⛏?دیرینه‌نگار?

برخی مرگ‌ها را به‌سختی می‌توان باور کرد.
مرگ استیون هاوکینگ، فیزیک‌دان شهیر انگلیسی، در ۷۶ سالگی از این دست است.
امروز صبح خانواده‌ی هاوکینگ درگذشت وی را تایید کردند.
این مرگ برای هاوکینگ رهایی از رنجی چندین ده‌ساله ولی برای جامعه‌ی علمیِ جهانی فقدانی به‌شدت دردناک است.
نامش همیشه در کنار نام دیگر بزرگان علم، همچون نیوتن و انشتین، گرامی داشته خواهد شد.
شاید از طنز عجیب تاریخ باشد که هاوکینگ بزرگ در سالروز تولد انشتین از این جهان رخت بربست.
"We have this one life to appreciate the grand design of the universe," Hawking once remarked, "and for that, I am extremely grateful."
@dirinenegar

اعتقاد دارم آموزش صحیح در سنین کودکی موجب می‌شود بسیاری از مشکلات معرفتی و شناختی در بزرگسالی پیش نیاید.
بنیان‌ها را در همان سنین کودکی باید به درستی پی‌ریزی کرد و شیوه‌ی درست و سنجیده‌ی مواجهه با دنیای اطراف (اعم از دیگر انسان‌ها و طبیعت) را از همان سنین باید به کودکان آموخت.
این مقدمه را عرض کردم که بگویم چهار کتاب که چند سال قبل در مسیر چنان آموزش‌هایی برای کودکان ترجمه کرده بودم به تازگی از سوی انتشارات فنی ایران به چاپ رسیده است.
امیدوارم این کتاب‌ها، و نمونه‌های مشابه، اثر مطلوب خود را بر رشد و آگاهی کودکان بگذارند.

بازسازی کِتسِل‌کواتلِس (Quetzalcoatlus) در اندازۀ واقعی، در کنار مردی به قد یک متر و هشتاد سانتیمتر
.

فسیل‌های کِتسِل‌کواتلِس‌ها از اواخر دورۀ کرتاسه و از آمریکالی شمالیِ کنونی در دست است. این تروسورهای غول‌پیکرِ از جمله بزرگترین جانوران پرنده در طول تاریخ حیات به شمار می‌روند و پهنای بالشان تا ۱۱ متر برآورد شده است.

کِتسِل‌کواتلِس‌ها گردنی افراشته و ستبر و منقاری بلند و قوی و نوک‌تیز و البته بی‌دندان داشتند و احتمالاً از ‌مهره‌دارانِ کوچک ساکن خشکی و یا رودخانه‌ها تغذیه می‌کرده‌اند.
در پژوهشی که حدود ۸ سال قبل انجام گرفت نشان داده شد که این پروازگران عظیم‌الجثه احتمالاً قادر بوده‌اند با سرعت حدود ۱۳۰ کیلومتر بر ساعت در ارتفاع ۴۵۰۰ متری، مسافتی بین ۱۳۰۰۰ تا ۱۹۰۰۰ کیلومتر را طی کنند؛ البته از این مدت طولانی پرواز فقط هنگام برخاستن و نشستن پرواز قدرتی (powered flight) انجام می‌داده‌اند و بقیه‌ی ساعات پرواز را بدون بال‌زدن (glide) طی می‌کرده‌اند.
@dirinenegar

یادداشت زیر را اواخر زمستان ۹۳ نوشتم و در بهار سال بعد در مجله‌ی دانستنیها چاپ شد (فایل‌های دانستنیها در ادامه‌ آمده‌اند.)
.
طی سال‌های دهه‌ی شصت، خصوصاً از نیمه‌ی آن به بعد (که خوب به خاطر دارم)، غروب‌هنگام از شبکه‌ی یک سیما برنامه‌ای آموزشی پخش می‌شد به نام «آزمایشگاه رایگان».
در این برنامه با استفاده از وسایل کاملاً ارزان و در دسترس، بسیاری از کاردستی‌های علمی ساخته می‌شد، کاردستی‌هایی که تقریباً همگی مبتنی بر مطالبی بودند که در کتاب‌های فیزیک، زیست‌شناسی و شیمی دبیرستان می‌آموختیم. ولی عمده‌ی این آزمایش‌ها و یا همان کاردستی‌های علمی معطوف به فیزیک بود تا شیمی و زیست‌شناسی.
من عاشق این برنامه بودم. زمانی که پخش می‌شد هیچ‌چیزی را اطرافم حس نمی‌کردم و تمام هوش و حواسم به آزمایش و نحوه‌ی انجام آن بود. وسایل مورد نیاز را یادداشت می‌کردم، نحوه‌ی ساخت آن وسیله را به خاطر می‌سپردم تا در فرصت مناسب آن را بسازم. تا جایی که در توان داشتم وسایل مورد نیاز ساخت آن وسیله‌ی علمی را تهیه می‌کردم (بماند که گاه در تهیه‌ی همه‌ی اقلام ناکام می‌ماندم) و بعد اقدام به ساخت می‌کردم. همیشه هم غبطه می‌خوردم به مهارت و دقت و توانایی مهندسی که در برنامه می‌دیدم و ساخت وسیله را بر عهده داشت.
این مهندس کاردان ضمن برنامه مطلقاً حرف نمی‌زد و فقط وسیله را می‌ساخت. توضیحات بر عهده‌ی یک راوی بود که دیده نمی‌شد و فقط صدایش را می‌شنیدیم.
بعد از حدود بیست و اندی سال، نوستالژی این برنامه، این بار قوی‌تر از قبل به سراغم آمد. نام برنامه از خاطرم رفته بود. نام آن مهندس را نمی‌دانستم، نام کارگردان و راوی را که اصلاً. یکی دو ماه کارم جستجو در اینترنت بود به امید یافتن کوچک‌ترین سرنخی از این برنامه. اما بی‌نتیجه بود. کم‌کم به خودم شک کردم نکند این برنامه حاصل خیالاتم باشد. در فیسبوک از دوستان درخواست کردم آیا کسی این برنامه را با این مشخصات به خاطر می‌آورد؟
کسی نمی‌دانست. داشتم ناامید می‌شدم که دکتر محمد کرام‌الدینی عزیز (مولف کتاب‌های زیست‌شناسی دبیرستان) طی کامنتی نوشت شاید این آقا بتواند به شما کمک کند و نام کسی را نوشت: یونس نوروزیان. رفتم به صفحه‌ی ایشان و با کمال شگفتی و ناباوری دیدم این همان مهندسی است که کار ساخت وسایل علمی آن برنامه را بر عهده داشت.
و اینگونه بود که بعد از بیست و اندی سال، به یمن شبکه‌های اجتماعی توانستم به ملاقات این مهندس نازنین بروم.
آنگونه که مهندس نوروزیان می‌گفت این برنامه در حقیقت یک جفت هم داشته است به نام «علم و عمل» که معطوف به دانش‌آموزان دوره‌ی راهنمایی بوده است (و من تقریباً به‌خاطر نمی‌آورم.)
تهیه‌کننده و راوی آزمایشگاه رایگان زنده‌یاد عبدالحسین اسکندری (مجری و گوینده‌ی رادیو) بود که در سن ۵۲ سالگی و در سال ۱۳۸۷ درگذشت.
نویسنده و طراح و مجری این برنامه خود جناب مهندس نوروزیان بود و کارگردان آن گوماتا ریاحی و ...
این برنامه‌ی هفتگی حدوداً ۱۴ سال به طول می‌انجامد و بعد از ساخت صدها وسیله‌ی علمی به پایان می‌رسد.
تا اینجا یک طرف داستان بود.
من تا اکنون فکر می‌کردم بعد از اتمام این برنامه آن مهندس کاردان پی زندگی خود رفته است و اکنون بازنشست شده است و در گوشه‌ی پارکی قدم می‌زند و تمام. همین!
ولی داستان اینگونه پیش نرفت.
مهندس نوروزیان که سمت مهمی در معاونت تکنولوژی آموزشی وزارت آموزش و پرورش داشته است، به علت علاقه‌ی فراوان به علم و گسترش آن در میان قشر جوان ایران و کمک به تقویت درک علمی دانش‌آموزان، در سال ۱۳۶۵ مرکزی را تاسیس می‌کند با عنوان «مرکز نوآوری‌های آموزشی ایران». کار این مرکز طراحی و تولید انواع وسایل علمی و کمک‌آموزشی برای دانش‌آموزان (در هر سه مقطع دبستان، راهنمایی و دبیرستان) بوده است، در تمامی عرصه‌های علمی؛ از مکانیک و حرارت و الکتریستیه و نور و صوت گرفته تا مواد شیمیایی و شیشه‌آلات و انواع مولاژ و میکروسکوپ و تلسکوپ. این وسایل کمک‌آموزشی مبتنی بر آخرین استانداردهای خاص این وسایل طراحی و به‌صورت انبوه در سراسر ایران توزیع می‌شدند و می‌شوند. مهندس نوروزیان می‌گفت تمامی استان‌های ایران و اکثر شهرهای بزرگ و کوچک ایران را برای معرفی این مرکز و توزیع محصولات آن رفته است. علاوه بر این، از طرح‌های متنوعی برایم سخن گفت و آلبوم تصاویر آن طرح‌ها را نشانم داد که دهانم از حیرت بازماند از این همه خلاقیت، از این همه همت، از این همه ظرفیت فکری و این همه پایمردی در رسیدن به هدف (به‌رغم مشکلات متنوعی که چنین مراکز خصوصی با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند).
شاید در فرصتی دیگر با تفصیل بیشتر از این مرکز و خدمات مهندس یونس نوروزیان در تقویت و پیشبرد سواد علمی و عملی در بین قشر دانش‌آموزی ایران نوشتم.
امیدوارم همچنان در کمال صحت و سلامت باشند و دانش‌آموزان ایران کماکان و تا سال‌های سال از خدمات آموزشی ایشان بهره‌مند باشند.
@dirinenegar