ادبیات دونیاسی

لیق لارینی یادینا سالدی . ایچدییی عاراق و چکدییی تیریئکین تاثیریندن می یا ندنسه اؤزونده بیر خوشحاللیق _راضیلیق حیس ائتدی . اوز _اوزونه لوغالاناراق :
_«الحمدولیللاه ، نه پولوم وار اوغرو آپارسین ، نه ایمانیم وار شیطان .» دئدی . آنجاق بو حال اوندا اوزون سورمدی . بیردن قیافه سینده قاینایان تکببور محو اولدو . دئیه سن ندنسه ، اؤلموش غئیرت دامارلاری قیمیلداندی . اؤز _اؤزونو مذممت ائده رک ، هئی ، بودا اولدو ایش ؟... مین رنگه بویان ، خلقین جیبینی سوی _یاشا .
ائله حاققیندا منه دئییبلر عارسیز .
یئنه اؤز _اؤزونه دوشوندو : بیر تاجیر ، بزاز ، باققال یا چاققالام . مه یه ر اونلار حلاللیق ایله ، زحمتله قازانیر _یاشاییرلار ؟ سحردن _آخشاما قده ر آند ایچمک ، مین جور یالان توخویوب ، قورآندان دون گئیمک له ، خلقین گؤزو باخا _باخا جیبلرینی سویمورلار ؟
هاردان دوشدو ، اوردان کسمیرلر؟...

نه فرقی وار دیر ؟ منده بئله کسیرم ، همده مسئولیت سیز دردیسرسیز .دئمک _عارسیزلیق اؤزوده بیر هونر دی . _دئییب حوققاسینی برک سوموردو . بایاقکی خوشحاللیق اؤزوندن راضیلیق یئنه ده اوزونده لپه بندی . چوخ چکمه دی کی ، اودا اؤزونو یولداشلارییزا یئتیردی . چورتا گئتدی .

یازار / گنجعلی صباحی
کؤچورن / تانسو خیاوی

ش تیریئکلری یاندیقجا ، حوققالار سومورولور ، تیریئک توستوسو چن کیمی اوتاغا ساییلیر ؛ صوحبتلر شیرینلشیردی . رحیم خان سؤزونه ایدامه وئره رک :
_یئددی آرخادان بئله بیز خانیق _مالیکیک . عارسیز غاففار شیرینکارلیق اوچون اونون سؤزونون آراسینا گیردی .
_بلی ، بلی ! نئجه دئیه رلر ، اورتادا یئییب _منیم کیمی دوزده گزنلردنسیز .
_ایندی منیم کندلریمی الیمدن آلیب رعییته پایلاییرلار . دئییرلر تورپاق ایشله یه نین ،اکیب ، بئجره نین اولمالی دیر . گؤرونور منده گئدیب ، دانا _دونالارلا ، رعیتله بیر یئرده جوت سورملی ، بئل_بئلله مه لی یم .
_دوغروداندا عدالتسیزلیکدیر . دئیه حاجی موبارک اونون سؤزونه قووت وئردی . رحیم خان ایچدییی عاراق و چکدیی تیریئکین حرارتیندن قیزمیش ایدی . دردینی دئییب ، اوره یینی یونگوللتمک ایسته ییردی . الینده کی حوققانی دریندن سوموروب یئنه سوزه باشلادی:
_ائی! ...نه ائتدیم ؟! اوتوز _قیرخ ایل بوندان قاباقکی واختلار اولایدی . قاتاری باغلایایدیم بئلیمه ، توفنگی آلایدیم الیمه ، مینه یدیم کهر آتی ؛ گئده لری ییغایدیم باشیما . گؤره یدیم کیم جورءت ائدیب منه دئییر : توپراقلارینی وئر رعییته .
عارسیز غاففار گینه سؤزه قاریشدی .
_منده الیمده شمشیر عوریان ، قاباغیندا آت چاپایدیم ._دئدی جمشید خان یاستی _یاستی سؤزه باشلادی.
_ائی بابا !... او ، دورانلار کئچدی . او زامانلار هر یئره ماموریته گئدنده ، پول گتیرردیک سئل کیمی . عارسیز یئنه سؤز آتدی .
_بلی ، قوربان ! دره خلوت ، تولکو بک . کیم _کیم ایدی .
_بلی !...او گونلر کئچدی. آتالار دئمیشکن : گؤردون سنیله دوز گتیرمیر ، گرک سن زمانه ایله دوزه له سن .سازیش ائده سن . رحیم خانی موخاطب قرار وئره رک:
_دئدی . ائو بیزیم . سیرر بیزیم . سنین کندلرینی موفته کی ، آلمیرلار.
بایاق کندلی اکیر_بئجه ریر . بیچیر حاضیریندان سنه وئریردی . ائله ایندی ده عؤمورونون آخیرینا کیمی ،چالیشیب آرتیردیغینی بورجونا _قسیتینا وئره جک . آللاه ائله مه سین ایش باشقالارینین الینه دوشسه ، هر نه یین وار الیندن آلیب موفته جه کندلی لره پایلاسایدیلار ، اوندا نه ائده ردین؟ بو ایشده بیزیم خئیریمیز نظردن توتولوب . بونا شوکر ائله مه لی سن . بیرده بابا جان ! بیزه نه وار ؟
نئجه دئییرلر: آلتدا قالانین جانی چیخسین . بایاق ارباب ایدین . ایندی ده سرمایادار اول . پولونو شهرده ایشه سال . ائله یئنه ائششک ایشلیین جک ، آت یییه جک . دئییب ، الینده حوققانی سوموردو . آرا بیر آز ساکیتلشمیشدی . حاجی موبارک فورصتدن ایستیفاده ائده رک ، سؤز آتینی قامچیلادی .

_دوغرودان دا ، زمانه عجب بیر زمانه اولوب .ائله ترپنیرسن باشییان بؤرک کئچیر . کئچن ایل بیر نفر گلیب یالوار _یاخار مندن اوتوز تومن نوزولا پول ایسته دی . موعامیله اوچون منه یوز مین تومن لیک بیر سند نیشان وئردی. گئدیب باخدیق . به یه ندیم . موعامیله قوتاردی . ایل گلیب باشا چیخدی . دی اویان _بویان اولمادی . ایجرائییه صادیر ائله تدیردیم . ماحالا گئدنده ، گؤردوم نه ؟ منه نیشان وئریلن عیمارتین بؤیرونده ایکی اوتاقلی خارابا بیر حیط ، سیزین جانیز اوچون ، بئله گؤرنده آز قالدی ائله اورداجا اوره ییم پارتلاسین سویوق تر بدنیمی بورودو . ایشه باخ ها !... گیرووومدا اولان حیط بئش مینه دیمزدی . آ کیشی هله بو جهننم ! آداملارین ظاهیرینه یئکه _یئکه قیریلداتماقلارینا باخیب ، حیط کیرایه یه وئریرسن ؟ ائله کی یئر به یئر اولدو ؛ دئ گل ، سن اوغولسان بوندان کیرایه آل گرک الینه بیر شئی ده وئریب ، یولا سالاسان .
یادا داوا دالاش ، شیکایت ایله شله سینی چؤله تؤکه سن . بودا بیزیم روزگاریمیز . خولاصه عجیب غریب بیر زمانه یه راست گلمیشیک . سیزین جانیز اوچون ، او قده ر گؤزوم قورخوبدور کی
لاپ یاخین دوستوم ، قارداشیمدا منه یاخینلاشاندا ، الیمی جیبیمین اوستونه قویورام . پاه _آتانین !..هئچ کیمه اینانماق اولمور .
ائله بیل بو جماعت آنالاری ، بئشیکده لای _لای دئیه نده ، قولاقلارینا مردوم آزارلیق ، دله دوزلوق ، باشقاسینین بورکونو باشیندان قاپماق ، یوللارینی اویره دیرلر . نه ایسه ، آللاه خئیریمیزی خئیر ائله سین . دئییب سینه سینی بوشالتدی و هوققاسینا زور گلدی .

صوحبت آراسیندا دالبادال چکیلن تیریئکلری اونلارین قانینا ایلییینه قده ر ایشله میشدی . مورگولمه یه ، اؤزلرین اونودوب ، خیال عالمینده اوزمه یه باشلادیلار . داها سس سیزلیک ایدی . صوحبت یوخودو . میلچک اوچسا ویزیلتی سی ائشیدیلردی . آنجاق عارسیز غاففار چکیردی . تیریئک هله اونا زور گله بیلمه میشدی . قالدیغیندان ،اؤز ایچی ایله الله شملی _فیکیرلشمه لی اولدو . لو گون قارشی سینا چیخان قادین ، ماللا ، ایشچی لر ، فرش تاجیرلری ، داها سونرا ، بویرونده چورتا گئتمیش کور و ویجدانلی دوسلاری و اونلارین دیوانه یه اوخشایان عصبانی قیافه لری گؤزونون قاباغیندا جانلاندی . ناراحتلیق ، روحو عذاب و صاباحا _گله جه یه اولان نیگران

« عارسیز غاففار »

_ حاجی آغا ! وئرمیرسن _وئرمه . داها آجیغین نه یه توتور ؟ چشم ، گئده رم . دئییب بوغولموش حالدا ، اوردان اکیلدی . تله سیک ایشی اولان آداملار کیمی ، او ایتی آددیملارلا ، اوردان اوزاقلاشدی . دونوب دالینا باخماغادا جورءت ائتمیردی . حاجی ایله اونون آراسیندا نه حئساب اولدوغون آللاه بیلیر . هر حالدا حاجی نین ناغافیل بلا کیمی ، بو یئردن چیخیب اونو ائششکدن دوشموش ائتدیینه حیرصلی ایدی .
بازاردان چیخاندا دایاندی . دؤنوب گلدییی قاتما _قاریشیق اؤرتولو دار یولا باخدی . ائله بیل بازارین توتغون _بوغوجو هاواسیندان گوج ایله قورتاریب . آغیر یوکو دالیندان یئره آتمیش حاممل کیمی ، اؤزونو ، یونگول حیس ائتدی . درین بیر نفس آلدی . یان _یوره سینه بویلانیب ، یولا دوشدو . ناهارا آز قالیردی . یوخوسونون واختی اؤتموش آدام کیمی ، اونو اسنه مک یاخالاییردی . آخی تیریئکی سینین واختی یاخینلاشیردی . هارا گئتسین ، هاردا ایراده سینه حاکیم اولان اژدهانین حیرصینی سؤندورسون ؟ بو اؤزوده بیر ایش ایدی. ایستر _ایسته مز کئچن گونلری خاطییرلاییب ، حسرتله دولو بیر آه چکدی . « عجب گونلر ایدی .» _دئیه ، دوشوندو .

آخی بئش _اون ایل بوندان قاباق تیریئک آزاد ایدی . هر دؤنگه ده بیر تیریئک خانا وارایدی . ایچری گیرن کیمی ، آریق _بئلی قونقوز باغلامیش ، جهننم آلاووندا قورسولانمیش یانیق صوفت ، گؤزلری چوخورا دوشموش ، خیدمتچی لر مانقال ایله هوققانی قاباغینا قویاردی . سول طرفینده ساللانان هئیبه سیندن ، ایسته دیین قده ر تیریئک وئرردی . نه قده ر چکیرسن _چک . هئچ کس سنله ایشی یوخ ایدی . ایندی اوغورلوغونان ، قورخا _قورخا چکمه یین دردیسری نشئه سیندن آرتیق اولموشدور . آنجاق نه ائده بیلردی ؟ اونون اسیری ایدی . فیکیر خیال ایچریسینده آددیملایر کن :

_ آغا غاففار! آغا غاففار! دئیه ، اوسگوروکله قاریشق ، بوغونوق بیر سس اونو دایاندیردی . سسله ین جمشید خان ایدی . اونو کینارا چکیب ، _گئده ، آماندیر ! قوناغیم وار ، گؤر نه ائدیرسن؟ دئییب ، جیبیندن پول چیخارتدی . اونون اووجونا قیسیب . _من گئدیرم ائوه . تئز آلیب گله سن . دئییب ، اوندان آیریلدی . آغا غاففار تیریئک تاپماق سو ایچمک قده ر آسان ایدی . ساتیش یئرلرینی بیلیر ، ساتانلاری تانیردی . هردن اوزوده قازانجینا آلدانیب تیریئک ساتماق فیکرینه دوشوردو . آمما خطریندن قورخار « آغریماز باشیمی بلایا سالا بیلمرم . نئیلیرم قیزیل تشتی کی ، ایچینده قان قوسام .» دئیه طاماح دیشینی چکردی ، آتاردی .

او ، بازارلیغی ائدیب ، اوزونو جمشید خانین ائوینه یئتیردی . گتیردییی تیریئکی قاپی دا نوکره وئریب ، ایچری کئچدی . سوفرا سالینمیشدی . جوجه پیلو ، دولما و فیسینجان بوغلانیردی . دولدورولموش عاراق ایستیکانلار میقناتیس کیمی آدامی اؤزونه طرف چکیردی . عارسیز غاففار غیر ایرادی اولاراق ، سارالمیش چوروک دیشلری . گؤروندو . ائله بیل آج تولکو گیرینه ، الده بئجریلمیش توخلو قویروغو دوشموشدو .

_ آفیه ت اولسون ! همه شه کئف ده داماخدا . دئدیکده رحیم خان اونا یئر گؤستریب :
_گئده عارسیز ! گؤرسنمیرسن ! هاردا اؤلموسن ؟ _دئیه بو سؤزلرله اونو قارشیلادی . غاففار الی له سوفرا یا ایشاره ائده رک ،
_قوربان ! ائله همه شه مسجید قاپی سی آچیق اولاندا کؤپه_یین یوخوسو گلرده . دئیه جاواب وئردیکده ، گولوش سسلری بیر _بیرینه قاریشدی .
_مجلیسده کی لردن بیری مولکدار رحیم خان ایدی. او ، اوتوز پارا کندی حئسابینا ، عؤمورونو کئفده _عییاشلیقدا ، قوماردا کئچیرمیش بیر آدام ایدی . اوجا بوی ، انلی کورک ، ایری گؤز ، قالین _قارا قاش و چاللانمیش بورما بیغلاریندان اونو اورتا عصیرین شیکست یئمیش بیر سرکرده سینه اوخشاتماق اولاردی . ایکینجی سی ائو صاحیبی جمشید خان ایدی . او ایشدن دوشموش کؤهنه بیر دولت مأمورو ایدی . یاشی آتمیشا یاخین ، آلچاق بوی ، آریق ، قورو قاخا دؤنموش حالسیز بیر آدام ایدی. اوچونجوسو _شهرین وارلی لاریندان حاجی موبارک آدلی ، گیرده _دولو صوفت ، چال خط ، باشینی دووشان اوتلامیش ، یئکه بورون ، دونبا_ایری گؤزلو ، کؤک بیچیمسیز بیر آدام ایدی . بونون دا ایشی پول نوزولا وئرمک ، بیله یی دیب دن وورماق ایدی . بوراسیندا دئییم کی بونلارین غاففار یله تانیشلیغی بوجور قوناخلیقلاردا _ییغینجاقلاردا اوندان بیر دلغک کیمی ، ایستیفاده ائتدیکلریندن ایره لی گلمیشدی. رحیم خان تئز بیر ایستیکان عاراق دولدوروب اونون قاباغینا قویدو:

_وور بدنه جانین قیزسین . _دئدی . غاففار ایستیکانی الینه آلیب :
_آغالارین ساغلیغینا !..._دئییب . باشینا چکدی . ایستیکانی یئره قویوب ، آج قورد کیمی سوفرایا دؤشندی . بئللر برکیدی . کلله لر قیزیشدی . سوفرا ییغیشدیریلان کیمی ، بیرینجدن دوزلمیش ظریف بیر مانقال اورتایا گلدی . بیر نلبه کی ده خیردا پارچالارا دوغرانمیش تیریئک قیرینتیلاری آرایا قویولدو . حوققالارین باشیندا کی قیرمیزی کؤزلر اوزرینه قویولمو