Gaplar egali va egasiz bo‘lishi mumkin. Egasi mavjud
gaplar egali gaplar (masalan, Biz bugun Samarqandga
jo‘naymiz), egasi mavjud bo‘lmagan gaplar esa egasiz
gaplardir (masalan, Bugun Samarqandga jo‘naymiz.)
Egasiz gaplarning quyidagi turlari mavjud:
Shaxsi (egasi) ma’lum gapda ega kesimning shaxs-son shakllaridan ma’lum bo‘lib turadi. Qachongacha qorning o‘ylab o‘tadirsan? Qachongacha ko‘kdan chalpak
kutadirsan? (I.Mirzo)
Shaxsi (egasi) umumlashgan gapda gapning umumiy
mazmuni barcha shaxslarga aloqador bo‘ladi: Hurmat
qilsang, hurmat ko‘rasan. (Maqol) Boshingga qilich kelsa ham,
to‘g‘ri gapir. (Maqol) Maqol va matallar, hikmatli so‘zlar,
odat tusiga kirgan rasm-rusumlarni bayon etuvchi gaplarda ega, asosan, umumlashgan bo‘ladi. Bugungi ishni
ertaga qo‘yma.
Shaxsi (egasi) noma’lum gapda kesim fe’l bilan ifodalanadi va ish-harakatni bajarishga imkoniyat, zaruriyat, shart, tilak, istak kabi ma’nolarni ifodalab keladi.
Bunday gaplar kesimining eng muhim belgisi – uning
tarkibida egalik qo‘shimchasining yo‘qligi. Bu gaplar
shaxssiz emas, harakatni mantiqan kimdir bajaradi, lekin uni gapda ifodalab bo‘lmaydi. Yig‘ilishda ta’lim
samaradorligini oshirish haqida gapirildi. Do‘stning aybini
yuziga aytish kerak. Oyni etak bilan yopib bo‘lmaydi. Bu
mavzuni o‘qish shart emas. Endi qattiq o‘qishga to‘g‘ri keladi.
Atov gap va so‘z gaplar ham shaxsi noma’lum gaplardir.
#xulosachiqaramiz
Egali gap deganda gapda ega mavjud boʻlgan, koʻz bilan koʻrib, ostiga toʻgʻri chiziq chizish imkoni bor boʻlgan gap tushuniladi.
Egasiz gapda esa ega qatnashmaydi, ammo uni topish yoki topmaslik mumkin. Shu jihatdan uch turga boʻlinadi.
Shaxsi (egasi) ma'lum gapda gapning kesimidan anglashilgan ma'no I, II yoki III shaxsga aniq aloqador boʻladi:
Uyga keldim (I shaxs);
Uyga kelding (II shaxs);
Uyga keldi (III shaxs). Koʻrindiki, aniq bir shaxsni ega deb belgilay oldik.
Shaxsi (egasi) umumlashgan gapda esa ega aynan bir shaxs emas, balki barchasiga taalluqli boʻladi:
Erta turishga odatlaning gapida shaklan II shaxs (Siz)ga ishora qilayotgan kesim, aslida, I va III shaxs uchun ham ma'no yuklamoqda, ya'ni har uch shaxs erta turishga odatlanishi lozim.
Shaxsi (egasi) noma'lum gaplarda ega aynan qaysi shaxs ekanligini kesimdan aniqlab boʻlmaydi, chunki kesimda aniqlaydigan vosita (egalik yoki shaxs-son) bu vazifani bajarmaydi. Ertaga erta turish kerak gapida erta turish haqida gap bormoqda, ammo uni kim amalga oshirishi noma'lum.
@ONA_TILI_MILLIY_SERTIFIKAT_1@MILLIY_SERTIFIKAT_ONA_TILI_N1@Zayniddin_natijalar@Zayniddin_Umurzoqov@MILLIY_SERTIFIKAT_ZAYNIDDIN