همانندیاب

گاهی در کنار هم قرار گرفتن واژه‌ها موجب می‌شود، برخلاف قاعده‌های آوایی، در تلفظ آن‌ها تغییراتی ایجاد شود. در اینجا گفتیم که به قیاس «جد»، که دارای واج «د» است، یک «د» نیز به پایان «آبا» افزوده شده و ترکیب «جدوآبا» به «جدوآباد» تبدیل شده‌است. اینک چند نمونۀ دیگر (منبع: احمدرضا قائم‌مقامی، «ریشه‌شناسی و زبان فارسی (مقدمات)»، مجلۀ فرهنگ‌نویسی، شمارۀ ۹، ص ۵۳):

۱) تنگنا:
«تنگا» به قیاس «پهنا» تبدیل به «تنگنا» شده‌است؛
۲) جنبل:
«تُنبل»، که گویا «تَنبل» هم تلفظ می‌شده، به‌سبب همراهی با «جادو» تبدیل به «جنبل» شده‌است («جادوجنبل»)؛
۳) خلأ:
«خلاء» به قیاس «ملأ» تبدیل به «خلأ» شده‌است؛
۴) درازنا:
«درازا» به قیاس «پهنا» تبدیل به «درازنا» شده‌است؛
۵) سگزی:
«سگزی» احتمالاً به قیاس «رازی» «ز» گرفته‌است؛
۶) سلندر:
«قلندر» به‌سبب همراهی با «سرگردان» تبدیل به «سلندر» شده‌است («سلندر و سرگردان»)؛
۷) شنفتن:
«شنودن» به قیاس «گفتن» تبدیل به «شنفتن» شده‌است («گفتن‌ و شنفتن»)؛
۸) شنیدن:
«شنودن» به قیاس «دیدن» تبدیل به «شنیدن» شده‌است («دیدن‌ و شنیدن»)؛
۹) عبیر:
«عبید» به‌سبب همراهی با «اسیر» تبدیل به «عبیر» شده‌است («اسیر و عبیر»)؛
۱۰) فسنجان:
«فسوجن» به قیاس «بادنجان» تبدیل به «فسنجان» شده‌است؛
۱۱) مروزی:
«مروزی» احتمالاً به قیاس «رازی» «ز» گرفته‌است؛
۱۲) یسیر:
«اسیر»، به‌سبب همراهی با «یتیم» در یک آیۀ مشهور قرآن (۸:۷۶)، در زبان تبدیل به «یسیر» شده‌است؛
۱۳) «صور» و «صیدا» و «جابلقا» و «جابلسا» و چند شاهد دیگر نیز از این شمارند.
۱‌۴۰‌۰‌/‌‌۱‌‌۱‌/‌‌۲‌۷‌
فرهاد قربان‌زاده
سید محمد بصام
@Matnook_com @azvirayesh
instagram.com/matnook_com

مثلث سه‌میم در ویرایش

در ویرایش،‌ متن و موضوع و مخاطب اهمیت بسزایی دارد. این سه مقولۀ میم‌دار مثلثی را به نام «مثلث سه‌میم» می‌سازند که سبک و گونۀ زبانیِ هر نوشته‌ای را تعیین می‌کند و معیاری است برای ویرایش و حتی نگارش (در کارگاه، دربارۀ آن به‌تفصیل سخن می‌گویم).

متن: آنچه بتوان آن را خواند و فهمید و انتقال‌دهندۀ پیامی باشد.
موضوع: آنچه دربارۀ آن سخن می‌گویند یا می‌نویسند.
مخاطب: آن‌که برای او سخن می‌گویند یا می‌نویسند.

برای مثال، متنی با موضوع زبان‌شناسی برای متخصصان یا دانشجویان این رشته است و متنی با ژانر داستانِ کوتاه برای عموم مردم. پس سبک و گونۀ زبانیِ هریک (مثلاً معیار یا غیررسمی) باید مطابق و متناسب با موضوع و مخاطب آن متن باشد و بر همان اساس هم ویرایش شود.

دو اصطلاح در ویرایش:
۱) درست‌نویسی؛ یعنی از نظر زبانی به‌گونه‌ای بنویسیم که متناسب با متن، موضوع، و مخاطب اثر باشد (مثلث سه‌میم).
۲) ساده‌نویسی؛ یعنی به‌گونه‌ای بنویسیم که نوشتۀ ما آسان خوانده و ساده فهمیده شود، نه این‌که لزوماً از تعابیر ساده و پیش‌پاافتاده استفاده کنیم. به عبارت دیگر، ساده‌نویسی یعنی هر جمله‌ای ـ با هر موضوعی و برای هر مخاطبی که باشد ـ فقط یک بار خوانده شود و با یک بار خوانده شدن نیز به‌آسانی فهمیده شود.

بنابر آنچه گفته شد، به نمونه‌های زیر بنگرید.
ناویراسته:
شما در گذشته نیز اقدام به مشاهده این فیلم کرده‌اید. در صورت تمایل می‌توانید ادامه آن را تماشا کنید.
ویراسته:
در گذشته، بخشی از این فیلم را دیده‌اید. اکنون می‌توانید ادامهٔ آن را هم ببینید.

ناویراسته:
براساس برخی گزارش‌ها، دست‌کم شش تیراندازی و دو انفجار انتحاری در پاریس انجام شده‌است و این برای نخستین بار در تاریخ فرانسه است که عملیات انتحاری در خاک این کشور انجام می‌شود.
ویراسته:
طبق برخی از گزارش‌ها، دست‌کم شش تیراندازی و دو انفجار انتحاری در پاریس روی داده، که در تاریخ فرانسه بی‌سابقه بوده‌است.
این را هم ببینید: جمله‌های «دیریاب» و «زودیاب».
#ویرایش_زبانی #تمرین_ویرایش
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۱‌‌۹‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com