Harakat (حَرَكَةٌ) - bu unli tovushlarni ifodalovchi belgi boʻlib, u kalimaning boshida, oʻrtasida va
oxirida ham boʻladi. Masalan: مُسْلِمٌ
Sukun (سُكُون) - bu harakatsizlikdir.
Sukun kalimaning oʻrtasida yoki oxirida boʻlishi mumkin. Kalimaning birinchi harfi sukunli boʻlishi mumkin emas. Masalan: قَلْبْ، يَخْرُجْ
قَالَ - خَافَ - يَقُولُ - يَبِيعُ - عَالِمٌ - مَعْلُومٌ - مُسْلِمُونَ.
Ushbu misollardagi alif, vov hamda ya harflari sukunlidir. Bu va bunga oʻxshagan kalimalarda alif, vov, ya lardoim sukunli boʻlgani uchun sukun belgisiga hojat qolmagan (baʼzilar bu harflar sukunli ham emas, harakatli ham emas deb notoʻgʻri tushunishadi).
Eʼrob (الإِعْرَابُ) - bu kalimaning oxiridagi harakat yoki sukun. Eʼrob toʻrt xil boʻladi:
1}
Raf
(الرَّفْعُ) - bu kalimaning oxiri zammali (ضَمَّةٌ) boʻlishi. Masalan:
رَجُلٌ - كِتَابٌ - يَخْرُجُ - يَدْخُلُ
2}
Nasb
(النَّصْبُ) - bu kalimaning oxiri fathali (فَتْحَةٌ)boʻlishi. Masalan:
رَجُلًا - كِتَابًا - يَخْرُجَ - يَدخُلَ
3}
Jar
(الجَرُّ) - bu kalimaning oxiri kasrali (كَسْرَةٌ) boʻlishi. Masalan:
رَجُلٍ - كِتَابٍ
4}
Jazm
(الجَزْمُ) - bu kalimaning oxiri sukunli (سُكُون) boʻlishi. Masalan:
يَدْخُلْ - يَخْرُجْ.
(Jazm faqat feʼllarda boʻladi)
Tanvin (التَّنْوِينُ) - bu sukunli nun boʻlib, u talaffuz qilinadi lekin harf koʻrinishida yozilmaydi. Tanvin uchun kalimaning oxiridagi harakatni ikkilantirish orqali belgilab qoʻyiladi. U ismga xosdir. Feʼllarda va harflarda tanvin qoʻllanilmaydi. Kalimaga alif-lam (ال) qoʻshilsa tanvin tushib qoladi.
Yozilishi:
رَجُلٌ - رَجُلًا - رَجُلٍ - كِتَابٌ - كِتَابًا - كِتَابٍ
Oʻqilishi:
رَجُلُنْ - رَجُلَنْ - رَجُلِنْ - كِتَابُنْ - كِتِابَنْ - كِتَابِنْ
Tanvinsiz:
الرَّجُلُ - الرَّجُلَ - الرَّجُلِ - الكِتَابُ - الكِتَابَ - الكِتَابِ
Xato:
الرَّجُلُنْ - الرَّجُلَنْ - الرَّجُلِنْ - الكِتَابُنْ - الكِتَابَنْ - الكِتَابِنْ
❌ Tanvin ikki zamma, ikki fatha, ikki kasra degan gap xato. Yuqoridagi misol shu gapning notoʻgʻri ekanligini tushuntirish uchun keltirildi.
@lisanul_ishtiqoq