Menimcha aynan shu uchun men iqtisodiy taraqqiyot haqida chuqur qaygʻuraman. Tan olishni xohlaymizmi yoʻqmi, bizda kambagʻallik juda yuqori va aholi daromadlari juda ham past.
Oʻzbekistonda koʻpchilik xato oʻylaydiki, kambagʻallik— korrupsiya va adolatsiz pul tarqatilishining oqibati. Yaʼniki, mamlakatda pul aslida koʻp, lekin pul toʻgʻri taqsimlanmagan boʻlgani uchun, koʻpchilik qiyin ahvolda yashaydi. Bu gʻoya qanchalar toʻgʻri boʻlishini xohlamaylik, lekin xato. Muammoni asli shundaki - pulni tagi ham kam.
Biz, boshqa koʻpgina bizdan oldingi va oʻylaymanki keyingi jamiyatlarga oʻxshab, pul va resurs tarqatilishga katta adolatsizlik deb oʻgʻrilikni tushunamiz. Masalan, jamiyat pulini oʻgʻirlagan korrupsionerni yomon deymiz. Axir, bu jamiyat puli ku, aynan shunday korrupsionerlar oʻgʻirlagani uchun bizda koʻp odam oʻgʻir hayot kechiradi deb oʻylaymiz. Lekin byudjet oʻgʻrilari, juda oʻgʻirlasalar ham, atigi butun byudjetni oʻgʻirlay oladilar. Butun byudjet deylik nari borsa 14 milliard dollar. Kishi boshiga butun byudjet xarajatlari 400 dollarni ham tashkil etmaydi. Jamiyat pulini oʻgʻirlash yaxshi demoqchi emasman, yoki xalqni pulini adolatsiz tarqatish ham yaxshi demoqchi emasman. Bilasiz, men doim xalq puli boʻlmish byudjetni xalq vakillari yaʼni deputatlar tarqatishini va shaffoflik va samaradorligini nazorat qilishlari, konstitutsiyaviy burchlarini ado etishlarini koʻp aytaman. Lekin sizni diqqatizni boshqa, ancha kattaroq jinoyat turiga qaratmoqchiman.
Biz, kichkina yomonlikni ustida qaygʻurib, juda katta yomonlik haqida beparvo ekanligimizni aytmoqchiman. Asl musibat, johiliyat va jamiyatga nisbatan ulugʻ zulm — bu jamiyat va insonlarni boy boʻlishlariga yoʻl qoʻymaslik. Biz, byudjetdan shartli 1 million dollar oʻgʻirlagan odamni adolatli ravishda eng yomon soʻzlar bilan ataymiz, lekin iqtisodiyotga milliardlab dollar zarar olib keladigan xatti harakatlarga kelganda ancha beparvomiz. Toʻgʻri, 1 million oʻgʻirlagan odam uni xarajat qiladi, u pul qandaydir ravishda “koʻrinadi” lekin deylik iqtisodiyotga 1 millardlik zarar qilinsa u narsa fizik ravishda koʻrinmaydi, u “abstraktsiya” va aynan shunday boʻlgani uchun ham ancha beparvomiz. Men oʻylaymanki, agar jamiyat korrupsion-erlarga boʻlgan gʻazabini mingdan birini, notoʻgʻri iqtisodiy qarorlarga qaratsa, ancha koʻp yaxshilanish boʻladi. Oddiy misol: doim ishlatiladigan savdoga toʻsiq va bojlar. Ularni deb, yildan yilga milliardlab iqtisodiy qiymat yaralamasdan qolyapti, shuncha pulni kimdir oʻgʻirlasa, koʻrinib qolar edi, lekin juda katta iqtisodiy zarar koʻrimsiz, chunki shartli bir milliardlik iqtisodiyotga zarar rostdan ham koʻrinmaydi (kimdir shu bojlarni deb deylik 1 million ishlasa ham, oʻsha bir milliard zarar ancha muhimroq masala demoqchiman).
Buni nimaga yozmoqdaman. Biz kambagʻalligimiz sabablarini, avvalo, oʻzimizning iqtisodiy institutlarning sifatidan izlashimiz kerak, bizda muammo shartli “insofsizlar o’marishida” emas, insonlar uchun boyish imkoni yoʻqligida. Biz hozir jamiyat sifatida birlamchi qiladigan ishimiz, iqtisodiyotimizni umumiy hajmini oshirishimiz kerak, iqtisodiyotga shikast keltiradigan har bir narsa oʻgʻrilikdan ancha yomonligini anglashimiz kerak. (1/2)
Oʻzbekistonda koʻpchilik xato oʻylaydiki, kambagʻallik— korrupsiya va adolatsiz pul tarqatilishining oqibati. Yaʼniki, mamlakatda pul aslida koʻp, lekin pul toʻgʻri taqsimlanmagan boʻlgani uchun, koʻpchilik qiyin ahvolda yashaydi. Bu gʻoya qanchalar toʻgʻri boʻlishini xohlamaylik, lekin xato. Muammoni asli shundaki - pulni tagi ham kam.
Biz, boshqa koʻpgina bizdan oldingi va oʻylaymanki keyingi jamiyatlarga oʻxshab, pul va resurs tarqatilishga katta adolatsizlik deb oʻgʻrilikni tushunamiz. Masalan, jamiyat pulini oʻgʻirlagan korrupsionerni yomon deymiz. Axir, bu jamiyat puli ku, aynan shunday korrupsionerlar oʻgʻirlagani uchun bizda koʻp odam oʻgʻir hayot kechiradi deb oʻylaymiz. Lekin byudjet oʻgʻrilari, juda oʻgʻirlasalar ham, atigi butun byudjetni oʻgʻirlay oladilar. Butun byudjet deylik nari borsa 14 milliard dollar. Kishi boshiga butun byudjet xarajatlari 400 dollarni ham tashkil etmaydi. Jamiyat pulini oʻgʻirlash yaxshi demoqchi emasman, yoki xalqni pulini adolatsiz tarqatish ham yaxshi demoqchi emasman. Bilasiz, men doim xalq puli boʻlmish byudjetni xalq vakillari yaʼni deputatlar tarqatishini va shaffoflik va samaradorligini nazorat qilishlari, konstitutsiyaviy burchlarini ado etishlarini koʻp aytaman. Lekin sizni diqqatizni boshqa, ancha kattaroq jinoyat turiga qaratmoqchiman.
Biz, kichkina yomonlikni ustida qaygʻurib, juda katta yomonlik haqida beparvo ekanligimizni aytmoqchiman. Asl musibat, johiliyat va jamiyatga nisbatan ulugʻ zulm — bu jamiyat va insonlarni boy boʻlishlariga yoʻl qoʻymaslik. Biz, byudjetdan shartli 1 million dollar oʻgʻirlagan odamni adolatli ravishda eng yomon soʻzlar bilan ataymiz, lekin iqtisodiyotga milliardlab dollar zarar olib keladigan xatti harakatlarga kelganda ancha beparvomiz. Toʻgʻri, 1 million oʻgʻirlagan odam uni xarajat qiladi, u pul qandaydir ravishda “koʻrinadi” lekin deylik iqtisodiyotga 1 millardlik zarar qilinsa u narsa fizik ravishda koʻrinmaydi, u “abstraktsiya” va aynan shunday boʻlgani uchun ham ancha beparvomiz. Men oʻylaymanki, agar jamiyat korrupsion-erlarga boʻlgan gʻazabini mingdan birini, notoʻgʻri iqtisodiy qarorlarga qaratsa, ancha koʻp yaxshilanish boʻladi. Oddiy misol: doim ishlatiladigan savdoga toʻsiq va bojlar. Ularni deb, yildan yilga milliardlab iqtisodiy qiymat yaralamasdan qolyapti, shuncha pulni kimdir oʻgʻirlasa, koʻrinib qolar edi, lekin juda katta iqtisodiy zarar koʻrimsiz, chunki shartli bir milliardlik iqtisodiyotga zarar rostdan ham koʻrinmaydi (kimdir shu bojlarni deb deylik 1 million ishlasa ham, oʻsha bir milliard zarar ancha muhimroq masala demoqchiman).
Buni nimaga yozmoqdaman. Biz kambagʻalligimiz sabablarini, avvalo, oʻzimizning iqtisodiy institutlarning sifatidan izlashimiz kerak, bizda muammo shartli “insofsizlar o’marishida” emas, insonlar uchun boyish imkoni yoʻqligida. Biz hozir jamiyat sifatida birlamchi qiladigan ishimiz, iqtisodiyotimizni umumiy hajmini oshirishimiz kerak, iqtisodiyotga shikast keltiradigan har bir narsa oʻgʻrilikdan ancha yomonligini anglashimiz kerak. (1/2)