نقش‌برجستۀ رَگِ بی‌بی که در صخره‌اي از سنگ ريگي، در ارتفاع 105 متري از كنارۀ چپ (غربي) سرخ‌آب، سر آبِ رود كنُدُز ایجاد شده در سال 2003م توسط دكتر جاناتان لي (Dr. Jonathan Lee)، مورخ و جامعه‌شناس بريتانيايي كه براي سازمان‌های خيريه كار مي‌كرد، شناسایی شد و سپس از سوی هیئتی از باستان‌‌شناسان فرانسوی به سرپرستی دکتر فرانتس گرُنه (Frantz Grenet) مورد مطالعه قرار گرفت.
***
«اين واقعيت كه تا هنگام ديدار جاناتان لي هیچ محققی، حتي كاوشگران هيئت باستان‌شناختي فرانسه در افغانستان (DAFA) كه سال‌هاي متمادي در محوطۀ سرخ كُتَل، در بيست و پنج كيلومتري شمال محل اين نقش‌برجسته، كار كرده‌اند اين نقش را نديده ممكن است عجيب به نظر آيد. در واقع، ساكنان روستاي همجوار كه شامَرق (Shâmarq)نام دارد وجود اين نقش را سخت پنهان مي‌كردند. اين نقش براي روستاييان همچون زيارتگاهي بود كه، به اعتقاد ايشان، تصوير بي‌بي فاطمه، دختر [حضرت] پيامبر [اكرم]، را در خود داشت. اما در اواخر سال 2001، هنگامي كه طرفداران محلي طالبان با حمله به اين نقش كمي به آن آسيب رسانيدند، روستاييان با هدف حفاظت از آن مقامات محلي را از وجود اين نقش آگاه كردند. حتي در اين هنگام نيز ماه‌ها طول كشيد تا لی از موضوع آگاه شود. وي در دسامبر 2003 به محل نقش‌برجسته رفت و خيلي زود به ويژگي‌هاي منحصر‌به‌فرد اين اثر، در مقايسه با تمامي آثار شناخته‌شدۀ افغانستان، پي برد. وي، همچنين، تاريخ تقريبي نقش‌برجسته را مشخص كرده و تصاويري از آن براي نگارنده فرستاد» (فرانتس گرُنه).

نک.: «دو یادگار از یک دوره درخشان تاریخ ایرانشهر»، مجله باستان‌پژوهی، شمارۀ 4

https://t.me/bastanpazhuhi