موضـــــوع: جبر واختیار
🍃 آیابندگان په خپلو افعالو او حرکاتو کې مختار دی که مجبوره؟؟
📝 ځـــواب :
دبندګانو افعال د جبر او اختیار تر منځ دي .
اهل سنت والجماعت په دې باور دی کوم اعمال او افعال چې دجهان په هستي کې شتون لری دوه ډوله دي :
🔰 لـــــومړی ډول یې :↯
هغه اعمال دي چې انسان دهغو په ایجاد کې هیڅ رنګه سهم او دخالت نلری او دغه کارونه په جبری او بغیرله اختيار څخه واقع کیږی لکه : دباران اوریدل ، دستورو حرکت ، دبوټو را زرغونیدل ، دخوب غلبه ، د بیماري او سلامتیا رامنځته کیدل ،فقر ، دزړه درزا ، دهاضمې دسستم خوزښت او...
نو په دغه رنګه امورو کې څه اراد نشته چې د الهي تقدیر او دهغه ﷻ په وسيلې سره دې ایجاد شی او انسان دی دهغو په پیدایښت کې اختیار ونلری ؛ همدا ده ، د دي معنی چې دامورو خیر او شر په قضا او قدر پوري مرتبط دی .
💠 دوهم ډول :↯
هغه اعمال دی چې انسان دهغو په ایجاد کسب او تلاش کې اختیار لری .
لکه : خــوړل او څکل ، په لاره تلل ، کسب دمعاش او نورو وظایفو او واجباتو. دا رنګه اعمال د ذات له مخې دالله تعالی دمخلوق فعل دی نه د فعل دصفاتو له مخې .
√ خو دفعل د ذات له مخي ، الله تبارک وتعالی دهغه تمایل په انسان کې پیدا کړی دی اوعقل یی د لارښود په توګه انسان ته ورکړی او دهغو اعمالو دترسره کولو او دایجاد ولو قدرت او وړتیا یې په هغه کې پیدا کړی ،لکه څنګه یې چې ټول مادی او معنوی مقدمات او وسایل دهغه دپیدایښت لپاره په وجود راوړی دی .
منتها اللهﷻ وروسته له هغه نه چې انسان دیو فعل د ترسره کولو قصد وکړی هغه په ده کې را پیدا کووی .
👈 خــو د فعل دصفاتو له نظره چې آیا دغه فعل نیک دی او که بد ،مکروه دی او که ناخوښه ،خیر به وي اوکه شر دا بیا دانسان په اختیار ارادې کسب او اکتساب پوری اړه لری .
مثلا: دخبرو کولو قوه او دستگاه همغه ذات د فعل دی چې دالله تعالی مخلوق دی دروغ او تهمت دفعل صفت دی چې دانسان په ارادې پورې اړه لری ،
🌾 نو له همدې امله دی چې (ترسره کوونکی یې ) دجزا او سزا مستحق ګرځی .
داچې غوښتنه میل او استعداد اللهﷻ په انسان کې پیدا کړی دی چې داعمالو د ترسره کولو وړ او مناسب دی دثواب اوعذاب درلودونکی دی ، انتخاب او غوراوی یې بیا له دغو دوه افعالو څخه چې ښه وی او که بد بیا د انسان په ارادې پورې تړلی دی .
📖 ځکه اللهﷻ وفرمایل : لها ما کسبت; یعنی انسان چې هر نیک کار ترسره کړی دځان لپاره یې کړی دی ....وعلیها ما اکتسبت; او هربد کار چې وکړی پّه خپل زیان یي کړی دی . بقره/۲۸۴
نو دا رنګه اعمال دوه اړخونه لری
☘یو يی هغه دی چې په الهی قدرت او تمکین سره واقع کیږی اوهغه ته الهی مخلوق وایی
🌹 دوهم هغه دی چې د انسان په ارادې سره دی چې هغه کسب یا اکتساب کووي.
🌱 دبشر نسبي اختیار او آزادی لکه د بيړي دمسافر په څیر ده چې د بيړي په دننه کې دخپلو ... لپاره آزاد دی خو دنوسانی او انتقالي حرکاتو له پیروي څخه مجبور دی .
❋ دلیل داچې الله تعالی د بندگانو دافعالو خالق دی .
📝 عقلی دلایل :↯
که چیرته انسان دخپلو افعالو خالق وای نو حتما به دهغو پرجزیاتو باندې خبر وو ،ځکه چې د یو شی ایجاد په قدرت او اختیار سره پرته له دې نشی کیدای چې وي،حال دا چې په حقيقت کې انسان په خپلواعمالو داسی یو عمل نلری لکه: یو څوک چې چیرته ځي پر لارې دتللو ،حرکات او سکنات ، چټکتیا ، ورو والی دهغو او د اعضا او عضلاتو حرکت یې، دقدمونو د وچت والی اندازه چې له زمکې څخه یې وچت وي او راکښته کووی پر دې ټولو باندې نه پوهیږی . ځکه دی پری کوم عمل نلری . (یعنی داچې عضلات څومره ګړندي حرکت کووي ، قدمونه له زمکې نه څومره وچت شول او...)
📗 نقلی دلایل :↯
د صافات د سورة ۹۶ آیت (والله خلقکم وما تعملون)
که (ما) مصدریه وی د آیت مانا دا رنګه ده : الله پاک هم تاسو او هم د تاسو اعمال پیدا کړی . او که "ما " موصوله وی دآیت معنا دا رنګه کیږی ; الله ﷻ هم تاسی پیدا کړی یي او هم یی دتاسې جوړ کړی شيان چې بتان دی (دتاسی دمصنوعاتو اصلی ماده هم اللهﷻ پیدا کړی ده)
2ـ درعد د سورة ۱۶.آيت ;
الله خالق کل شیء. یعنی الله دهر شي خالق دى . مراد له هغه نه هر ممكن الوجود څیز دی نه واجب الوجود چې عقل هغه غیر له ممکناتو څخه ګڼی. نو دبندګانو اعمال دالله تعالی مخلوق دی ځکه چې (کل شیء) دانسان داعمالو شامل هم دی .
3ـ د سورة نخل ۱۷ آیت : افمن یخلق کمن لا یخلق; یعنی آیا هغه څوک چې پیدا کووی یې دهغه چا غوندي دی چې نه یې پیدا کووی؟
دغه آیت کريمه دالله تعالی د مدحې او ستایلو په اړه دی که له هغه څخه پرته بل خالق وای بیایی ځان په خالقیت سره نه ستايلو ځکه چې په دغسی صورت کې صفت مختص دهغه نه دی ترڅو په هغه سره دځان مدحه وکړی .
🍃 آیابندگان په خپلو افعالو او حرکاتو کې مختار دی که مجبوره؟؟
📝 ځـــواب :
دبندګانو افعال د جبر او اختیار تر منځ دي .
اهل سنت والجماعت په دې باور دی کوم اعمال او افعال چې دجهان په هستي کې شتون لری دوه ډوله دي :
🔰 لـــــومړی ډول یې :↯
هغه اعمال دي چې انسان دهغو په ایجاد کې هیڅ رنګه سهم او دخالت نلری او دغه کارونه په جبری او بغیرله اختيار څخه واقع کیږی لکه : دباران اوریدل ، دستورو حرکت ، دبوټو را زرغونیدل ، دخوب غلبه ، د بیماري او سلامتیا رامنځته کیدل ،فقر ، دزړه درزا ، دهاضمې دسستم خوزښت او...
نو په دغه رنګه امورو کې څه اراد نشته چې د الهي تقدیر او دهغه ﷻ په وسيلې سره دې ایجاد شی او انسان دی دهغو په پیدایښت کې اختیار ونلری ؛ همدا ده ، د دي معنی چې دامورو خیر او شر په قضا او قدر پوري مرتبط دی .
💠 دوهم ډول :↯
هغه اعمال دی چې انسان دهغو په ایجاد کسب او تلاش کې اختیار لری .
لکه : خــوړل او څکل ، په لاره تلل ، کسب دمعاش او نورو وظایفو او واجباتو. دا رنګه اعمال د ذات له مخې دالله تعالی دمخلوق فعل دی نه د فعل دصفاتو له مخې .
√ خو دفعل د ذات له مخي ، الله تبارک وتعالی دهغه تمایل په انسان کې پیدا کړی دی اوعقل یی د لارښود په توګه انسان ته ورکړی او دهغو اعمالو دترسره کولو او دایجاد ولو قدرت او وړتیا یې په هغه کې پیدا کړی ،لکه څنګه یې چې ټول مادی او معنوی مقدمات او وسایل دهغه دپیدایښت لپاره په وجود راوړی دی .
منتها اللهﷻ وروسته له هغه نه چې انسان دیو فعل د ترسره کولو قصد وکړی هغه په ده کې را پیدا کووی .
👈 خــو د فعل دصفاتو له نظره چې آیا دغه فعل نیک دی او که بد ،مکروه دی او که ناخوښه ،خیر به وي اوکه شر دا بیا دانسان په اختیار ارادې کسب او اکتساب پوری اړه لری .
مثلا: دخبرو کولو قوه او دستگاه همغه ذات د فعل دی چې دالله تعالی مخلوق دی دروغ او تهمت دفعل صفت دی چې دانسان په ارادې پورې اړه لری ،
🌾 نو له همدې امله دی چې (ترسره کوونکی یې ) دجزا او سزا مستحق ګرځی .
داچې غوښتنه میل او استعداد اللهﷻ په انسان کې پیدا کړی دی چې داعمالو د ترسره کولو وړ او مناسب دی دثواب اوعذاب درلودونکی دی ، انتخاب او غوراوی یې بیا له دغو دوه افعالو څخه چې ښه وی او که بد بیا د انسان په ارادې پورې تړلی دی .
📖 ځکه اللهﷻ وفرمایل : لها ما کسبت; یعنی انسان چې هر نیک کار ترسره کړی دځان لپاره یې کړی دی ....وعلیها ما اکتسبت; او هربد کار چې وکړی پّه خپل زیان یي کړی دی . بقره/۲۸۴
نو دا رنګه اعمال دوه اړخونه لری
☘یو يی هغه دی چې په الهی قدرت او تمکین سره واقع کیږی اوهغه ته الهی مخلوق وایی
🌹 دوهم هغه دی چې د انسان په ارادې سره دی چې هغه کسب یا اکتساب کووي.
🌱 دبشر نسبي اختیار او آزادی لکه د بيړي دمسافر په څیر ده چې د بيړي په دننه کې دخپلو ... لپاره آزاد دی خو دنوسانی او انتقالي حرکاتو له پیروي څخه مجبور دی .
❋ دلیل داچې الله تعالی د بندگانو دافعالو خالق دی .
📝 عقلی دلایل :↯
که چیرته انسان دخپلو افعالو خالق وای نو حتما به دهغو پرجزیاتو باندې خبر وو ،ځکه چې د یو شی ایجاد په قدرت او اختیار سره پرته له دې نشی کیدای چې وي،حال دا چې په حقيقت کې انسان په خپلواعمالو داسی یو عمل نلری لکه: یو څوک چې چیرته ځي پر لارې دتللو ،حرکات او سکنات ، چټکتیا ، ورو والی دهغو او د اعضا او عضلاتو حرکت یې، دقدمونو د وچت والی اندازه چې له زمکې څخه یې وچت وي او راکښته کووی پر دې ټولو باندې نه پوهیږی . ځکه دی پری کوم عمل نلری . (یعنی داچې عضلات څومره ګړندي حرکت کووي ، قدمونه له زمکې نه څومره وچت شول او...)
📗 نقلی دلایل :↯
د صافات د سورة ۹۶ آیت (والله خلقکم وما تعملون)
که (ما) مصدریه وی د آیت مانا دا رنګه ده : الله پاک هم تاسو او هم د تاسو اعمال پیدا کړی . او که "ما " موصوله وی دآیت معنا دا رنګه کیږی ; الله ﷻ هم تاسی پیدا کړی یي او هم یی دتاسې جوړ کړی شيان چې بتان دی (دتاسی دمصنوعاتو اصلی ماده هم اللهﷻ پیدا کړی ده)
2ـ درعد د سورة ۱۶.آيت ;
الله خالق کل شیء. یعنی الله دهر شي خالق دى . مراد له هغه نه هر ممكن الوجود څیز دی نه واجب الوجود چې عقل هغه غیر له ممکناتو څخه ګڼی. نو دبندګانو اعمال دالله تعالی مخلوق دی ځکه چې (کل شیء) دانسان داعمالو شامل هم دی .
3ـ د سورة نخل ۱۷ آیت : افمن یخلق کمن لا یخلق; یعنی آیا هغه څوک چې پیدا کووی یې دهغه چا غوندي دی چې نه یې پیدا کووی؟
دغه آیت کريمه دالله تعالی د مدحې او ستایلو په اړه دی که له هغه څخه پرته بل خالق وای بیایی ځان په خالقیت سره نه ستايلو ځکه چې په دغسی صورت کې صفت مختص دهغه نه دی ترڅو په هغه سره دځان مدحه وکړی .