ساسانی دئولت تشکیلاتی’ندا تورک ائتکیسی
تاریخچی و تورکولوگ
دوکتور بابک جاوانشیر
اورتادوغو و اؤزللیکله ایران جوغرافیاسیندا تورکلرین یئرلشمه‌لری چوخ اسکیلره دایانماقدادیر. ساسانیلر دئوری (۶۵۱ – ۲۲۴) تورک یئرلشمه‌لری‌نین دوغوردوغو سونوچلار باخیمیندان ایلگی چکیجیدیر. تورک-ائفتالیتلر طرفیندن تاختا چیخاریلان بیرینجی قباد (۵۳۱ – ۴۸۸) دؤنه‌می بو آچیدان عادتا بیر میلاد نیته‌لیگینده‌دیر.
قورولوشوندان چؤکوشونه دگین گئچن ۴۲۷ ایل بویونجا ساسانیلرین، تورک و تورکیستان کؤکنلی کوشان (۳۵۰– ۱۰)، قیزیل هون (۳۵۰ –دؤردونجو یوزایل)، آق‌هون (۴۵۰ – ۳۷۰)، کیدارا هون (۴۲۰ – بئشینجی یوزایل)، ائفتالیت (۵۶۲ – ۴۵۰)، سابیر (۵۶۸ –۵۰۰)، گؤک‌تورک (۷۴۴ – ۵۵۲)، آوار (۸۸۹ –۵۵۵) و خزر (۱۰۴۸ – ۶۳۰) خاقانلیقلاری ایله ائنیشلی چیخیشلی ایلیشکیلر قوردوغونو گؤرمکده‌ییز.
ساسانیلر سؤز قونوسو زامان دیلیمینده، بؤلگه‌ده‌کی ایستراتئژیک قونوملارینی و رقیب دئولتلری گؤز اؤنونده بولوندوراراق، ساواش صنعتینده اولدوقچا بجه‌ریکلی اولان تورکلردن عسکری بیرلیکلر ائدینمه‌یه چالیشمیشلاردیر. بو آماچلا تورک دئولتلری ایله عسکری اتّفاقلارا گیرمیشلر و خاندانلار آراسی ائولیلیکلر تأسیس ائتمیشلردیر.
ائولیلیک یولویلا قورولان بو اتّفاق باغلارینین آرخا پلانیندا ایسه داها اؤنملی بیر اولغو یاتماقدایدی. زیرا گؤچه‌به تورکلر دئولت گله‌نکلری گره‌گی ائولندیردیکلری قیزلارینین یانیندا جئهیز اولاراق تورک عسکری بیرلیکلری ده گؤندرمکده‌یدیلر. بو گله‌نک ساسانیلره گرکسینیم دویدوقلاری قوّتی تأمین ائده‌جکدیر.
سؤز قونوسو عسکری بیرلیکلر زامان زامان بیربیرلری ایله رقابته گیرن تورک دئولتلری (ائفتالیت، گؤک‌تورک، خزر وب. خاقانلیقلار) طرفیندن گؤندریلمیش اولسالار دا آرتان بیر یئگینلیکله (تاو ایله/خیزلا) ساسانی دئولتی’نین یؤنه‌تیجی صینیفی و اوردو تشکیلاتینین اوداغینا یئرله‌شه‌رک اداری و عسکری دگیشیملره ندن اولدولار. ساسانی دئولت تشکیلاتینداکی بو دگیشیملر نه‌لر ایدی؟
اسلامی دؤنم دئولت تشکیلاتینین کؤکه‌نینین ساسانیلره، اؤزللیکله بیرینجی قباد’ین اوغلو انوشیروان (۵۷۹ – ۵۳۱) طرفیندن گئرچکلشدیریلن اصلاحاتا دایاندیغی گله‌نکسل اسلام تاریخی متنلرینده بلیرتیلدیگی گیبی مودئرن چالیشمالاردا دا بو اولغو ایشلنمیشدیر.
ایلگیلی مقاله‌میزده بو قونو اوزه‌رینده آیرینتیلی دوردوقدان سونرا، بیرینجی قباد و اوغلو انوشیروان’ین ساسانی دئولت تشکیلاتیندا اصلاحات یاپمالارینین ندنلری و قایناقلاری ایرده‌له‌نه‌جک آیریجا ساسانیلرین چؤکوشونه دگین گئچن سورچده، یؤنه‌تیم دوزئیینده‌کی بو ائولیلیکلرین دگیشیک سیاسی، اینانچسال و کولتورل سونوچلاری اینجه‌له‌نه‌رک یئنی بیر باخیش آچیسی اورتایا قونمایا چالیشیلاجاقدیر.
__________________________________
قایناق:
دوکتور بابک جاوانشیر؛ «ساسانی دئولت تشکیلاتیندا تورک ائتکیسی» مقاله‌سی؛ تورک تاریخ کونگره‌سی (۱۷ - ۱۵ ائیلول ۲۰۱۴)، کونگره‌یه سونولان بیلدیریلر؛ یاییم: تورک تاریخ قورومو، آنکارا ۲۰۱۸، جلد ۲، صفحه ۸۲۳ - ۷۶۷
@Babek_Cavanshir
تاریخچی و تورکولوگ
دوکتور بابک جاوانشیر
اورتادوغو و اؤزللیکله ایران جوغرافیاسیندا تورکلرین یئرلشمه‌لری چوخ اسکیلره دایانماقدادیر. ساسانیلر دئوری (۶۵۱ – ۲۲۴) تورک یئرلشمه‌لری‌نین دوغوردوغو سونوچلار باخیمیندان ایلگی چکیجیدیر. تورک-ائفتالیتلر طرفیندن تاختا چیخاریلان بیرینجی قباد (۵۳۱ – ۴۸۸) دؤنه‌می بو آچیدان عادتا بیر میلاد نیته‌لیگینده‌دیر.
قورولوشوندان چؤکوشونه دگین گئچن ۴۲۷ ایل بویونجا ساسانیلرین، تورک و تورکیستان کؤکنلی کوشان (۳۵۰– ۱۰)، قیزیل هون (۳۵۰ –دؤردونجو یوزایل)، آق‌هون (۴۵۰ – ۳۷۰)، کیدارا هون (۴۲۰ – بئشینجی یوزایل)، ائفتالیت (۵۶۲ – ۴۵۰)، سابیر (۵۶۸ –۵۰۰)، گؤک‌تورک (۷۴۴ – ۵۵۲)، آوار (۸۸۹ –۵۵۵) و خزر (۱۰۴۸ – ۶۳۰) خاقانلیقلاری ایله ائنیشلی چیخیشلی ایلیشکیلر قوردوغونو گؤرمکده‌ییز.
ساسانیلر سؤز قونوسو زامان دیلیمینده، بؤلگه‌ده‌کی ایستراتئژیک قونوملارینی و رقیب دئولتلری گؤز اؤنونده بولوندوراراق، ساواش صنعتینده اولدوقچا بجه‌ریکلی اولان تورکلردن عسکری بیرلیکلر ائدینمه‌یه چالیشمیشلاردیر. بو آماچلا تورک دئولتلری ایله عسکری اتّفاقلارا گیرمیشلر و خاندانلار آراسی ائولیلیکلر تأسیس ائتمیشلردیر.
ائولیلیک یولویلا قورولان بو اتّفاق باغلارینین آرخا پلانیندا ایسه داها اؤنملی بیر اولغو یاتماقدایدی. زیرا گؤچه‌به تورکلر دئولت گله‌نکلری گره‌گی ائولندیردیکلری قیزلارینین یانیندا جئهیز اولاراق تورک عسکری بیرلیکلری ده گؤندرمکده‌یدیلر. بو گله‌نک ساسانیلره گرکسینیم دویدوقلاری قوّتی تأمین ائده‌جکدیر.
سؤز قونوسو عسکری بیرلیکلر زامان زامان بیربیرلری ایله رقابته گیرن تورک دئولتلری (ائفتالیت، گؤک‌تورک، خزر وب. خاقانلیقلار) طرفیندن گؤندریلمیش اولسالار دا آرتان بیر یئگینلیکله (تاو ایله/خیزلا) ساسانی دئولتی’نین یؤنه‌تیجی صینیفی و اوردو تشکیلاتینین اوداغینا یئرله‌شه‌رک اداری و عسکری دگیشیملره ندن اولدولار. ساسانی دئولت تشکیلاتینداکی بو دگیشیملر نه‌لر ایدی؟
اسلامی دؤنم دئولت تشکیلاتینین کؤکه‌نینین ساسانیلره، اؤزللیکله بیرینجی قباد’ین اوغلو انوشیروان (۵۷۹ – ۵۳۱) طرفیندن گئرچکلشدیریلن اصلاحاتا دایاندیغی گله‌نکسل اسلام تاریخی متنلرینده بلیرتیلدیگی گیبی مودئرن چالیشمالاردا دا بو اولغو ایشلنمیشدیر.
ایلگیلی مقاله‌میزده بو قونو اوزه‌رینده آیرینتیلی دوردوقدان سونرا، بیرینجی قباد و اوغلو انوشیروان’ین ساسانی دئولت تشکیلاتیندا اصلاحات یاپمالارینین ندنلری و قایناقلاری ایرده‌له‌نه‌جک آیریجا ساسانیلرین چؤکوشونه دگین گئچن سورچده، یؤنه‌تیم دوزئیینده‌کی بو ائولیلیکلرین دگیشیک سیاسی، اینانچسال و کولتورل سونوچلاری اینجه‌له‌نه‌رک یئنی بیر باخیش آچیسی اورتایا قونمایا چالیشیلاجاقدیر.
__________________________________
قایناق:
دوکتور بابک جاوانشیر؛ «ساسانی دئولت تشکیلاتیندا تورک ائتکیسی» مقاله‌سی؛ تورک تاریخ کونگره‌سی (۱۷ - ۱۵ ائیلول ۲۰۱۴)، کونگره‌یه سونولان بیلدیریلر؛ یاییم: تورک تاریخ قورومو، آنکارا ۲۰۱۸، جلد ۲، صفحه ۸۲۳ - ۷۶۷
@Babek_Cavanshir