زنده باد آستارا."

#زبان_تالشی
#آستارا
#تالش
*
برگرفته از:
@tarikh_astara
***
@zabanhaye_darkhatare_IRAN

فایلِ صوتیِ متن بالا در پُست بعدی ارائه می‌شود. 👇👇👇

مجموعه دیگری از واژه‌های شیرازیِ در حال فراموشی که یکی از همراهان گرامی این کانال، آقای علی معماریان، برای ما فرستاده‌اند:

۱. هذیان = الوی (aloy)
۲. مسخره = ال (al)
۳‌. شاهکار (به تمسخر) = هُنُنُی (hononoy)
۴. آویزان شدن به چیزی = دولشمه مثلا: بچه دولشمه (dolashmeh) شده به چادر مادر که نرو. (بچه چادر مادر بزرگ را گرفته بود و میگفت نرو)
۵. مقابله و اعتراض به شخص = خوابیدن تو خر، توپیدن، مثال: دیدم پررو (kher, toupidan) شد، خوابیدم تو خرش توپیدم بهش.
۶. دُوقلو = جمولی (joumouli)
۷. یک قل دو قل= قوتوربازی (ghoutour baazi)
۸. لی‌لی بازی = شیش خونه بازی
۹. نیم‌دایره‌ بازی شش خانه (لی‌لی بازی) = کوری (kouri)
۱۱. رنده آشپزی = کودتراش (koudterash)
۱۲. ساج/ تابه = توه (toveh)
۱۳. حرکت ملایم و آهسته = همبار (hombaar)
۱۴. اسهال = بیرون رُوی (bieroun rovi)
۱۵. توالت/ مستراح = کنار آب (kenaar aab)
۱۶. نوچ = چکنه (chekene)
۱۷. آرایش زنانه = بزک (bazak)
۱۸. بوی ضخم = بوی سیمیت (siemiet)
۱۹. گس = دبش (debsh)
۲۰. تفاله = سلف (self)
۲۱. مجلس ختم (به ویژه مجلس زنانه) = پرسه (porseh)
۲۲. الک دولک = چلک مسه (chlok mosseh) البته در شیراز بازی با نام الک دولک هم بود که با همان دو چوب بلند و کوتاه بازی می‌شد اما قوانین دیگری داشت.
۲۳. نارون = گل اشرفی(golashrafi)
۲۴. نمک معدنی (غیر دریایی) = نمک تبرزد/ تبرزه (tebarzad/ tebarzeh )
۲۵. بچه رشد‌یافته = گبورک (gaborak) مثلا: ماشالله گبورک شده (بچه‌ای که دیگه خیلی کوچک نیست، سه، چهار، پنج ساله )
۲۶. ریز و نحیف = رنج (renj)
۲۷. درشت نامناسب = لپری (lapari)
۲۸. تشنه/ گشنه/ خسته شدم = تشنم/ گشنم/ خسم شد (teshnam/ goshnam/ khassam shod)
۲۹. خسته ام = خسمه (khassameh)
۳۰. گیج = مه (mah)
۳۱. خواهر = دده (dadeh) (این واژه در خود شیراز به کار نمی‌رود، ولی در شرق استان فارس به کار می‌رود و در شیراز فهمیده می‌شود)
۳۲. برادر = کاکو (kaako)
۳۳. برادر بزرگ = آکاکو، داچی، داداش (aakaako, daachchi, daadaash)
۳۴. خواهر بزرگتر = شاباجی، عزیزی (shaabaaji, azizi)
۳۵. ویار = آرمه (aarmeh)
*
#واژگان_کهن_شیرازی
#لهجه_شیرازی
#علی_معماریان
*
@zabanhaye_darkhatare_IRAN

تالشی از زبان‌های ایرانی شمال باختری است که دارای سه گونه شمالی، مرکزی و جنوبی است. تالشی در جمهوری آذربایجان و ایران (بخش‌هایی از استان‌های گیلان، اردبیل و آذربایجان شرقی) گفتگو می‌شود.
*
۵۰ واژه از زبان تالشی – گویش آستارا

۱. اُو ov: آب
۲. اُوَینَه ovâynâ: آیینه
۳. کَه kâ: خانه
۴. دو do: درخت
۵. رو ru: رود، رودخانه
۶. هر hǝr: ابر و مه، هوای ابری و مه‌آلود
۷. هردَن hǝrdân: کودک، بچه
۸. زیزَه ziza: شکوفه درخت
۹. زر zer: ازگیل، درخت و میوه ازگیل
۱۰. هَی شی hayši: خورشید
۱۱. اُشم، اُوشم ošǝm ، ovšǝm: ماه، کره ماه
۱۲. نَنَه nânâ: مادر
۱۳. دَدَه dâdâ: پدر
۱۴. مَمَه mâmâ: مادربزرگ
۱۵. بوبو bobo: پدربزرگ
۱۶. زوئه zuâ: پسر
۱۷. کِلَه kela: دختر
۱۸. بوئه buâ: برادر
۱۹. هووَه hovâ: خواهر
۲۰. سوک suk: خروس
۲۱. کاگ kâg: مرغ
۲۲. واگ vâg: گرگ
۲۳. بیلی bili: اُردک
۲۴. پاس pâs: گوسفند
۲۵. اسپَه ǝspâ: سگ
۲۶. کی یَه kiya: اجاق، اجاق خوراک پزی
۲۷. هوتِه hote: گفتن
۲۸. هاندِه hânde: خواندن
۲۹. زنی یِه zǝniye: دانستن
۳۰. ماسی یِه mâsiye: شنیدن
۳۱. بامی یِه bâmiye: گریستن ، گریه کردن
۳۲. ویندِه vinde: دیدن
۳۳. داداشتِه dâdâšte: نگاه کردن
۳۴. گلی یِه gǝliye: جوشیدن
۳۵. واشتِه vâšte: پریدن
۳۶. ویشتِه vište: جهیدن
۳۷. ویتِه vite: دویدن
۳۸. مِش meš: زنبور
۳۹. موز muz: مگس
۴۰. چوک čok: خوب
۴۱. پارد pârd: پُل
۴۲. کِچَه keča: قاشق
۴۳. ساغ، ساق sâq: زنده (در حالت مادی، در قید حیات بودن یا نبودن)
۴۴. ژی ži: زنده (در حالت معنوی)
۴۵. بژی یویش bǝžiyoyš: زنده باشی
۴۶. ول vǝl: گُل
۴۷. تُول tūl: گِل، گِل لجن‌مانند
۴۸. ناهو nâho: صبحانه، وعده خوراک صبح
۴۹. چوشتَه čoštâ: ناهار، وعده خوراک ظهر
۵۰. شانگونَه šângonâ: شام، وعده خوراک شب
***
فایل صوتیِ این پنجاه واژه تالشی در پُست بعدی می‌آید.

برگرفته از:
@tarikh_astara
#زبان_تالشی
#آستارا
***
@zabanhaye_darkhatare_IRAN

کفگیر بره (kafgir barreh)
۲۶- آب‌کش / صافی = ترشباله (toroshbaaleh)
۲۷- انبار ذغال / آرد = کته (kateh) مثلا کته ذغالی (همین واژه برای برنج آب‌کش نشده پخته هم به کار می‌رود)
۲۸- نوک پرنده = چنگ (cheng)
۲۹- نوک مداد / قلم یا لبه میز و قالی و انتهای نخ و چوب = تی (tie)، مثلا تی قالیو ره بگیر تو جمعش کنیم یعنی سر این قالی را بگیر تا جمعش کنیم و یا تی مدادم شکست یعنی نوک مدادم شکست.
۳۰- پنجول = خنج (khenj)
۳۱- ویشگون = پنجیر (penjier)
۳۲- بشکن زدن = پلنگک (pelengak)
۳۳- دست زدن = دسک (dassak)
۳۴- دسته کارد و قابلمه و امثالهم = مسه (mosseh)
۳۵- محکم بسته‌شده = تنگ (teng) (این واژه برای چوب دو‌شاخه‌ای که برای محکم کردن طناب بار استفاده می‌شود هم به کار برده می‌شود)
۳۶- حرکت مانند راه رفتن گنجشک = تنگیدن (tengiedan)
۳۷- خراب شدن ساختمان = رمبیدن (rombiedan)
۳۸- منهدم شدن ساختمان = تمبیدن (tombiedan)
۳۹- لرزیدن از ترس یا سرما = دروشیدن (drovshiedan)
۴۰- افشاندن = اوشوندن (ovshondan)
۴۱- تار عنکبوت = کنتره (kenatreh)
۴۲- کبره (خون / کثیفی) = کوله (keveleh)
۴۳-دلو = دول (doul) (دولچه ظرفی چرمی بود که روی سه‌پایه چوبی سوار شده بود و آب در آن بر اثر وزش باد بسیار خنک و گوارا می‌شد. نوع کازرونی آن بسیار مرغوب بود)
۴۴- کوزه دهان‌گشاد (خمره کوچک) = کلوک (kouloouk)
۴۵- ظرفی حصیری برای نگهداری سوزن و نخ و یا مهر و تسبیح = کپری (kopori)
۴۶- تاب / تاب‌بازی = آبرک / آبرک خوردن (aabrak)
۴۸- الاکلنگ = هولی همالی (hovli hammaaali)
***

#علی_معماریان
#همسان_شدن_گویشها
#لهجه_شیرازی
#dialect_levelling

***
@zabanhaye_darkhatare_IRAN