Minimalizm

🎄

Boshqa soddaroq misol keltiraman:

Tasavvur qiling, kosmik kemadasiz u yorugʻlik tezligida harakat qilyapdi, deylik vaqt to'xtamadi (to'xtashi kerak edi fizika qonunlari bo'yicha), sekinlashmadi ham, odatiy o'tyapdi. Lekin yorugʻlik tezligi hali ham koinotdagi eng katta tezlik, sizning kema shu tezlikda harakatlanyapdi, ammo vaqt o'zgarmayapdi.

Shu payti siz kema ichida bir qadam oldinga yursangiz, siz yorugʻlik tezligidan oʻtgan boʻlasiz.

Kema tezligi 300 000 km/sekund boʻlsa, siz bir metr oldinga qadam tashladingiz, bunda sizning tezligingiz:

300 000 + 1 = 300 001 km/s

Siz yorugʻlik tezligidan oʻtgan hisoblanasiz. Ammo bu mumkin emas. Shuning uchun ham siz harakat qilolmasligingiz kerak. Nafaqat siz balki kemadagi har bitta atom ham harakat qilmasligi kerak. Shuning uchun vaqt to'xtashi kerak.

Bu xuddi prujinani tortishga o'xshaydi. Tasavvur qiling cheksiz kuchli prujina bor. Agar uni tortsangiz boshdia oson tortiladi, siz uni malsimal cho'zishga harakat qilmoqchisiz, uni xuddi simga o'xshatib tekis qilmoqchisiz. Qanchalik kuchli tortsangiz, u ham sizni shunchalik kuchli tortadi va uni siz toʻliq malsimal torta olmaysiz.

Aslida vaqtning nisbiy boʻlish kerakligi ham shu yorugʻlik tezligining barcha kuzatuvchilar uchun bir ekanligidan kelib chiqiladi. Bunday tezlikka hech kim erisha olmaydimi? Demak biz qancha bu tezlikka erishishga harakat qilar ekanmiz, bizga nimadir to'sqinlik qilishi kerak, bu esa vaqtning sekinlashishi, Enshteyn shunday xulosa qilgan, agar yorugʻlik tezligi eng katta boʻlsa, u tezlikka yaqinlashgan sari vaqt sekinlashishi kerak, shu orqali biz tezligimizni oshirishimiz ham qiyinlashadi, va sekinlashadi, va bu esa yorugʻlik tezligiga erishishni imkonsiz qiladi.

Aloqador postlar:

• Bo'shliqlar va klasterlar haqida

• Agar bo'shliq markazida boʻlib qolsangiz nima boʻladi?

El qatori bizam qob ketmaylik dedim 👽

Qiziq faktlar:

• Qushlarda magnit maydonni sezib qobilyati bor deyishadi. Shu orqali ham ulardagi ichki komposs kabi ishlaydigan mexanizm ularni 1 metrga ham adashmay uylarini topib borishga yordam beradi. Chunki millionlab kilometr uzoqlikdagi manzilga borishda, 1 gradusga ham yoki yarim metrga ham qayrilib ketsangiz, manzilni yoʻqotasiz, ammo qushlar bunday xatolarsiz manzillariga yetib boradi, chunki bu ularning ichki kompossi tufayli. Shuning uchun ham qadimda qushlardan habar yuborish maqsadida foydalanishgan.

• Yerning magnit maydoni zaiflashmoqda, bu esa vaqt oʻtib quyosh shamoliga qarshi chiqishda zaiflik qilishi va atmosferaga katta zarar yetkazishi mumkin. Bunda quyoshning kuchli radiaktiv nurlariga yoʻl ochiladi va global isish kuchayadi. Yaxshi tarafi ham bor endi siz faqat qutblarda emas shundoqqina tepangizda ham shimol yogʻdusini ko'rishingiz mumkin, ammo havo oʻlguday issiq boʻladi, chiday olsangiz manzaradan rohatlanasiz 🚬🗿

• Yer magnit maydonlari qutblari o'zgarib turishini aytgandim, bu koʻp sodir boʻlgan. Yerning magnit maydon qutblari bir necha marta oʻz o'rnini almashtirgan, ya'ni shimoliy qutb janubiy qutbga, janubiy qutb shimoliy qutbga aylanib turgan. Buning qachon boʻlgani va qancha vaqtda takrorlanishi nomaʼlum.

Qisqacha: Yer yadrosi temirdan va nikeldan iborat, ular juda issiqligidan zaryadga ega boʻladi (bunda ularning elektronlari ajralib chiqib, + zaryadga ega boʻlib qoladilar, buni ionlashish deyishadi), oʻsha ionlashgan zarrachalar yadro aylanganda magnit maydon hosil qilishadi.

Yer – ulkan magnit 🧲

Yerni ulkan magnit deyishadi. U nega magnit ekanligi, u haqidagi notoʻgʻri tushunchalar va yerda qanday qilib magnit maydon boʻlishi haqida.

Magnitlarda qutblar boʻladi, masalan + va -, musbat yoki manfiy, buni ba'zan koʻk va qizil boʻyoq bilan ajratib qoʻyishadi. Magnitlarda bilsangiz ikkita dumaloqsimon qavat-qavat chiziqlar boʻlardi, yerda ham shunday, u ham magnitday qavat-qavat magnit maydon chiziqlariga ega.

Magnitda ikki qutb boʻladi, yerda ham ikkita qutb bor, shimoliy qutb va janubiy qutb, ammo yerning magnit maydoni qutblari bazan o'zgarib turadi. Shuning uchun ham Antarktika materiking qoq o'rtasini janubiy qutb deya olmaysiz, aslida janubiy qutbning qoq markazi undan sal chetroqda.

Koʻpchilik notoʻgʻri tushunadigan tushuncha shuki, yerni ulkan magnit deyishganda ular yerni tortishish kuchini nazarda tutadi. Ammo oddiy magnitda bunday xususiyat yoʻq oʻziga har narsani gravitatsiyasi orqali tortadigan. Yerni magnit qutblariga ega bo'lganligi uchun "Ulkan magnit" deyishgan.

Yerning magnit maydoni baʼzi joylarda kuchli baʼzi joylarda kuchsiz boʻladi. Qutlarda esa eng kuchli boʻladi. Ammo kompasslar ekvatorga yaqin yaxshi ishlaydi, chunki qutblarga yaqinlashgan sari, komposs ignasi noaniqlashib boradi, chunki siz qutb ustiga ketyapsiz va qutblar ustma-ust tushib qolib, kompass noaniq tarafni ko'rsatadi, chunki komposs 4 tomonni ko'rsata oladi, tepa-pastni emas. Qutb shundoqqina pastingizda boʻlsa (deylik shimoliy qutbda bo'lsangiz), kompossning mili pastga tortilishga harakat qila boshlaydi. Bunda qutbga yaqinlashgan sari bu noaniqlik shuning uchun ham kuchayadi.

Buni ustiga yerning magnit maydoni quyosh shamolidan ham himoya qiladi. Quyosh plasma ekanligidan habaringiz bor, agar quyosh shamoli yuzaga kelsa (quyosh oʻzidan zaryadli plasmalarni chiqarib yuborsa), yerning magnit maydoni qutblari (+ va -) ularni oʻz qutbiga tortadi, va yerni odam yashamaydigan joylariga bu zaryadli plasmalar tushib qoladi va hayotga minimal daraja havf soladi. Agar yerni magnit maydoni bo'lmaganida edi, quyosh shamoli yer atmosferasiga va hayotga katta havf solgan bo'lardi.

Endi eng asosiy savol, yerning magnit maydoni qanday hosil boʻlgan, uning manbai qayerda?

Hammasi yerning yadrosi sabab. Sayyoralarning bunday magnit maydon bilan yadrosi orqali taʼminlashi "dinamo effekti" deyiladi. Xullas, yer yadrosi ikki qismdan iborat, qattiq ichki yadro va suyuq tashqi yadro, ichki yadro yerning qoq markazida joylashgan va u qattiq, nikel va temirdan tashkil topgan, yer markazidagi harorat temirni eritadigan darajaga ega boʻlishiga qaramasdan ichki yadrodagi temir qattiq holatda boʻladi yer markazidagi kuchli bosim tufayli. Temir va Nikel elektr o'tkazuchan metal hisoblanadi.

Bilamizki (yoki endi bilib olasiz) magnit maydon zaryadlargan zarralarning harakati tufayli yuzaga keladi. Yer ham aylanadi, uning yadrosi ham aylanadi. Yadrosi esa qisman ionlashgan (deylik zaryadlangan + yoki - zaryadga ega boʻlgan) temir va nikel dan iborat va ular aylana boʻylab harakatlanganda magnit maydon hosil qiladi. Yadro katta va shuning uchun ham katta magnit maydon hosil qiladi. Boshqa sayyoralar ham shunday. Ammo baʼzilarining yadrosida elektr o'tkazuvchan moddalar yoʻq shuning uchun ham ular magnit maydonga ega bo'lmaydi, ya'ni ularning yadrosida ionlashgan zarrachalar yoʻq, shuning uchun ham ular magnit maydon hosil qilolmaydi.

Yangi yil munosabati bilan sizlani ilm-fan, koinot, fizika, falsafa, biologiya, qiziqarli faktlar va shu kabi mavzularda post yuritadigan kanallarga taklif qilamiz.

• Fan choyxonasi – Fan haqida suhbat, osh kelgunicha

• INTERSTELLAR – Kvant fizikasi va koinot mavzusida

• KONLET – Atrofga nazar

• Arkhamites – Tarixdan kelajakka, ilm-fandan siyosatga: Fikrlashga chorlovchi suhbatlar makoni.

• From Nobody – Qiyin bo'lgan termin, og'ir bo'lgan mavzularni oson, tushunarli va yengil postlar orqali yetkazadigan blog.

• NovaNoggin – O'zbekcha Ilmiy,foydali maqolalar va videolar.

• Minimalizm – o'rgangan va tushunganlarimni yozaman

• Kvant olami – Ushbu kanaldan siz Kvant fizikasi va Astronomiyaga bog'liq bo'lgan qiziqarli ma'lumotlarni topasiz. 💡

• Fanilo TV – Ilm fan olami

• Ilm-fan | Tadqiqotlar – Ilm-fan | Tadqiqotlar - inson tanasi va salomatligi ustida tadqiqot olib boruvchi O'zbek izlanuvchisining kanali

Hammasiga qo'shilish: https://t.me/addlist/Y67eLzK-x483MTli

Kinoni tushunvolsam "Entropiya" haqida post qilaman, kinodagi fizik hodisalarni tahlil qilib post qilaman